X-SAMPA (ang. Extended Speech Assessment Methods Phonetic Alphabet) – alfabet fonetyczny stworzony w 1995 roku przez londyńskiego profesora Johna C. Wellsa(inne języki). W przeciwieństwie do IPA jest on całkowicie kompatybilny z ASCII, co ułatwia pisanie na typowej klawiaturze komputera osobistego.

Prekursorem X-SAMPA była SAMPA(inne języki), w której symbole miały różne znaczenie w zależności od języka.

Symbole

edytuj

Małe litery

edytuj
X-SAMPA IPA Opis Przykłady
a   samogłoska otwarta przednia niezaokrąglona polskie dama ["dama], hiszpańskie padre ["paD4e]
b   spółgłoska zwarta dwuwargowa dźwięczna polskie brat [brat], francuskie bon [bO~]
b_<   spółgłoska iniektywna dwuwargowa dźwięczna sindhi ɓarʊ [b_<arU]
c   spółgłoska zwarta podniebienna bezdźwięczna węgierskie latyak ["lAcAk]
d   spółgłoska zwarta dziąsłowa dźwięczna polskie dom [dOm], francuskie doigt [dwa]
d`   spółgłoska zwarta z retrofleksją dźwięczna szwedzkie hord [hu:d`]
d_<   spółgłoska iniektywna dziąsłowa dźwięczna sindhi ɗarʊ [d_<arU]
e   samogłoska półprzymknięta przednia niezaokrąglona polskie wieś [v_jes\]
f   spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa bezdźwięczna angielskie five [faIv], polskie fan [fan]
g   spółgłoska zwarta miękkopodniebienna dźwięczna polskie grób [grup], francuskie longue [lO~g]
g_<   spółgłoska iniektywna miękkopodniebienna dźwięczna sindhi ɠəro [g_<@ro]
h   spółgłoska szczelinowa krtaniowa bezdźwięczna angielskie house [haUs]
h\   spółgłoska szczelinowa krtaniowa dźwięczna czeskie hrad [h\rat]
i   samogłoska przymknięta przednia niezaokrąglona polskie wino [vinO], hiszpańskie si [si]
j   spółgłoska półotwarta podniebienna angielskie yes [jEs], polskie ja [ja]
j\   spółgłoska szczelinowa podniebienna dźwięczna nowogreckie γειά [j\a]
k   spółgłoska zwarta miękkopodniebienna bezdźwięczna polskie kot ["kOt], hiszpańskie carro ["kar:o]
l   spółgłoska boczna dziąsłowa angielskie lay [leI], polskie lód [lut]
l`   spółgłoska boczna półotwarta z retrofleksją szwedzkie sorl [so:l`]
l\   spółgłoska boczna uderzeniowa dziąsłowa japońskie ramen [l\ameN]
m   spółgłoska nosowa dwuwargowa polskie mysz [m1S]
n   spółgłoska nosowa dziąsłowa polskie nos [nOs]
n`   spółgłoska nosowa z retrofleksją szwedzkie hörn [h2:n`]
o   samogłoska półprzymknięta tylna zaokrąglona francuskie gros [gRo]
p   spółgłoska zwarta dwuwargowa bezdźwięczna polskie pan ["pan]
p\   spółgłoska szczelinowa dwuwargowa bezdźwięczna japońskie fuku [p\M_0kM]
q   spółgłoska zwarta języczkowa bezdźwięczna arabskie qasbah ["qAs_?ba]
r   spółgłoska drżąca dziąsłowa polskie rower ["rOvEr], hiszpańskie rey [rej]
r`   spółgłoska uderzeniowa z retrofleksją hindi baā [b@r`A:]
r\   spółgłoska półotwarta dziąsłowa angielskie (brytyjskie) red [r\Ed]
r\`   spółgłoska półotwarta z retrofleksją angielskie (amerykańskie) red [r\`Ed]
s   spółgłoska szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna angielskie seem [si:m], polskie sesja ["sEsja]
s`   spółgłoska szczelinowa z retrofleksją bezdźwięczna szwedzkie mars [mas`]
s\   spółgłoska szczelinowa dziąsłowo-podniebienna bezdźwięczna polskie świerszcz [s\v'erStS]
t   spółgłoska zwarta dziąsłowa bezdźwięczna angielskie stew [stu:], polskie tuja ["tuja]
t`   spółgłoska zwarta z retrofleksją bezdźwięczna szwedzkie mört [m2t`]
u   samogłoska przymknięta tylna zaokrąglona polskie suka ["suka]
v   spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa dźwięczna polskie walka ["valka],
v\ (lub P)   spółgłoska półotwarta wargowo-zębowa niderlandzkie west [v\Est]/[PEst]
w   spółgłoska półotwarta wargowo-miękkopodniebienna angielskie west [wEst], polskie auto ["awtO]
x   spółgłoska szczelinowa miękkopodniebienna bezdźwięczna polskie loch [lOx]
x\   spółgłoska szczelinowa zadziąsłowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna szwedzkie sjal [x\A:l]
y   samogłoska przymknięta przednia zaokrąglona francuskie tu [ty] niemieckie über ["y:b6]
z   spółgłoska szczelinowa dziąsłowa dźwięczna polskie zoo [zO:], francuskie azote [a"zOt]
z`   spółgłoska szczelinowa z retrofleksją dźwięczna mandaryńskie rang [z`aN]
z\   spółgłoska szczelinowa dziąsłowo-podniebienna dźwięczna polskie źrebak ["z\rEbak]

