Belweder w Warszawie

klasycystyczny pałac, też cały zespół pałacowo-parkowy

Belweder w Warszawie, pałac Belwederski – pałac znajdujący się przy ul. Belwederskiej 54/56 w Warszawie.

Belweder w Warszawie
Symbol zabytku nr rej. 13/2 z 1 lipca 1965
Ilustracja
Korpus główny pałacu od strony dziedzińca
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Adres

ul. Belwederska 54/56

Typ budynku

pałac

Styl architektoniczny

klasycystyczny

Architekt

Jakub Kubicki

Ważniejsze przebudowy

1819–1822

Właściciel

Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się ikonka pałacu z opisem „Belweder w Warszawie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się ikonka pałacu z opisem „Belweder w Warszawie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się ikonka pałacu z opisem „Belweder w Warszawie”
Ziemia52°12′47″N 21°01′38″E/52,213056 21,027222
Belweder od strony Łazienek, 1825
Atak spiskowców na Belweder, 29 listopada 1830
Przewrót majowy. Zbieranie broni pozostawionej przez wojska rządowe w Belwederze przez oddziały wierne Józefowi Piłsudskiemu
Elewacja frontowa pałacu pod koniec lat 20. XX wieku
Fragment ekspozycji w Muzeum Józefa Piłsudskiego, między 1936 a 1939
Żołnierze niemieccy przed Belwederem, pełniącym w okresie okupacji funkcję warszawskiej rezydencji generalnego gubernatora Hansa Franka
Sala Pompejańska, najbardziej reprezentacyjna sala w pałacu, w której m.in. koncertował Fryderyk Chopin[1]
Belweder widziany znad stawu Belwederskiego w Łazienkach

Klasycystyczny pałac powstał w latach 1819–1822 według projektu Jakuba Kubickiego w miejscu pałacu barokowego wzniesionego według projektu Jakuba Fontany. W latach 1918–1922 siedziba Naczelnika Państwa, w latach 1922–1926 i 1945–1952 prezydenta Rzeczypospolitej, w latach 1952–1989 przewodniczącego Rady Państwa, a w latach 1989–1993 prezydenta PRL/RP.

Nazwą „Belweder” jest także określany cały zespół pałacowo-parkowy[2].

Historia edytuj

Do 1817 edytuj

Teren, na którym znajduje się obecny Belweder, jest położony na najwyższym (ok. 25 m), środkowym odcinku skarpy warszawskiej[3]. W średniowieczu należał on do książąt mazowieckich, którzy ofiarowali go zakonowi augustianów przy kościele św. Marcina[4]. Prawdopodobnie tam od 1533 znajdowała się zbudowana na planie kwadratu willa królowej Bony[5].

Nieruchomość wielokrotnie zmieniała właścicieli. Została odkupiona od augustianów przez Zygmunta III Wazę, a jego syn, Władysław IV Waza, podarował ją nadwornemu kapelmistrzowi Bartłomiejowi Pękielowi[6]. Ten sprzedał ją w 1659 Krzysztofowi Zygmuntowi Pacowi[6]. W latach 1659–1660[7] Pac zbudował tam pałacyk podmiejski dla żony Klary Izabelli[8]. Budynek mógł być przebudowaną rezydencją królowej Bony[9]. Ponieważ z miejsca, w którym powstał, roztaczał się wspaniały widok na okolicę, całą posiadłość nazwano z włoska Belvedere[8].

W 1685 Klara Izabella Pacowa zapisała Belweder przybranemu synowi Paców, Kazimierzowi Michałowi Pacowi, który w 1687 odsprzedał posiadłość cześnikowej trockiej Katarzynie Michałowskiej[8]. W pierwszej połowie XVIII wieku Belweder powrócił do Paców, którzy ok. 1740 wznieśli w miejscu dawnego pałacyku nowy piętrowy budynek w stylu późnego baroku zaprojektowany przez Józefa Fontanę[8]. Później Belweder przeszedł na własność Lubomirskich[8].

