Radogoszcz (więzienie): Różnice pomiędzy wersjami

Wieść o spaleniu więzienia radogoskiego błyskawicznie rozniosła się po mieście. KiedyNa ludziemiejsce uzyskalimasakry pewność,przybywali żemieszkańcy walkimiasta: w mieście już się zakończyły, czyli popołudniem 19 stycznia, w kierunku Radogoszcza ruszyły tłumy. Jedniczęść w poszukiwaniu swych najbliższych, inni z prostej ciekawości. ToWidok costosów tamzwęglonych zobaczylizwłok był dla wielu długo, a dla niektórych po dzień dzisiejszy, było bardzo traumatycznym przeżyciem, zwłaszcza dla dzieci.<ref>Magdalena Starzycka, ''Manufaktura czasu''. Łódź 2009, s. 92.</ref>.

Pierwszym upamiętnieniem ofiar styczniowej masakry była msza ''za spokój dusz męczenników sprawy narodowej'', która miała miejsce 28 stycznia, pod murem spalonego więzienia (od strony ul. gen. J. Sowińskiego), i którą celebrował ks. kan. Józef Orłowski z [[Parafia Przemienienia Pańskiego w Łodzi|parafii Przemienienia Pańskiego]] (ul. Rzgowska 88). Uczestniczyli w niej, obok licznych mieszkańców Łodzi przedstawiciele „[[Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej|rządu lubelskiego]]” oraz Wojska Polskiego i Armii Czerwonej<ref>''Manifestacja w Radogoszczy'', „Rzeczpospolita”, 10 II 1945, nr 40, s. 4 (''Manifestacja w Radogoszczy'').</ref>. Klepsydra-zawiadomienie o Mszy została wydrukowana w drukarni Oddz. Propagandy Głównego Zarządu Polityczno-Wychowawczego WP<ref>Egz. w Arch. Państwowym w Łodzi, sygn. 575/485.</ref>.

Jednocześnie, nieomalNieomal natychmiast po zakończeniu okupacji niemieckiej w Łodzi (19 stycznia 1945 r.), spontanicznieówczesne zostałotymczasowe postanowionewładze w kręgu ówczesnych tymczasowych władz oraz mieszkańców Łodzipostanowiły, że teren i ruiny spalonego więzienia radogoskiego staną się [[Miejsce Pamięci Narodowej|Miejscem Pamięci Narodowej]]. Niedługo potem na bramie głównej zawisła tablica z informacją: "''Ministerstwo Kultury i Sztuki, Wydział Muzeów i Pomników Martyrologii Polskiej. / Miejsce zbrodni hitlerowskich zarezerwowane na muzeum męczeństwa Polaków / Wszelkie niszczenie pierwotnego stanu tego miejsca surowo wzbronione.''".<ref>"Dziennik„Dziennik Łódzki"Łódzki”, 31.10.1946, nr 300, s. 1; "Ilustrowany</ref><ref>„Ilustrowany Kurier Polski"Polski”, 9.08.1947, nr 215, s. 4; .</ref>.

W lipcu 1946 r. powstał z inicjatywy działacza [[Łódzka Rodzina Radiowa|"Łódzkiej„Łódzkiej Rodziny Radiowej"Radiowej”]] -– [[Edward Kowalki|Edwarda Kowalskiego]] -– "Społeczny„Społeczny Komitet Opieki nad Więzieniem w Radogoszczu"Radogoszczu” (sekretariat mieścił się przy ul. Pomorskiej 16), któremu przewodniczył przewodn.przewodniczący Miejskiej Rady Narodowej w Łodzi -– [[Edward Andrzejak]]. 6 października 1946 r. powstał Komitet Wykonawczy społecznego Komitetu, w którym przewodnictwo objął [[Franciszek Skibniewski]]<ref>''Społeczny Komitet Opieki nad Więzieniem w Radogoszczu''; [w:] „Dziennik Łódzki”, ok. 15 X 1946</ref>. Po tych wstępnych działaniach proces porządkowania i nadania odpowiedniej formy upamiętnienia terenowi byłego więzienia został wstrzymany, przede wszystkim z przyczyn finansowych.

Radogoskie założenie memorialne powstało według projektu łódzkich architektów i artystów i jest uznawane za jedno z najlepszych w tym zakresie. Mauzoleum i muzeum jest oddziałem „Radogoszcz” [[Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi]]. Do jednych z podstawowych zadań Oddziału należy prowadzenie „Kartoteki b. Więźniów Radogoszcza” (obecnie w bazie jest ok. 10 000 nazwisk) i udzielanie informacji na ten temat dowolną drogą, jako bazowej formy upamiętnienia ofiar więzienia i masakry. Obok Mauzoleum przebiega [[Szlak pamięci ofiar hitlerowskiego ludobójstwa]].