Wielkie litery

edytuj
X-SAMPA IPA Opis Przykłady
A   samogłoska otwarta tylna niezaokrąglona angielskie father ["fA:D@(r\)]
B   spółgłoska szczelinowa dwuwargowa dźwięczna hiszpańskie lavar [la"Ba4]
B\   spółgłoska drżąca dwuwargowa
C   spółgłoska szczelinowa podniebienna bezdźwięczna niemieckie ich [IC], polskie [CistOrja]
D   spółgłoska szczelinowa międzyzębowa dźwięczna angielskie then [DEn]
E   samogłoska półotwarta przednia niezaokrąglona polskie sen [sEn], angielskie met [mEt]
F   spółgłoska nosowa wargowo-zębowa angielskie emphasis ["EFf@sIs]
G   spółgłoska szczelinowa miękkopodniebienna dźwięczna nowogreckie γωνία [Go"nia], polskie niechby [JEGb1]
G\   spółgłoska zwarta języczkowa dźwięczna eskimoskie nirivvik [niG\ivvik]
G\_<   spółgłoska iniektywna języczkowa dźwięczna mam ʛa [G\_<a]
H   spółgłoska półotwarta wargowo-podniebienna francuskie huit [Hi]
H\   spółgłoska szczelinowa nagłośniowa bezdźwięczna  
I   samogłoska prawie przymknięta przednia scentralizowana niezaokrąglona angielskie kit [kIt]
I\   samogłoska prawie przymknięta centralna niezaokrąglona walijskie ysgrifenidd [@sgri"venI\D]
J   spółgłoska nosowa podniebienna hiszpańskie año ["aJo], polskie koń [kOJ]
J\   spółgłoska zwarta podniebienna dźwięczna węgierskie egy [EJ\]
J\_<   spółgłoska iniektywna podniebienna dźwięczna sindhi ʄaro [J\_<aro]
K   spółgłoska boczna szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna walijskie llaw [KaU]
K\   spółgłoska boczna szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna mongolskie долоо [tOK\O:]
L   spółgłoska boczna półotwarta podniebienna włoskie famiglia [fa"miLa], hiszpańskie (kastylijskie) llamar [La"mar],
L\   spółgłoska boczna półotwarta miękkopodniebienna
M   samogłoska przymknięta tylna niezaokrąglona tureckie kırk [kM4k]
M\   spółgłoska półotwarta miękkopodniebienna hiszpańskie fuego ["fweM\o]
N   spółgłoska nosowa miękkopodniebienna angielskie thing [TIN], polskie ręka [rENka]
N\   spółgłoska nosowa języczkowa japońskie san [saN\]
O   samogłoska półotwarta tylna zaokrąglona polskie noc [nOts]
O\   mlask dwuwargowy  
P (lub v\)   spółgłoska półotwarta wargowo-zębowa niderlandzkie west [PEst] / [v\Est],
Q   samogłoska otwarta tylna zaokrąglona angielskie (brytyjskie) lot [lQt]
R   spółgłoska szczelinowa języczkowa dźwięczna francuskie roi [Rwa]
R\   spółgłoska drżąca języczkowa arystokratyczne” lub „paryskier
S   spółgłoska szczelinowa zadziąsłowa bezdźwięczna polskie szop [SOp]
T   spółgłoska szczelinowa międzyzębowa bezdźwięczna angielskie thin [TIn]
U   samogłoska prawie przymknięta tylna scentralizowana zaokrąglona angielskie foot [fUt]
U\   samogłoska prawie przymknięta centralna zaokrąglona  
V   samogłoska półotwarta tylna niezaokrąglona angielskie strut [str\Vt]
W   spółgłoska szczelinowa wargowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna angielskie (szkockie) when [WEn]
X   spółgłoska szczelinowa języczkowa bezdźwięczna nuxálk kaxims [kaXims]
X\   spółgłoska szczelinowa gardłowa bezdźwięczna arabskie <ح>ha’ [X\A:]
Y   samogłoska prawie przymknięta przednia scentralizowana zaokrąglona niemieckie hübsch [hYpS]
Z   spółgłoska szczelinowa zadziąsłowa dźwięczna polskie żaba ["Zaba]

