Stado (święto)
Stado – święto słowiańskie, wywodzące się z czasów przedchrześcijańskich, najprawdopodobniej związane z kultem płodności. Jego pozostałością w kulturze ludowej są Zielone Świątki. Współcześnie obchodzone w Polsce przez rodzimowierców słowiańskich.
Historia i obecność w folklorze
edytujPrawdopodobnie pierwsza wzmianka o Stadzie pojawia się w Postylli Łukasza z Wielkiego Koźmina (ok. 1405–1412), który w jednym z kazań na Zielone Świątki wspomina o gromadach ludzi, „które w języku Polaków nazywają »stada«”, dodając, że w tych dniach urządza się obrzęd, którego elementem są „tańce wykonywane przez dziewczęta z mieczami, jakby na ofiarę demonom, a nie Bogu czynione, i przez chłopców uzbrojonych w miecze i kije, które nawzajem sobie rozłupywali”[1].
Informacja o Stadzie pojawia się także w pierwszym tomie Kronik Jana Długosza (1455)[2][3][4], który opisuje je jako igrzyska urządzane w pewnej porze roku na cześć bóstw. Miało być to radosne święto, w czasie którego zbierali się mieszkańcy całej wsi i okolic[5]. Obchodom święta towarzyszyły śpiewy i tańce, a jego głównym elementem były zawody sportowe. Według kronikarza święto to obchodzone było w okolicy chrześcijańskich Zielonych Świątek. Podobne święto, jednak bez podania nazwy, jest także często potępiane w kazaniach XV-wiecznych kaznodziejów i moralistów[6].
O starosłowiańskim święcie obchodzonym we wtorek lub środę około Zielonych Świąt wspomniał także Kosmas z Pragi, odnotowując, że tańce i igrzyska poświęcone były duchom przodków. Również na Rusi w siódmy czwartek po Wielkanocy zbierano się pod brzozami, składano ofiary z kaszy, pierogów i jajecznicy, a następnie śpiewano i tańczono. Na obszarze Rusi w okolicach Zielonych Świątek obchodzono także podobne do wspomnianego przez Długosza Stada tygodniowe święto, zwane rusałczym tygodniem. Możliwe zatem, że było to ogólnosłowiańskie święto, którego obchody trwały nawet tydzień, a jego kulminacją była Noc Kupały[7].
Zdaniem Karola Potkańskiego w XVI wieku nastąpiła chrystianizacja święta, a jego pozostałością jest ludowy odpust zielonoświątkowy[8].
Współczesność
edytujOd roku 2016 polskie środowisko rodzimowiercze, skupione w ramach Konfederacji Rodzimowierczej, organizuje ogólnopolskie obchody święta, zrekonstruowanego do rodzimowierczej formy na podstawie kwerend archiwalnych, etnograficznych i folklorystycznych[9]. W 2016 roku obrzęd na Stadzie poprowadziło 11 żerców, co czyniło je największym świętem w dotychczasowej historii rodzimowierstwa w Polsce[10].
Do roku 2018 obchody odbywały się we współpracy z Grodziskiem Owidz, mając charakter publicznego festiwalu obejmującego oprócz obrzędów także wykłady, warsztaty i inne formy rozrywki[11]. Kluczowym elementem święta jest wstąpienie pary bóstw Łado i Leli w ciała dwóch dziewcząt, pod których postacią wędrują one w orszaku pomiędzy ludźmi, otrzymując od nich różne dary w ofierze[12]. Ów zwyczaj został zrekonstruowany przez rodzimowierców w oparciu o zachowany w Chorwacji rytualny pochód dziewcząt z mieczami lub szablami, noszący nazwę ljelje/kraljice i wpisany w 2009 roku na listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO[13].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Krzysztof Bracha, Tria ydola Polonorum na Zielone Świątki w krytyce kaznodziejskiej późnego średniowiecza, [w:] Sacrum pogańskie – sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, red. K. Bracha, C. Hadamik, Warszawa 2010, s. 380.
- ↑ Według Brucknera, Słownik etymologiczny języka polskiego, s. 37, 512, nazwa „stado” była niemieckiego pochodzenia (Stute), tym samym nie przedstawiając rodzimej tradycyjnej nazwy tego święta, a jedynie będąc przez Długosza zapożyczoną. w: Henryk Łowmiański. Religia Słowian i jej upadek, w.VI-XII.
- ↑ Podobną opinię za Brucknerem podejmuje Henryk Samsonowicz. Polska Jana Długosza.
- ↑ Odmiennego zdania jest Jerzy Strzelczyk, Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, utrzymując iż święto zwano po polsku „Stado” (tłumaczone po łacinie jako grex), w znaczeniu gromadzenia się narodu.
- ↑ Konteksty: polska sztuka ludowa: antropologia kultury. PAN. t. 55, 2001.
- ↑ Rogaliński 2016 ↓.
- ↑ Andrzej Szyjewski: Religia Słowian. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2004, s. 145–146. ISBN 83-7318-205-5.
- ↑ Potkański 1924 ↓.
- ↑ Rogaliński 2016 ↓, s. 3.
- ↑ Bobińska 2016 ↓.
- ↑ Grochowski 2020 ↓, s. 219.
- ↑ Grochowski 2020 ↓, s. 220.
- ↑ Grochowski 2020 ↓, s. 222–223.
Bibliografia
edytuj- Magdalena Leokadia Bobińska, Relacja ze święta Stada 2016, „Gniazdo. Rodzima wiara i kultura”, 1(16), 2016, s. 7-8, ISSN 2081-9072.
- Krzysztof Bracha: Słowiańskie święto wiosenne „stado”. Rekonstrukcja obrzędu, [w:] Targi, jarmarki i odpusty, red. M. Brzostowicz, J. Wrzesiński i M. Przybył. Poznań-Ląd 2014, s. 52-67.
- Piotr Grochowski, Stado i Kupała w praktykach obrzędowych polskich rodzimowierców. O rewitalizacji źródeł etnograficznych i historycznych, „Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury”, 32, 2020, s. 213–233, ISSN 0860-8032.
- Karol Potkański, Święto wiosenne „Stado”, [w:] Pisma pośmiertne Karola Potkańskiego, t. 2, Kraków 1924, s. 3–43.
- Tomasz Rogaliński, Wiosenne święto Stado. Przywracanie pamięci i żywej duchowości Polaków, „Gniazdo. Rodzima wiara i kultura”, 1(16), 2016, s. 3–6, ISSN 2081-9072.
- Jerzy Strzelczyk: Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian. Poznań: Rebis, 2007. ISBN 978-83-7301-973-7.