W 1767 posiadłość stała się własnością Stanisława Augusta Poniatowskiego, który w oficynie północnej pałacu w grudniu 1768 uruchomił Królewską Fabrykę Farfurów[4]. O wyborze Belwederu jako miejsca produkcji zadecydowało znalezienie na pobliskim Mokotowie odpowiedniego surowca[4]. Początkowo próbowano wytwarzać porcelanę, jednak po nieudanych próbach podjęto produkcję fajansów[4]. Wytwarzano głównie przedmioty codziennego użytku na potrzeby dworu królewskiego, m.in. zastawę stołową, misy, dzbany do wody, urynały, kafle do pieców, lichtarze oraz wazony[10]. Fabryka posiadała także skład i sklep na Krakowskim Przedmieściu (nr hip. 372)[10]. Belwederskie wyroby były znakowane napisem „Varsovie” lub literą „B” i cechowały się wysokim poziomem artystycznym[4]. Najtańsze przedmioty były sprzedawane w wielu warszawskich sklepach, a także m.in. w Krakowie, Lublinie, Grodnie i Wilnie[11]. Organizacja pracy była typowo rzemieślnicza, tj. każdy robotnik wykonywał cały przedmiot wraz z jego wykończeniem i dekoracją[11]. Belwederska manufaktura upadła w 1783 z powodu zbyt wysokich kosztów produkcji i konkurencji ze strony założonej w 1779 manufaktury Bernardiego i Wolffa na Bielinie[12][13].

W 1770 Belweder znalazł się w granicach obszaru otoczonego okopami Lubomirskiego[14].

Stanisław August Poniatowski planował zburzenie starego pałacyku i wzniesienie na jego miejscu reprezentacyjnego pałacu[15]. Autorem jednego z trzech przygotowanych projektów był Jan Chrystian Kamsetzer[15]. Żaden z nich nie został jednak zrealizowany[16].

Po śmierci króla Belweder przeszedł na własność jego bratanka Józefa Poniatowskiego, który w 1808 za długi przekazał go Onufremu Kickiemu[17].

Lata 1818–1918 edytuj

W 1818 córka Onufrego Kickiego Teresa Kicka sprzedała Belweder rządowi Królestwa Polskiego z przeznaczeniem na siedzibę wielkiego księcia Konstantego[18].

W latach 1818–1822 pałac został całkowicie przebudowany według projektu Jakuba Kubickiego[19][20]. Znajdującemu się na krańcach miasta pałacowi architekt nadał charakter wiejskiej rezydencji[21]. Powstał klasycystyczny budynek składający się z piętrowego korpusu głównego oraz dwóch parterowych skrzydeł dostawionych pod kątem prostym[8][19]. W obu elewacjach korpusu głównego architekt umieścił czterokolumnowe jońskie portyki z balkonami[19][22]. Od strony ulicy zbudowano żelazne ogrodzenie z kamiennymi słupami[22]. Rozbudowano przylegający do pałacu niewielki ogród z tarasem widokowym, a pod skarpą wytyczono ogród ze stawem o nieregularnej linii brzegowej i wyspą porośniętą drzewami[23].

Ponieważ przy pałacu brakowało miejsca na budynki gospodarcze, do Belwederu przyłączono działkę położoną naprzeciwko, pomiędzy obecną ul. Klonową a okopami Lubomirskiego[24]. W latach 1819–1820 wzniesiono tam trójskrzydłowy pawilon mieszczący stajnię i wozownię, a w latach 1823–1824 maneż[25]. Zbudowany na planie prostokąta budynek belwederskiego maneżu jest jedynym zachowanym tego typu obiektem w Warszawie[26][22].

Wielki książę mieszkał w Belwederze wraz ze swoją żoną, noszącą tytuł księżnej łowickiej Joanną Grudzińską, do wybuchu powstania listopadowego[8]. W tym czasie w Belwederze kilkakrotnie koncertował Fryderyk Chopin[8][27].

W latach 1593–1818 na południe od pałacu znajdował się kościół parafialny dla Ujazdowa pod wezwaniem św. Anny i św. Małgorzaty wraz z cmentarzem[7][28][29]. Kościół i cmentarz zamknięto decyzją Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych w lutym 1818. Szczątki znaczniejszych osób, m.in. Kazimierza Poniatowskiego i Marcella Bacciarellego z żoną, ekshumowano i przeniesiono do podziemi kościoła św. Krzyża i katedry św. Jana, a innych zmarłych na cmentarz Świętokrzyski[30]. Funkcję rozebranej świątyni przejął nowy kościół św. Aleksandra na placu Trzech Krzyży[31], a w jej miejscu urządzono taras[29].

Porządek w ogrodzie i na dziedzińcu Belwederu utrzymywali obywatele skazywani za wykroczenia. Jedną z osób odbywających ten rodzaj kary był Maurycy Mochnacki, który zakuty w kajdany przepracował w ogrodzie belwederskim 40 dni[32][33].

Podczas ataku na Belweder w czasie nocy listopadowej 29 listopada 1830 powstańcom, wśród których byli m.in. Ludwik Nabielak i Seweryn Goszczyński, nie udało się ująć wielkiego księcia Konstantego, który się ukrył[34][35]. Od ciosów bagnetów zginął przebywający w tym czasie w pałacu rosyjski generał Aleksiej Gendre[33].

