Wikipedia

Profesor

tytuł lub stanowisko naukowe w jednostkach naukowych, tytuł honorowy oraz tytuł zwyczajowy w polskim szkolnictwie średnim

Profesor (łac. professor „nauczyciel, retor”; profiteri „zeznawać publicznie, wyznawać”) – nazwa mająca w Polsce następujące znaczenia:

  • tytuł naukowy nadawany samodzielnym pracownikom naukowym
  • stanowisko naukowe w instytucjach naukowych
  • tytuł honorowy nadawany nauczycielom szkolnictwa podstawowego, gimnazjalnego, ponadgimnazjalnego, ponadpodstawowego
  • tytuł używany zwyczajowo w szkolnictwie średnim

Profesor (tytuł naukowy)

edytuj
Osobny artykuł: Tytuł profesora.

Droga rozwoju naukowego w Polsce rozpoczyna się od uzyskania tytułu zawodowego licencjata lub inżyniera (nadawanego po ukończeniu studiów wyższych pierwszego stopnia) lub od tytułu zawodowego magistra (po ukończeniu jednolitych studiów wyższych). Po ukończeniu studiów II stopnia nadaje się tytuły zawodowe równorzędne tytułom magistra i magistra inżyniera. Tytułami zawodowymi równorzędnymi z tytułem magistra są tytuł zawodowy lekarza, lekarza dentysty i lekarza weterynarii[1]. Kolejne etapy rozwoju naukowego to stopnie naukowe doktora, a następnie doktora habilitowanego określonej dziedziny nauki w zakresie danej dyscypliny naukowej. Najwyższym poziomem rozwoju naukowego jest tytuł naukowy profesora[2].

Tytuł profesora nadawany jest osobom ze stopniem doktora habilitowanego za wybitne osiągnięcia naukowe lub artystyczne. W Polsce nadaje go Prezydent RP. Wniosek o nadanie tytułu profesora składa osoba zainteresowana do Rady Doskonałości Naukowej, która ocenia go na podstawie opinii 5 recenzentów[3]. Tytuł przyznawany w Polsce dożywotnio.

Ponieważ tytuł ten nadaje Prezydent RP, a uroczystość związana z nadawaniem tego tytułu odbywa się niekiedy w Belwederze, to osoba, której ten tytuł został nadany, nazywana jest także przy mniej oficjalnych okolicznościach „profesorem belwederskim”.

 
Tytuł i stanowisko profesora w Polsce w latach od 1918 do współczesnych, nazewnictwo oraz kompetencje nadawania[4][5][6][7][8][9][10].

W Polsce do 1990 roku istniały dwa tytuły naukowe profesora: profesor nadzwyczajny i profesor zwyczajny. W czasach II Rzeczypospolitej tytuły naukowe profesora były nadawane przez Naczelnika Państwa, a następnie przez Prezydenta RP, a w czasach PRL przez Radę Państwa z kilkuletnim okresem kompetencji Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej w latach pięćdziesiątych[11][12][13][14][15][16]. W 1990 roku wprowadzono jeden tytuł naukowy profesora (rycina), a osoby z tytułami naukowymi profesora nadzwyczajnego i zwyczajnego stały się automatycznie profesorami.

Profesor (stanowisko)

edytuj
Osobne artykuły: Profesor (stanowisko) i Profesor uczelni.

Do 2018 roku nazwą profesor zwyczajny i profesor nadzwyczajny opisano stanowiska pracy pracowników naukowych. Profesor zwyczajny był wówczas stanowiskiem wyższym, przeznaczonym jedynie dla profesorów tytularnych[17]. W okresie II RP i w czasach PRL nadanie tytułu naukowego profesora nadzwyczajnego lub zwyczajnego było połączone z mianowaniem na stanowisko profesora o tej samej nazwie w określonej uczelni. Mianowanie na stanowisko leżało w kompetencjach tego samego organu co nadanie tytułu naukowego, lub zależało od właściwego ministra (rycina). Istniało również stanowisko profesora wizytującego, tytularnie na równi z profesorem nadzwyczajnym.

