Karol Potkański
Jan Nepomucen Karol Potkański[a] h. Brochwicz (ur. 16 kwietnia 1861 w Prędocinku, zm. 16 sierpnia 1907 w Krakowie) – historyk i etnograf, radomianin, taternik i alpinista, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.
 ok. 1905 | |
| Państwo działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| profesor | |
| Specjalność: historia krajów słowiańskich | |
| Alma Mater | |
| Profesura | |
| Nauczyciel akademicki | |
| Instytut | |
| Katedra |
Historii Krajów Słowiańskich |
| Stanowisko | |
| Okres zatrudn. | |
.jpg)
Życiorys
edytujPo śmierci rodziców wychowaniem Karola zajęła się Karolina z Bukowieckich Malczewska, właścicielka Prędocinka i wuj Julian Malczewski, urzędnik Radomskiego Towarzystwa Kredytowego, ojciec Jacka Malczewskiego. Otrzymał staranne wychowanie, a także i przygotowanie do późniejszych studiów historycznych. Z powodu słabego zdrowia do 15 roku życia przebywał w Prędocinku, potem w Krakowie, gdzie wstąpił na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego. Karol Potkański studiował nauki humanistyczne, lecz nie ukończył Uniwersytetu Jagiellońskiego.
W 1883 przebywając w podradomskim Prędocinku, rozpoczął poszukiwania naukowe w archiwum radomskim, a następnie kaliskim i warszawskim, których efektem, min., było opracowanie rozprawy naukowej Zapiski herbowe z dawnych ksiąg radomskich i piotrkowskich, ogłoszonej w III tomie Archiwum Komisji Historycznej i zebranie materiałów, które posłużyły do przedstawienia biogramu rodu Potkańskich Potkańscy herbu Brochwicz zamieszczonego w Złotej księdze szlachty polskiej[1] Teodora Żychlińskiego.
Od 1902 profesor historii krajów austriackich Uniwersytetu Jagiellońskiego, od 1904 członek Akademii Umiejętności. Zajmował się głównie badaniem stosunków społeczno-gospodarczych średniowiecza zarówno w Polsce, jak i na całej Słowiańszczyźnie, a także zagadnieniami pierwotnego osadnictwa, m.in. na Podhalu. Jako jeden z pierwszych naukowców polskich posiłkował się w badaniach historycznych innymi naukami, między innymi etnografią. Był ponadto prezesem Polskiej Sztuki Stosowanej oraz redaktorem kwartalnika Lud[2].
Do Zakopanego przyjeżdżał od 1877, utrzymując rozległe kontakty z całą zakopiańska elitą intelektualną. Był gorącym entuzjastą gór i góralszczyzny. Żywo zainteresowany propagowaniem „stylu zakopiańskiego” jako jeden z pierwszych zamówił sobie „góralskie” meble[2]. W 1890 dokonał, wraz z Klimkiem Bachledą, pierwszego zimowego wejscia na Kasprowy Wierch
Należał do wybitnych taterników końca XIX wieku. Wraz z przewodnikami zdobył jako pierwszy Cubrynę (1884), Mały Ganek (1892), a także jako drugi wszedł na Mnicha (1887). W zimie dokonał pierwszych wejść na Krzyżne (1894), Kasprowy Wierch (z Klimkiem Bachledą, 1890[3]) i Czerwone Wierchy[4]. Podróżował również po Alpach[2]. W 1884 lub 1885 r. wraz z Ludwikiem Chałubińskim zdobyli tam, jako pierwsi Polacy, m. in. Aletschhorn (4192 m n.p.m.)[5].
W ostatnich latach życia chorował[6]. Został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w pasie 48[7]. Przyczyną jego przedwczesnej śmierci była anemia złośliwa (ponadto mediewistę trapiły stale stany psychotyczne). Ponieważ nie miał rodziny, koszty budowy grobowca sfinansował Henryk Sienkiewicz[8].
Stanisław Witkiewicz utrwalił jego wizerunek w swojej książce Na przełęczy (również w rysunku), zaś Jacek Malczewski - w znanym portrecie[2].
Prace
edytuj- 1895a: Studia nad osadnictwem Polski w wiekach średnich.
- 1895b: Postrzyżyny u Słowian i Germanów. Kraków: AU.
- 1897: Lachowie i Lechici. „Rozprawy Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności w Krakowie”. R. 27.