Po upadku powstania Belweder wraz z Łazienkami pełnił funkcję rezydencji carskiej[36]. W jednej z sal pałacu urządzono kaplicę prawosławną[37]. Na lato do Belwederu przenosił się wraz z rodziną namiestnik Królestwa Polskiego Iwan Paskiewicz[38]. W 1849 w pałacu zmarł przebywający w Warszawie wielki książę Michał Romanow[37].

W czasie I wojny światowej, w latach 1915–1918, w pałacu mieszkał generał-gubernator warszawski Hans Hartwig von Beseler[39] (rezydował na Zamku Królewskim)[40].

Lata 1918–1944 edytuj

Pałac był od 29 listopada 1918 do 13 grudnia 1922 siedzibą Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego, a po 14 grudnia siedzibą prezydentów Gabriela Narutowicza i Stanisława Wojciechowskiego[41].

Podczas przewrotu majowego, 12 maja 1926, wskutek zagrożenia przez oddziały wierne Józefowi Piłsudskiemu posuwające się od strony placu Zamkowego na południe, na wniosek prezydenta Stanisława Wojciechowskiego do Belwederu z pałacu Namiestnikowskiego przeniósł się rząd Wincentego Witosa[42]. Taką samą decyzję podjął Sztab Generalny i dowództwo obrony Warszawy[42]. Z oddziałów wiernych rządowi utworzono tzw. grupę belwederską, dowodzoną przez gen. Mariana Kukiela, wzmocnioną 10 Pułkiem Piechoty z Łowicza[43]. 14 maja rozpoczął się atak wojsk Piłsudskiego na Belweder i lotnisko mokotowskie[44]. W wyniku ostrzału artyleryjskiego dwa pociski trafiły w pałac[45]. Ok. godz. 16.00 tego dnia prezydent Stanisław Wojciechowski i większość członków rządu ewakuowali się pieszo do Wilanowa[46][47].

Po przewrocie majowym, od 5 czerwca 1926, w pałacu jako minister spraw wojskowych, aż do swojej śmierci ponownie zamieszkał Józef Piłsudski[41]. Marszałek zamieszkał wraz z rodziną na pierwszym piętrze oraz w prawym (południowym) skrzydle Belwederu[41]. W lewym skrzydle mieszkali m.in. Aleksander Prystor i Walery Sławek[41]. 4 maja 1935 wieczorem Józef Piłsudski został przewieziony do Belwederu z Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych w Alejach Ujazdowskich i przeniesiony do ulubionego pokoju Narożnego, gdzie znajdował się jego gabinet[48]. Tam zmarł 12 maja 1935[49]. Po zabalsamowaniu zwłok jego ciało przepasane wielką wstęgą Orderu Virtuti Militari zostało złożone w metalowej trumnie, którą ustawiono na katafalku w tzw. dużym salonie[41].

W latach 1935–1939 w pałacu mieściło się Muzeum Józefa Piłsudskiego[29]. Jego dyrektor Adam Borkiewicz zamieszkał w lewym skrzydle pałacu[41]. Kustoszem muzeum był Józef Kluss, intendentem Walenty Wójcik, a kancelistką Wanda Gertzówna[50]. W czasie prac adaptacyjnych m.in. wykonano żelbetowe pokrycie dachu[51]. W 1936 ogrody Łazienek i Belwederu zostały ponownie połączone[52]. W listopadzie 1938 odbyła się uroczystość odsłonięcia przeniesionego z Magdeburga i ustawionego w pobliżu Belwederu domu, w którym w czasie I wojny światowej był osadzony Piłsudski (budynek został rozebrany po II wojnie światowej)[53][54].

Pałac został uszkodzony w czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939 w wyniku niemieckiego ostrzału artyleryjskiego[55].

5 października 1939, podczas swojej jedynej wizyty w okupowanej Warszawie, Belweder odwiedził Adolf Hitler[56]. Po defiladzie zwycięstwa oddziałów niemieckich w Alejach Ujazdowskich wódz III Rzeszy zwiedził gabinet Józefa Piłsudskiego[56].