Obowiązujące w Polsce od 2018 roku Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce przewiduje dwa stanowiska profesorskie w uczelniach i instytutach badawczych[18]. To: profesor (dawniej profesor zwyczajny) oraz profesor uczelni lub profesor instytutu badawczego (dawniej profesor nadzwyczajny), gdzie profesor uczelni/instytutu jest niższym stanowiskiem. Na stanowisku profesora może być zatrudniony wyłącznie nauczyciel akademicki z tytułem profesora. Na stanowisku profesora uczelni może być zatrudniony nauczyciel akademicki posiadający habilitację (samodzielny pracownik nauki) lub co najmniej stopień naukowy doktora oraz znaczące osiągnięcia[18].

Stanowisko docenta, na które powoływano doktorów habilitowanych, zlikwidowane zostało w uczelniach i instytutach w roku 2010, a osoby mianowane bądź zatrudnione wcześniej na stanowisku docenta zostały zatrudnione na stanowisku profesora nadzwyczajnego, pod warunkiem posiadania habilitacji. Osoby z doktoratem, ale bez habilitacji zostały poddane dodatkowej ocenie dorobku przez rady naukowe wydziałów uczelni[19]. W wyniku ewaluacji docenci bez habilitacji mogli zostać powołani na stanowisko adiunkta bądź profesora nadzwyczajnego.

Profesor oświaty

edytuj

Polskich nauczycieli szkół podstawowych i szkół ponadgimnazjalnych oraz ponadpodstawowych (to znaczy liceów, techników, szkół branżowych) obowiązuje system awansu zawodowego, w ramach którego przewidziany jest tytuł honorowy profesora oświaty, nadawany wieloletnim nauczycielom (legitymującym się co najmniej 20 letnim stażem nauczania, w tym co najmniej 10 lat jako nauczyciel dyplomowany) z dużymi osiągnięciami edukacyjnymi (opiekunom doskonalącym uzdolnionych uczniów, olimpijczyków przedmiotowych) przez Ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania[20].

Profesor (tytuł zwyczajowy)

