Chorągiew (wojsko): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m Tworzę Szablon:Cytuj |
|||
Linia 1:
[[
'''Chorągiew''' ([[Język staropolski|staropol.]] ''Rota'')<ref>"Słownik historii Polski", Wiedza Powszechna, Warszawa 1973</ref> – podstawowa jednostka organizacyjno-taktyczna [[jazda|jazdy]] [[rycerstwo|rycerskiej]] o różnej liczebności w dawnej Polsce istniejąca od [[XIV wiek|XIV]] do [[XVIII wiek]]u.
== Historia ==
{{osobny artykuł|Jazda polska}}
Początkowo chorągwie istniały tylko w pospolitym ruszeniu (chorągwie ziemskie i chorągwie rodowe) i królewskim wojsku nadwornym (chorągwie nadworne). W wojsku zaciężnym chorągwie pojawiły się w [[XV wiek]]u, kiedy to często zwano je również rotami. Później nazwa chorągiew odnosiła się głównie do jazdy narodowego autoramentu, natomiast w autoramencie cudzoziemskim częściej nazywana była kompanią. W okresie od XV do [[XVI wiek]]u chorągiew liczyła około 500 żołnierzy. W [[XVII wiek]]u liczyła już tylko od 50 do 200 żołnierzy (najczęściej nieco ponad 100 żołnierzy – na przykład w [[1608]] roku Chodkiewicz miał w 18 chorągwiach 2019 jeźdźców<ref>{{Cytuj|autor = Leszek Podhorodecki |tytuł = Rapier i koncerz |data = 1985 |isbn = 83-05-11452-X |miejsce = Warszawa |wydawca = „Książka i Wiedza” |s = 107 |oclc = 176976102
Początkowo chorągiew dowodzona była przez [[rotmistrz]]a, ale od początku XVII wieku coraz częściej na jej czele stawał porucznik. Później chorągwią dowodzili chorąży lub namiestnik.
== Chorągiew w średniowieczu ==
W [[Korona Królestwa Polskiego|Koronie Królestwa Polskiego]] chorągwie dzieliły się na cztery rodzaje:<ref>{{Cytuj|autor = Tadeusz Marian Nowak; [[Jan Wimmer]]; |tytuł = Historia oręża polskiego 963-1795 |data = 1981 |isbn = 83-214-0133-3 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wiedza Powszechna |s = 148 |oclc = 835735421
* Chorągwie królewskie – przyboczne oddziały towarzyszące [[Król Polski|królom polskim]],
* Chorągwie ziemskie – złożone ze średniej i drobnej szlachty posiadającej swoje dobra w granicach danej [[Ziemia (administracja)|Ziemi]] lub [[Prowincja (I Rzeczpospolita)|Prowincji]], oraz podrzędnych im jednostek terytorialnych jak [[Kasztelania|kasztelanie]] i [[Opole (średniowiecze)|opola]]. Chorągwiami tymi dowodzili miejscowi dygnitarze reprezentujący władze królewskie: [[Starosta|starostowie]], [[kasztelan]]owie lub [[Wojewoda|wojewodowie]], a na szczeblu niższym przedstawiciele regionalnej administracji królewskiej jak [[wójt]]owie miejscy oraz [[sołtys]]i wiejscy,
* Chorągwie rodowe – składały się z rycerzy należących do jednego [[Ród|rodu]] pieczętujących się tym samym [[Herb|herbem rodowym]]. Organizowali je oraz dowodzili nimi najbogatsi możnowładcy, których stać było na uzbrojenie oraz wyposażenie wojska.
* Chorągwie zaciężne – złożone z rycerzy najemnych służących w zamian za żołd lub łupy.