Inne symbole

edytuj
X-SAMPA IPA Opis Przykłady
.   granica sylaby  
"   akcent  
%   akcent poboczny  
' (lub _j)   palatalizacja  
:   samogłoska długa  
:\   samogłoska półdługa w języku estońskim kontrastuje zarówno z krótką jak i długą
-   separator  
@   szwa angielskie arena [@"r\i:n@]
@\   samogłoska półprzymknięta centralna niezaokrąglona paicĩ kɘ̄ɾɘ̄ [k@\_M4@\_M]
{   samogłoska prawie otwarta przednia niezaokrąglona angielskie trap [tr\{p]
}   samogłoska przymknięta centralna zaokrąglona szwedzkie sju [x\}:]; angielskie (Estuary English i australijskie) boot [b}:t]
1   samogłoska przymknięta centralna niezaokrąglona polskie ryba [”r1ba]
2   samogłoska półprzymknięta przednia zaokrąglona francuskie deux [d2]
3   samogłoska półotwarta centralna niezaokrąglona angielskie (brytyjskie) nurse [n3:s]
3\   samogłoska półotwarta centralna zaokrąglona irlandzkie tomhail [t3\:l_j]
4   spółgłoska uderzeniowa dziąsłowa hiszpańskie pero ["pe4o], angielskie (amerykańskie) better ["bE4@`]
5   spółgłoska półotwarta boczna zębowa welaryzowana polskie (sceniczne) łapa ["5apa]
6   samogłoska prawie otwarta centralna niemieckie besser ["bEs6], angielskie (australijskie) mud [m6d]
7   samogłoska półprzymknięta tylna niezaokrąglona estońskie kõik [k7ik]
8   samogłoska półprzymknięta centralna zaokrąglona szwedzkie buss [b8s]
9   samogłoska półotwarta przednia zaokrąglona francuskie neuf [n9f], duńskie drømme [dR9m@]
&   samogłoska otwarta przednia zaokrąglona
?   zwarcie krtaniowe angielskie (cockney) bottle ["bQ?l]
?\   spółgłoska szczelinowa gardłowa dźwięczna arabskie ع (`ayn) [?\Ajn]
*   łącznik  
/   nieokreślona samogłoska  
<\   spółgłoska szczelinowa nagłośniowa dźwięczna  
<...> &nbsp; notacja niesegmentalna  
>\   spółgłoska zwarta nagłośniowa  
^   upstep  
!   downstep  
!\   mlask zadziąsłowy  
|   poboczna grupa intonacyjna  
|\   mlask zębowy  
||   główna grupa intonacyjna  
|\|\   mlask boczny dziąsłowy  
=\   mlask podniebienny  
-\   znak łączący  

Znaki diakrytyczne

edytuj
X-SAMPA IPA Opis
_"   centralizacja
_+   przesunięcie języka do przodu
_-   przesunięcie języka do tyłu
_/   ton wznoszący
_0   bezdźwięczność
_<   spółgłoska iniektywna
= (lub _=)   spółgłoska zgłoskotwórcza
_>   spółgłoska ejektywna
_?\   faryngalizacja
_\   ton opadający
_^   samogłoska niezgłoskotwórcza
_}   spółgłoska zwarta bez plozji
`   retrofleksja, na przykład t` = ʈ ; po samogłosce – rotacyzacja
~ (lub _~)   nazalizacja
_A   uniesiona nasada języka
_a   spółgłoska apikalna
_B   szczególnie niski ton
_B_L   ton niski wznoszący
_c   mniejsze zaokrąglenie warg
_d   spółgłoska zębowa
_e   welaryzacja lub faryngalizacja
<F>   opadająca intonacja w zdaniu
_F   ton opadający
_G   welaryzacja
_H   ton wysoki
_H_T   ton wysoki wznoszący
_h   przydech
_j (lub ')   palatalizacja
_k   creaky voice
_L   ton niski
_l   plozja boczna
_M   ton średni
_m   spółgłoska laminalna
_N   spółgłoska językowo-wargowa
_n   plozja nosowa
_O   większe zaokrąglenie warg
_o   obniżenie języka
_q   cofnięta nasada języka
<R>   wznosząca intonacja w zdaniu
_R   ton wznoszący
_R_F   ton opadająco-wznoszący
_r   uniesienie języka
_T   szczególnie wysoki ton
_t   dysząca dźwięczność
_v   dźwięczność
_w   labializacja
_X   szczególnie krótka samogłoska
_x   zbliżenie do szwy

Linki zewnętrzne

edytuj