Po wizytacji miasta w listopadzie 1939 Joseph Goebbels zaproponował zamknięcie Muzeum Józefa Piłsudskiego, na co Hitler wyraził zgodę[57]. Zgromadzone zbiory zostały przewiezione do Muzeum Narodowego[58], gdzie ich znaczna część uległa później zniszczeniu[57]. Belweder stał się warszawską rezydencją generalnego gubernatora Hansa Franka[59]. W latach 1940–1943 w pałacu przeprowadzono rozległe prace budowlane[60]. Zmieniono linię spadku dachu i pokryto go blachą miedzianą[61]. Przebudowano skrzydło północno-wschodnie wymieniając stropy drewniane na ogniotrwałe[62]. W korpusie środkowym wyburzono ściany działowe, tworząc dwa szerokie korytarze-galerie, posadzkę sieni głównej wyłożono czarnym marmurem, a ściany pomalowano na czerwono[62]. Wycięto stare kasztanowce rosnące wzdłuż ogrodzenia dziedzińca, którego żwirową nawierzchnię zastąpiono granitowymi płytami[62].

Po upadku powstania warszawskiego w 1944 Niemcy wywiercili w murach pałacu otwory na dynamit, jednak – podobnie jak stało się w przypadku pałacu na Wyspie – nie wysadzili budynku w powietrze[63].

Po 1945 edytuj

W 1945 Belweder stał się siedzibą Biura Prezydialnego Krajowej Rady Narodowej i jej przewodniczącego Bolesława Bieruta[64]. Gabinet Bieruta znajdował się na pierwszym piętrze, od strony parku Łazienkowskiego[65].

Od 1952 pałac był siedzibą przewodniczącego Rady Państwa[29]. W pałacu rezydowali kolejno: Aleksander Zawadzki, Edward Ochab, Marian Spychalski, Józef Cyrankiewicz, Henryk Jabłoński i Wojciech Jaruzelski[66]. Belweder przejął funkcje, które do 1939 pełnił Zamek Królewski m.in. ambasadorowie państw obcych składali tam listy uwierzytelniające[66]. Po 1945 pałac był kilkukrotnie odnawiany, m.in. zmieniono pokrycie dachu na blachę miedzianą[66].

W latach 1951–1955 w Belwederze odbywały się zebrania najwyższego kierownictwa w sprawach związanych z odbudową Warszawy, nazywane „czwartkami belwederskimi”[67]. Uczestniczyli w nich m.in. Bolesław Bierut, zainteresowani ministrowie oraz przewodniczący Stołecznej Rady Narodowej[67].

W grudniu 1986 w Belwederze odbyło się spotkanie, na którym została utworzona Rada Konsultacyjna przy Przewodniczącym Rady Państwa[68]. W 1989 pałac stał się siedzibą prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego, a od 1990 był siedzibą prezydenta Lecha Wałęsy, który w 1994 podjął decyzję o przeniesieniu siedziby prezydenta do pałacu Rady Ministrów (równocześnie zmieniono jego nazwę na pałac Prezydencki) przy ul. Krakowskie Przedmieście 46/48. W latach 2010–2015 w pałacu wraz z rodziną mieszkał prezydent Bronisław Komorowski[69].

Podczas swoich pielgrzymek do Polski trzykrotnie wizyty w pałacu składał Jan Paweł II. 2 czerwca 1979 i 17 czerwca 1983 spotkał się tam z władzami PRL[70]. 8 czerwca 1991 papież spotkał się z Lechem Wałęsą i poświęcił pałacową kaplicę Matki Bożej Królowej Polski[70]. Znajdująca się w dolnej części budynku kaplica należy do parafii św. Aleksandra[71].

Belweder jest zarządzany przez Kancelarię Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej[72].