== Chorągiew w wieku XV–XVI ==
Od [[XV wiek|XV]] w. do połowy [[XVI wiek|XVI]] w. istniały w Polsce tylko dwa rodzaje chorągwi:
* [[chorągwie kopijnicze]]
* [[chorągwie strzelcze]]
== Chorągiew w wieku XVII–XVIII ==
Chorągiew była podstawową jednostką taktyczną w armii [[I Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej]].
Chorągwie były też nazywane wojskiem autoramentu narodowego w odróżnieniu od wojsk [[autorament|autoramentu cudzoziemskiego]]. Różnica tych dwóch rodzajów wojsk polegała przede wszystkim na organizacji. Różnice w ubiorze oraz uzbrojeniu były raczej podkreśleniem innej organizacji.
Niekiedy chorągwiami nazywano także jednostki [[Autorament|autoramentu cudzoziemskiego]], mianowicie [[piechota|piechoty]], [[dragoni]]i i [[rajtaria|rajtarii]] liczebnością odpowiadające [[kompania|kompanii]] lub nieco ją przewyższające.
=== Skład ===
[[
Skład liczbowy chorągwi jazdy zależał od rodzaju wojska. Rodzaj jazdy nazywano '''znakiem''' (np. chorągiew znaku husarskiego itd.).
* [[husaria|chorągiew husarska]]: 100–200 koni
* [[Pancerni (I Rzeczpospolita)|chorągiew pancerna]]: 100–150 koni
* chorągiew lekka: 60–100 koni<ref>Rozróżniano choragwie lekkie [[chorągwie wołoskie]], [[Jazda tatarska|chorągwie tatarskie]], [[Pancerni (I Rzeczpospolita)|chorągwie kozackie]], [[petyhorcy|chorągwie petyhorskie]]; w zależności od stroju i rodzaju uzbrojenia.</ref>
Nazwa własna chorągwi pochodziła bezpośrednio od nazwiska lub tytułu dowódcy. I tak chorągiew, gdzie bezpośrednim dowódcą był hetman, nazywana była chorągwią hetmańską, gdzie król – chorągwią królewską itp.
=== Organizacja ===
* oficerowie: rotmistrz i porucznik,▼
▲Chorągiew miała mało skomplikowaną organizację. W skład chorągwi wchodzili:
* towarzysze i pocztowi,▼
▲*oficerowie: rotmistrz i porucznik,
* namiestnik i chorąży (stanowiska tytularne).▼
▲*towarzysze i pocztowi,
Rotmistrz był dowódcą chorągwi, porucznik – jego zastępcą. Oznaką władzy był [[buzdygan]] oraz nieco inny sposób noszenia się (np. brak hełmu w bitwie lub odsłonięty rękaw, w husarii inny kolor skóry narzuconej na zbroję). W chorągwiach nie istniało pojęcie [[sztab]]u. Stanowisko chorążego nie było stopniem oficerskim, a jedynie wyróżnieniem dla doświadczonego towarzysza, opiekującego się znakiem-chorągwią. Na dodatek rotmistrz był często stanowiskiem tytularnym, piastowanym przez finansującego chorągiew magnata, który w ataku nie brał udziału, a czasem nie wyruszał nawet na wojnę. Tak było zwłaszcza w chorągwiach husarskich, organizacja których była sporym wysiłkiem finansowym. De facto dowódcą był więc porucznik. Gdy padł w walce, był ciężko ranny lub chory: oddziałem dowodził namiestnik-doświadczony towarzysz mianowany przez rotmistrza.
▲*namiestnik i chorąży (stanowiska tytularne).