- 1898: Kraków przed Piastami. „Rozprawy Wydziału Historyczno–Filozoficznego Akademii Umiejętności w Krakowie”. R. 35.
- 1900: Granice biskupstwa krakowskiego. Kraków: nakł. aut.
- 1902: O pochodzeniu Słowian: Kilka uwag z powodu książki prof. Niederlego p.t. „O pochodzeniu Słowian” i pierwszego tomu „Starożytności Slowiańskich” tegoż autora. „Kwartalnik Historyczny”. R. 16. s. 244–246.
- 1905: O pochodzeniu wsi polskiej. [Warszawa] – Lwów: Gebethner i Wolff.
- 1922–1924: Pisma pośmiertne. Jan Stanisław Bystroń, Władysław Kowalenko (oprac.); Franciszek Bujak (przedm.). T. 1–3. Poznań – Kraków: PTPN – PAU. Wyd. 2: 2004: –. Jan Maria Piskorski (posł.). Poznań: PTPN.
- 1965: Lechici, Polanie, Polska: Wybór pism. Gerard Labuda (oprac.). Warszawa: PWN.
- 1997: Puszcza Radomska: Studium osadnicze. Stanisław Zieliński (oprac.). Radom: Fundacja Kultury Jana Kochanowskiego.
Uwagi
edytuj- ↑ Używał drugiego z imion (Karol).
Przypisy
edytuj- ↑ T. Żychliński, Złota księga szlachty polskiej, t. 23, s.100n, Poznań 1901.
- ↑ a b c d Listy o stylu zakopiańskim 1892-1912, wstęp, komentarz, opracowanie Michał Jagiełło, Wydawnictwo Literackie, Kraków1979, ISBN 83-08-00081-9, s. 42;
- ↑ 13 ciekawostek o Kasprowym Wierchu | Ciekawostki [online], ciekawostki.online [dostęp 2024-04-23] (ang.).
- ↑ Profil pisarza na stronie Tatry z-ne.pl.
- ↑ Jan Staszel: Chronologiczny wykaz ważniejszych polskich osiągnięć w górach Europy. III. Alpy, w: „Na szczytach gór Europy” („W skałach i lodach świata” t. I), red. Kazimierz Saysse-Tobiczyk, Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, Warszawa 1959, s. 373-377
- ↑ Skon młodego uczonego. „Nowości Illustrowane”. Nr 34, s. 2-3, 24 sierpnia 1907.
- ↑ Karolina Grodziska-Ożóg: Cmentarz Rakowicki w Krakowie (1803-1939). Wyd. II. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1987, s. 133. ISBN 83-08-01428-3.
- ↑ Aleksander Krawczuk: Opowieści o zmarłych. Cmentarz Rakowicki część 3 i 4. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza w Krakowie, 1988, s. 62. ISBN 83-03-02300-4.
Bibliografia
edytuj- Henryk Barycz. Karol Potkański i Helena Modrzejewska: W siedemdziesięciolecie zgonu znakomitego historyka. „Rocznik Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie”. T. 24, s. 89–108, 1978.
- Marek Cetwiński: Karol Potkański (1861–1907). W: Mediewiści. Jerzy Strzelczyk (red.). T. 5. Poznań: Wyd. UAM, 2017, s. 145–152. ISBN 978-83-65663-54-2.
- Maria Dembińska: Karol Potkański jako historyk pierwotnego osadnictwa na tle badań Puszczy Kurpiowskiej. W: Kurpie: Puszcza Zielona. Anna Kutrzeba-Pojnarowa (red.). T. 1. Warszawa: IHKM PAN, 1962, s. 101–119.
- Andrzej Kobak: „Wspomnienia wstecz”: Karol Potkański we wspomnieniach Franciszka Bujaka. W: Historia i pamięć: Studia i szkice historiograficzne. Jolanta Kulbuszewska; Rafał Stobiecki (red.). Łódź: Wyd. UŁ, 2016, s. 55–69. ISBN 978-83-8088-412-0.
- Andrzej Kobak: Karol Potkański w życiu i nauce (1861–1907): Między tradycją a modernizacją. Łódź: Wyd. UŁ, 2021. ISBN 978-83-8220-590-9.
- Henryk Sienkiewicz: Listy. Maria Bokszczanin (oprac.). T. 3: Karol Potkański – Artur Sienkiewicz. Cz. 3. Warszawa: PIW, 2007. ISBN 978-83-06-03066-2.