edytuj

W Polsce w szkołach średnich, zwłaszcza w liceach ogólnokształcących, zwyczajowo zwie się nauczycieli profesorami[21], choć większość z nich posiada tytuł zawodowy magistra, niektóre z tych osób uzyskały stopień naukowy doktora. W krajach anglosaskich i byłych koloniach brytyjskich (na przykład w Indiach) tytuł profesora odnosi się zwyczajowo do nauczycieli akademickich.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Sejm RP, Dz.U.2023.2787, Obwieszczenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 23 listopada 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie studiów [online], Internetowy System Aktów Prawnych, 28 grudnia 2023 [dostęp 2024-12-30] (pol.).
  2. ↑ Sejm RP, Dz.U. 2017 poz. 859, Ustawa z dnia 21 kwietnia 2017 r. o zmianie ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz niektórych innych ustaw [online], Internetowy System Aktów Prawnych, 28 kwietnia 2017 [dostęp 2024-12-30] (pol.).
  3. ↑ Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce ze zm., art. 127–231 (Dz.U. z 2018 r. poz. 1668).
  4. ↑ Sejm RP, Ustawa z dnia 13 VII 1920 r. o szkołach akademickich, Dz.U. RP Nr 72, poz. 494 ze zm., Internetowy System Aktów Prawnych, 15 września 1920 [dostęp 2024-12-30] (pol.).
  5. ↑ Sejm RP, Ustawa z dnia 15 III 1933 r. o szkołach akademickich, Dz.U. 1933 nr 29 poz. 247, Internetowy System Aktów Prawnych, 1 września 1933 [dostęp 2024-12-30] (pol.).
  6. ↑ Rada Ministrów, Dekret z dnia 28 X 1947 r. o organizacji nauki i szkolnictwa wyższego, Dz.U. Nr 68, poz. 415, Internetowy System Aktów Prawnych, 30 października 1947 [dostęp 2024-12-30] (pol.).
  7. ↑ Minister Szkolnictwa Wyższego, Ustawa z dnia 15 grudnia 1951 r. o szkolnictwie wyższym i o pracownikach nauki, Dz.U. 1956 nr 45 poz. 205, Internetowy System Aktów Prawnych, 10 października 1956 [dostęp 2024-12-30] (pol.).
  8. ↑ Sejm, Ustawa z dnia 5 XI 1958 r. o szkołach wyższych, Dz.U. Nr 60, poz. 336, Internetowy System Aktów Prawnych, 5 listopada 1958 [dostęp 2024-12-30] (pol.).
  9. ↑ Sejm, Ustawa z dnia 31 III 1965 r. o stopniach naukowych i tytułach naukowych, Dz.U. Nr 14, poz. 101, Internetowy System Aktów Prawnych, 31 marca 1965 [dostęp 2024-12-30] (pol.).
  10. ↑ Marszałek Sejmu, Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 11 września 2024 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, Dz.U. 2024 poz. 1571 [online], Internetowy System Aktów Prawnych, 24 października 2024 [dostęp 2024-12-30] (pol.).
  11. ↑ Sejm RP, Ustawa z dnia 13 VII 1920 r. o szkołach akademickich, Dz.U. RP Nr 72, poz. 494 ze zm., Internetowy System Aktów Prawnych, 15 września 1920 [dostęp 2024-12-30] (pol.).
  12. ↑ Sejm RP, Ustawa z dnia 15 III 1933 r. o szkołach akademickich, Dz.U. 1933 nr 29 poz. 247, Internetowy System Aktów Prawnych, 1 września 1933 [dostęp 2024-12-30] (pol.).
  13. ↑ Rada Ministrów, Dekret z dnia 28 X 1947 r. o organizacji nauki i szkolnictwa wyższego, Dz.U. Nr 68, poz. 415, Internetowy System Aktów Prawnych, 30 października 1947 [dostęp 2024-12-30] (pol.).
  14. ↑ Minister Szkolnictwa Wyższego, Ustawa z dnia 15 grudnia 1951 r. o szkolnictwie wyższym i o pracownikach nauki, Dz.U. 1956 nr 45 poz. 205, Internetowy System Aktów Prawnych, 10 października 1956 [dostęp 2024-12-30] (pol.).
  15. ↑ Sejm, Ustawa z dnia 5 XI 1958 r. o szkołach wyższych, Dz.U. Nr 60, poz. 336, Internetowy System Aktów Prawnych, 5 listopada 1958 [dostęp 2024-12-30] (pol.).
  16. ↑ Sejm, Ustawa z dnia 31 III 1965 r. o stopniach naukowych i tytułach naukowych, Dz.U. Nr 14, poz. 101, Internetowy System Aktów Prawnych, 31 marca 1965 [dostęp 2024-12-30] (pol.).
  17. ↑ Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym ze zm., art. 114 (Dz.U. z 2017 r. poz. 2183).
  18. ↑ a b Marszałek Sejmu, Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 11 września 2024 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, Dz.U. 2024 poz. 1571 [online], Internetowy System Aktów Prawnych, 24 października 2024 [dostęp 2024-12-30] (pol.).
  19. ↑ Sejm RP, Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące system nauki, Dz.U. 2010 nr 96 poz. 620 [online], Internetowy System Aktów Prawnych, 1 października 2010 [dostęp 2025-01-01] (pol.).
  20. ↑ Sejm, Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela, Internetowy System Aktów Prawnych, 26 stycznia 1982 [dostęp 2024-12-30] (pol.).
  21. ↑ Małgorzata Marcjanik, Mówimy uprzejmie : Poradnik językowego savoir-vivre'u, wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA, 2021, s. 206-207, ISBN 978-83-01-21733-4.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Profesor&oldid=76685449”