▲Rotmistrz był dowódcą chorągwi, porucznik – jego zastępcą. Oznaką władzy był [[buzdygan]] oraz nieco inny sposób noszenia się (np. brak hełmu w bitwie lub odsłonięty rękaw, w husarii inny kolor skóry narzuconej na zbroję). W chorągwiach nie istniało pojęcie [[sztab]]u. Stanowisko chorążego nie było stopniem oficerskim, a jedynie wyróżnieniem dla doświadczonego towarzysza, opiekującego się znakiem-chorągwią. Na dodatek rotmistrz był często stanowiskiem tytularnym, piastowanym przez finansującego chorągiew magnata, który w ataku nie brał udziału, a czasem nie wyruszał nawet na wojnę. Tak było zwłaszcza w chorągwiach husarskich, organizacja których była sporym wysiłkiem finansowym. De facto dowódcą był więc porucznik. Gdy padł w walce, był ciężko ranny lub chory: oddziałem dowodził namiestnik-doświadczony towarzysz mianowany przez rotmistrza.
Wyższą jednostką w jeździe polskiej był pułk jazdy. Pułk składał się od kilku do kilkunastu nawet chorągwi. Dowódcą był oficer w randze pułkownika, podobnie jak w przypadku chorągwi stanowiący jednoosobowe dowództwo, pozbawiony pomocy sztabu. Takiego oficera musiały cechować szybka orientacja i zmysł taktyczny. Z reguły pułku nie tworzyły chorągwie jednego znaku:
* pułk jazdy przeznaczony do uderzenia – chorągwie husarii i pancernych
* pułk jazdy – chorągwie pancernych wzmocnione kilkoma lekkimi
* pułk jazdy lekkiej – chorągwie lekkie wzmocnione chorągwią pancerną lub husarską
=== Nabór do wojska ===
Organizację oddziału nazywano '''wystawieniem chorągwi'''. Chorągwie wystawiało państwo lub wielcy [[magnat|magnaci]]. Wpierw sejm określał ilość zaciąganej armii, obliczanej w jednostkach: ''koniach'' i w ''porcjach''. Te jednostki były później podstawą do obliczenia żołdu. Ponieważ oficerowie zarabiali więcej, część porcji nazywano ''porcjami ślepymi''. Prawdopodobnie jednostek ślepych stanowiło około 10%<ref>Jan Wimmer, ''Wojsko polskie w dobie odsieczy wiedeńskiej'', w:''Tryumf wiedeński 1683'', Kraków, KAW, {{ISBN|83-03-01012-3}}</ref>. Tak więc w oddziale liczącym 200 jednostek służyło około 180 ludzi.
Linia 63 ⟶ 61:
Zgłaszający się ochotnik wystawiał tak zwany '''poczet konny''' (czyli wyposażał, uzbrajał, kupował konie dla siebie oraz 2–3 pocztowych). Od tej pory szlachcic nazywany był [[towarzysz (wojsko)|towarzyszem]]. [[Pocztowy (wojsko)|Pocztowymi]] zostawali wynajęci przez szlachcica pachołkowie. Zadaniem pocztowego była opieka nad majątkiem, posługi dla towarzysza itp., a w bitwie osłanianie pana, podawanie zapasowej broni, prowadzenie zapasowych koni (luzaków). Tradycja pocztu wywodziła się wprost z [[poczet rycerski|pocztu rycerskiego]], najmniejszej jednostki taktycznej jazdy w średniowieczu.
==
{{Przypisy}}▼
==Bibliografia==▼
*PWN Leksykon: ''Wojsko, wojna, broń'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, {{ISBN|83-01-13506-9}}▼
{{Wikiźródła|Encyklopedia staropolska/Znak|hasło ''Znak'' w Encyklopedii staropolskiej|tekst=nie}}
{{Wikiźródła|Encyklopedia staropolska/Chorągiew|hasło ''Chorągiew'' w Encyklopedii staropolskiej|tekst=nie}}
{{wikisłownik|chorągiew}}
* [[:Kategoria:Chorągwie koronne]]
* [[:Kategoria:Chorągwie litewskie]]
== Przypisy ==
▲{{Przypisy}}
▲== Bibliografia ==
▲* PWN Leksykon: ''Wojsko, wojna, broń'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, {{ISBN|83-01-13506-9}}
[[Kategoria:Wojskowość staropolska]]
| |||