Spółgłoska zwarto-szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna
Spółgłoska zwarto-szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna (spółgłoska zwarto-szczelinowa przedniojęzykowo-dziąsłowa bezdźwięczna) – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych, oznaczany w międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA symbolem [ʧ] lub [ʦ]. W innych systemach transkrypcji fonetycznej może bywa oznaczana symbolem [č][1]. Czyta się jak polskie „cz” lub „c”.
| Numer IPA | 103, 132 | |||
|---|---|---|---|---|
| ts | ||||
| Jednostka znakowa |
ts | |||
| Unikod |
U+0074 U+0073 | |||
| UTF-8 (hex) |
74 73 | |||
| ʦ | ||||
| Jednostka znakowa |
ʦ | |||
| Unikod |
U+02a6 | |||
| UTF-8 (hex) |
ca a6 | |||
| ƾ | ||||
| Jednostka znakowa |
ƾ | |||
| Unikod |
U+01be | |||
| UTF-8 (hex) |
c6 be | |||
| Inne systemy | ||||
| X-SAMPA | ts | |||
| Kirshenbaum | ts | |||
| Przykład | ||||
| informacje • pomoc | ||||
| ||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | ||||
Artykulacja edytuj
Opis edytuj
W czasie artykulacji tej spółgłoski czubek lub przednia część języka zwiera się z dziąsłami lub szczeliną między nimi. Początkowo następuje pełne zwarcie, jak w głoskach zwartych, które następnie zmienia się w szczelinę, jak w głoskach szczelinowych[1]. Jednocześnie jest to spółgłoska bezdźwięczna.
Warianty edytuj
- wzniesienie środkowej części grzbietu języka w stronę podniebienia twardego daje wersję zmiękczoną (spalatalizowaną)[1]
Przykłady edytuj
- w języku polskim: depcz (alofon niespalatalizowany), ucz ją, Czile (alofon spalatalizowany)[2] (należy zauważyć, że w polszczyźnie standardowej istnieje różnica między głoską zwarto-językową „cz” a zbitką spółgłosek zwartej i szczelinowej „t” i „sz”, czyli „wieczny” wymawiane jest inaczej niż „wietrzny” – [vjeʧnɨ] i [vjetʃnɨ][3], choć w niektórych dialektach nie ma tego rozróżnienia, tj. zbitki te mają tendencję do tworzenia spółgłoski [č][4])
Porównanie między językami edytuj
W przypadku, gdy w danym języku istnieje więcej niż jedna bezdźwięczna spółgłoska zwarto-szczelinowa, spółgłoski mogą być określane na podstawie dodatkowych cech artykulacji, wtedy w przypadku języka polskiego dziąsłowe określa się również jako szumiące w odróżnieniu od zębowych, czyli syczących i twardopodniebiennych, czyli ciszących. Może to prowadzić do niedokładnego utożsamiania głosek z różnych języków, gdyż w języku angielskim głoska szumiąca [ʧ] (np. występująca dwukrotnie w słowie church) jest raczej twardopodniebienna niż dziąsłowa[2] (właściwie jest pośrednia, tj. zadziąsłowa)[5]. Również występujące w językach słowiańskich spółgłoski określane przez jednych jako dziąsłowe są określane jako zadziąsłowe, przy czym w języku polskim i rosyjskim dodatkową cechą je wyróżniającą jest retrofleksja[6]. W językach i dialektach, w których istnieje rozróżnienie między spółgłoskami zadziąsłowymi i dziąsłowymi, spółgłoska dziąsłowa zbliża się do zazębowej, takiej jak polskie „c”[7].
Ze względu na różnice wynikające z dodatkowych cech miejsca artykulacji postulowane bywa, aby w niektórych przypadkach używać innych określeń. Przykładowo, polskie „c” jest określane jako (za)zębowe[3], podczas gdy grupę głosek odpowiadających polskiemu „sz” (a więc dotyczy to i „cz”) określa się jako retrofleksyjne, a angielskiemu „sh” (a więc i „ch”) jako zadziąsłowe lub dziąsłowo-podniebienne[6].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Charakterystyka głosek. W: Danuta Ostaszewska, Jolanta Tambor: Fonetyka i fonologia współczesnego języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 29–47. ISBN 978-83-01-14896-6.
- ↑ a b The Polish and American English Consonant Phonemes: A Description. W: Andrzej Kopczyński: Polish and American English Consonant Phonemes : A Contrastive Study. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 29–67.
- ↑ a b Wiktor Jassem. Polish. „Journal of the International Phonetic Association”. 1 (33), s. 103–107, 2003. DOI: 10.1017/S0025100303001191. (ang.).
- ↑ Halina Karaś: Grupy spółgłoskowe strz, zdrz, trz, drz. [w:] Gwary polskie. Przewodnik multimedialny [on-line]. Zakład Historii Języka Polskiego i Dialektologii UW / Towarzystwo Kultury Języka. [dostęp 2018-04-06]. (pol.).
- ↑ April McMahon: An Introduction to English Phonology. Edynburg: Edinburgh University Press, 2002, s. 32, seria: Edinburgh Textbooks on the English Language. ISBN 0-7486-1252-1.
- ↑ a b Postalveolar Fricatives in Slavic Languages as Retroflexes. W: Silke Hamman: OTS Yearbook 2002. S. Baauw, M. Huiskes, M. Schoorlemmer (red.). Utrecht: Utrecht Institute of Linguistics, 2002, s. 105–127.
- ↑ Dawn Bates, Thom Hess, Vi Hilbert: Lushootseed Dictionary. University of Washington Press, 1994, s. xii.