W styczniu 1976, w parterowej hali dawnej tkalni (nazywanej przez więźniów Radogoszcza „budynkiem pod szklanym dachem” z racji jej szedowego dachu), otwarto ekspozycję muzealną z dwoma stałymi wystawami poświęconymi dziejom więzienia radogoskiego oraz okupacji niemieckiej w Łodzi i okręgu łódzkim w latach 1939–1945. Wymagało to przede wszystkim wyprowadzenia z niej magazynu dużych rekwizytów łódzkiej Wytwórni Filmów Fabularnych oraz pracowników jej wydziału dekoracji, którzy mieszkali w dawnym budynku administracyjnym fabryki i więzienia położonym za nią<ref>''Uroczyste obchody 31. rocznicy wyzwolenia. Otwarcie Muzeum Martyrologii i Walki na Radogoszczu''; [w:] „Głos Robotniczy”, 20 I 1976, nr 15, s. 1 i 2.</ref>. Jego istotnym elementem jest ekspresyjny, frontowy relief autorstwa łódzkiego rzeźbiarza [[Kazimierz Karpiński|Kazimierza Karpińskiego]]. Natomiast w holu znajduje się duża drewniana rzeźba „Opłakiwanie” innego łódzkiego rzeźbiarza -– [[Antoni Biłas|Antoniego Biłasa]], która jest nawiązaniem do kadru z archiwalnego filmu dokumentalnego nakręconego niedługo po wyzwoleniu, pokazującego m.in. grupę kobiet opłakujących swych bliskich.

Pogrzeb ofiar styczniowej masakry miał miejsce 18 lutego 1945 roku., Ciałaa ofiar styczniowej masakry zostałyzwłoki pochowane generalnie w dwóch zbiorowych mogiłach, usytuowanych na prawo od wejścia głównego na [[Cmentarz św. Rocha na Radogoszczu w Łodzi|cmentarz św. Rocha]], przy ul. Zgierskiej 141, pomiędzy murem cmentarnym a kaplicą przedpogrzebową. Kilka rozpoznanych przez rodziny zwłok zostały przez nie owinięte w prześcieradła i tu złożone (co widać na zachowanym filmie archiwalnym z pogrzebu), ale kilka ofiar zostało złożonych w osobnych mogiłach, po lewej stronie alei głównej, w 1. rzędzie.

Do przenoszenia szczątków ofiar użyto niemieckich mieszkańców Radogoszcza obojga płci<ref group="uwaga">Pozyskanie ich odpowiedniej liczby nie było trudne, ponieważ przedwojenny Radogoszcz był zamieszkały w przeważającej liczbie przez rolników tego pochodzenia.</ref>. Przed złożeniem szczątków w mogile podejmowano próby identyfikacji. Prace te były prowadzone pod nadzorem – prawdopodobnie nieformalnym, spontanicznym – Komitetu Dzielnicowego [[Polska Partia Robotnicza|PPR]] Łódź–Radogoszcz, a przede wszystkim jego I sekretarza, dziennikarza – Henryka Rudnickiego. Między innymi zabierano z kieszeni wszelkie przedmioty osobiste, składając je następnie w pomieszczeniach wspomnianego komitetu<ref>Rudnicki Henryk, ''To, co zostało po spalonych w Radogoszczu. Listy zza grobu. Fotografie bliskich, szczątki rozmaitych przedmiotów, ocalałe strzępy listów są przechowywane w sekretariacie PPR w Radogoszczu'', [w:] „Głos Robotniczy”, 2.08.1945, nr 43, s. 8.</ref>. Wiele z tych przedmiotów trafiło do rodzin, natomiast te ciągle nie rozpoznanenierozpoznane trafiły do depozytu w Archiwum Państwowym w Łodzi, a ostatecznie do zbiorów obecnego Muzeum Tradycji Niepodległościowych<ref>''Pamiątki po straceńcach, ofiarach z Radogoszcza''; [w:] „Dziennik Łódzki”, 26.11.1948, nr 326, s. 4.</ref>. Szczególnie przejmujący jest zestaw ponad osiemdziesięciu zdjęć najprawdopodobniej członków rodzin ofiar, znalezionych w ich ubraniach<ref>Zestaw w zbiorach MTN-Łódź, sygn. I-5448/1-88.</ref>. Obecnie ich powiększone kopie są stale eksponowane w muzeum radogoskim (w ruinach klatki schodowej głównego, spalonego budynku), z ciągle nie gasnącą nadzieją, że osoby na nich zostaną rozpoznane, a poprzez nie ustalone kolejne nazwiska ofiar.