Karol Potkański

polski historyk i taternik

Jan Nepomucen Karol Potkański[a] h. Brochwicz (ur. 16 kwietnia 1861 w Prędocinku, zm. 16 sierpnia 1907 w Krakowie) – historyk i etnograf, radomianista, taternik, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Karol Potkański
Ilustracja
ok. 1905
Państwo działania

 Austro-Węgry

Data i miejsce urodzenia

16 kwietnia 1861
Prędocinek (Radom)

Data i miejsce śmierci

16 sierpnia 1907
Kraków

profesor
Specjalność: historia krajów słowiańskich
Alma Mater

Uniwersytet Jagielloński

Profesura

1 września 1902

Nauczyciel akademicki
Instytut

Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego

Katedra

Historii Krajów Słowiańskich

Stanowisko

profesor

Okres zatrudn.

19021907

Karol Potkański w pracowni Witkiewicza, ok. 1890

Życiorys edytuj

Po śmierci rodziców wychowaniem Karola zajęła się Karolina z Bukowieckich Malczewska, właścicielka Prędocinka i wuj Julian Malczewski, urzędnik Radomskiego Towarzystwa Kredytowego, ojciec Jacka Malczewskiego. Otrzymał staranne wychowanie, a także i przygotowanie do późniejszych studiów historycznych. Z powodu słabego zdrowia do 15 roku życia przebywał w Prędocinku, potem w Krakowie, gdzie wstąpił na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego. Karol Potkański studiował nauki humanistyczne, lecz nie ukończył Uniwersytetu Jagiellońskiego.

W 1883 przebywając w podradomskim Prędocinku, rozpoczął poszukiwania naukowe w archiwum radomskim, a następnie kaliskim i warszawskim, których efektem, min., było opracowanie rozprawy naukowej Zapiski herbowe z dawnych ksiąg radomskich i piotrkowskich, ogłoszonej w III tomie Archiwum Komisji Historycznej i zebranie materiałów, które posłużyły do przedstawienia biogramu rodu Potkańskich Potkańscy herbu Brochwicz zamieszczonego w Złotej księdze szlachty polskiej[1] Teodora Żychlińskiego.

W 1890 dokonał, wraz z Klimkiem Bachledą, pierwszego zimowego wejscia na Kasprowy Wierch[2].

Od 1902 profesor historii krajów austriackich Uniwersytetu Jagiellońskiego, od 1904 członek Akademii Umiejętności. Zajmował się głównie badaniem stosunków społeczno-gospodarczych średniowiecza zarówno w Polsce, jak i na całej Słowiańszczyźnie, a także zagadnieniami pierwotnego osadnictwa, m.in. na Podhalu. Jako jeden z pierwszych naukowców polskich posiłkował się w badaniach historycznych innymi naukami, między innymi etnografią. Był ponadto prezesem Polskiej Sztuki Stosowanej oraz redaktorem kwartalnika Lud[3].

Do Zakopanego przyjeżdżał od 1877, utrzymując rozległe kontakty z całą zakopiańska elitą intelektualną. Był gorącym entuzjastą gór i góralszczyzny. Żywo zainteresowany propagowaniem „stylu zakopiańskiego” jako jeden z pierwszych zamówił sobie „góralskie” meble[3].

Należał do wybitnych taterników końca XIX wieku. Wraz z przewodnikami zdobył jako pierwszy Cubrynę (1884), Mały Ganek (1892), a także jako drugi wszedł na Mnicha (1887). W zimie dokonał pierwszych wejść na Krzyżne (1894), Kasprowy Wierch (1890) i Czerwone Wierchy[4]. Podróżował również po Alpach[3].

W ostatnich latach życia chorował[5]. Został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w pasie 48[6]. Przyczyną jego przedwczesnej śmierci była anemia złośliwa (ponadto mediewistę trapiły stale stany psychotyczne). Ponieważ nie miał rodziny, koszty budowy grobowca sfinansował Henryk Sienkiewicz[7].

 
Grób prof. Karola Potkańskiego na cmentarzu Rakowickim

Stanisław Witkiewicz utrwalił jego wizerunek w swojej książce Na przełęczy (również w rysunku), zaś Jacek Malczewski - w znanym portrecie[3].

Prace edytuj

  • 1895a: Studia nad osadnictwem Polski w wiekach średnich.
  • 1895b: Postrzyżyny u Słowian i Germanów. Kraków: AU.
  • 1897:   Lachowie i Lechici. „Rozprawy Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności w Krakowie”. R. 27. 
  • 1898:   Kraków przed Piastami. „Rozprawy Wydziału Historyczno–Filozoficznego Akademii Umiejętności w Krakowie”. R. 35. 
  • 1900:   Granice biskupstwa krakowskiego. Kraków: nakł. aut.
  • 1902:   O pochodzeniu Słowian: Kilka uwag z powodu książki prof. Niederlego p.t. „O pochodzeniu Słowian” i pierwszego tomu „Starożytności Slowiańskich” tegoż autora. „Kwartalnik Historyczny”. R. 16. s. 244–246. 
  • 1905:   O pochodzeniu wsi polskiej. [Warszawa] – Lwów: Gebethner i Wolff.
  • 1922–1924: Pisma pośmiertne. Jan Stanisław Bystroń, Władysław Kowalenko (oprac.); Franciszek Bujak (przedm.). T. 1–3. Poznań – Kraków: PTPNPAU. Wyd. 2: 2004: . Jan Maria Piskorski (posł.). Poznań: PTPN.
  • 1965:   Lechici, Polanie, Polska: Wybór pism. Gerard Labuda (oprac.). Warszawa: PWN.
  • 1997:   Puszcza Radomska: Studium osadnicze. Stanisław Zieliński (oprac.). Radom: Fundacja Kultury Jana Kochanowskiego.

Uwagi edytuj

  1. Używał drugiego z imion (Karol).

Przypisy edytuj

  1. T. Żychliński, Złota księga szlachty polskiej, t. 23, s.100n, Poznań 1901.
  2. https://ciekawostki.online/ciekawostki/849/o-kasprowym-wierchu/
  3. a b c d Listy o stylu zakopiańskim 1892-1912, wstęp, komentarz, opracowanie Michał Jagiełło, Wydawnictwo Literackie, Kraków1979, ISBN 83-08-00081-9, s. 42;
  4. Profil pisarza na stronie Tatry z-ne.pl.
  5. Skon młodego uczonego. „Nowości Illustrowane”. Nr 34, s. 2-3, 24 sierpnia 1907. 
  6. Karolina Grodziska-Ożóg: Cmentarz Rakowicki w Krakowie (1803-1939). Wyd. II. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1987, s. 133. ISBN 83-08-01428-3.
  7. Aleksander Krawczuk: Opowieści o zmarłych. Cmentarz Rakowicki część 3 i 4. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza w Krakowie, 1988, s. 62. ISBN 83-03-02300-4.

Bibliografia edytuj