Inne informacje edytuj

Przypisy edytuj

  1. Zespół Rezydencji Prezydenta RP. Belweder. [w:] Kancelaria Prezydenta RP [on-line]. prezydent.gov.pl. [dostęp 2016-12-19].
  2. Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1977, s. 49.
  3. Irmina Głowacka i in.: Monografia przyrodnicza gminy Warszawa-Centrum. Warszawa: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Dino, 1999, s. 14. ISBN 83-900751-5-6.
  4. a b c d e Marek Kwiatkowski: Wielka księga Łazienek. Warszawa: Prószyński i S-ka SA, 2000, s. 34. ISBN 83-7255-684-9.
  5. Marek Kwiatkowski: Pałace i wille Warszawy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2014, s. 6. ISBN 978-83-06-03370-0.
  6. a b Franciszek Maksymilian Sobieszczański: Warszawa. Wybór publikacji. Tom II. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967, s. 76.
  7. a b Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 16.
  8. a b c d e f g h Tadeusz S. Jaroszewski: Księga pałaców Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1985, s. 7. ISBN 83-223-2047-7.
  9. Marek Kwiatkowski: Pałace i wille Warszawy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2014, s. 15. ISBN 978-83-06-03370-0.
  10. a b Marek Kwiatkowski: Wielka księga Łazienek. Warszawa: Prószyński i S-ka SA, 2000, s. 35. ISBN 83-7255-684-9.
  11. a b Anna Berdecka, Irena Turnau: Życie codzienne w Warszawie okresu Oświecenia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969, s. 173.
  12. Marek Kwiatkowski: Wielka księga Łazienek. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2000, s. 89. ISBN 83-7255-684-9.
  13. Anna Berdecka, Irena Turnau: Życie codzienne w Warszawie okresu Oświecenia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969, s. 173–174.
  14. Anna Berdecka, Irena Turnau: Życie codzienne w Warszawie okresu Oświecenia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969, s. 239.
  15. a b Marek Kwiatkowski: Stanisław August. Król-Architekt. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1983, s. 121. ISBN 83-04-00850-5.
  16. Marek Kwiatkowski: Stanisław August. Król-Architekt. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1983, s. 124. ISBN 83-04-00850-5.
  17. Marek Kwiatkowski: Wielka księga Łazienek. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2000, s. 142. ISBN 83-7255-684-9.
  18. Marek Kwiatkowski: Wielka księga Łazienek. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2000, s. 143. ISBN 83-7255-684-9.
  19. a b c Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1977, s. 50.
  20. Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 52. ISBN 83-01-08836-2.
  21. Mariusz Karpowicz (red.): Sztuka Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986, s. 283. ISBN 83-01-04060-2.
  22. a b c Marek Kwiatkowski: Architektura mieszkaniowa Warszawy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1989, s. 436. ISBN 83-06-01427-8.
  23. Ogród Romantyczny XIX w.. [w:] Muzeum Łazienki Królewskie [on-line]. [dostęp 2023-12-17].
  24. Marek Kwiatkowski: Wielka księga Łazienek. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2000, s. 150. ISBN 83-7255-684-9.
  25. Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 6. Kępna–Koźmińska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2000, s. 34. ISBN 83-88372-04-4.
  26. Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 6. Kępna–Koźmińska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2000, s. 38. ISBN 83-88372-04-4.
  27. Piotr Mysłakowski: Warszawa Chopinów. Warszawa: Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, 2012, s. 74. ISBN 978-83-61142-80-5.
  28. Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 404. ISBN 83-06-00089-7.
  29. a b c d Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 53. ISBN 83-01-08836-2.
  30. Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 404–405. ISBN 83-06-00089-7.
  31. Tadeusz S. Jaroszewski: Chrystian Piotr Aigner. Architekt warszawskiego klasycyzmu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 236.
  32. Tadeusz S. Jaroszewski: Księga pałaców Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1985, s. 8. ISBN 83-223-2047-7.
  33. a b Tadeusz Łepkowski: Warszawa w powstaniu listopadowym. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1965, s. 71.
  34. Marian Marek Drozdowski, Andrzej Zahorski: Historia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Jeden Świat, 2004, s. 152. ISBN 83-89632-04-7.
  35. Tadeusz Łepkowski: Warszawa w powstaniu listopadowym. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1965, s. 70–71.
  36. Marek Kwiatkowski: Wielka księga Łazienek. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2000, s. 156. ISBN 83-7255-684-9.
  37. a b Kirył Sokoł, Aleksander Sosna: Cerkwie w centralnej Polsce 1815–1915. Białystok: Fundacja Sąsiedzi, 2011, s. 175. ISBN 978-83-931480-2-8.
  38. Marek Kwiatkowski: Wielka księga Łazienek. Warszawa: Prószyński i S-ka SA, 2000, s. 160. ISBN 83-7255-684-9.
  39. Marek Kwiatkowski: Wielka księga Łazienek. Warszawa: Prószyński i S-ka SA, 2000, s. 169. ISBN 83-7255-684-9.
  40. Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w czasie pierwszej wojny światowej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974, s. 238.
  41. a b c d e f Lech Królikowski: Warszawskie adresy marszałka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, s. 90. ISBN 83-01-10291-8.
  42. a b Andrzej Garlicki: Przewrót majowy. Warszawa: Czytelnik, 1987, s. 239. ISBN 83-07-01598-7.
  43. Andrzej Garlicki: Przewrót majowy. Warszawa: Czytelnik, 1987, s. 250. ISBN 83-07-01598-7.
  44. Andrzej Garlicki: Przewrót majowy. Warszawa: Czytelnik, 1987, s. 261. ISBN 83-07-01598-7.
  45. Andrzej Garlicki: Przewrót majowy. Warszawa: Czytelnik, 1987, s. 262. ISBN 83-07-01598-7.
  46. Andrzej Garlicki: Przewrót majowy. Warszawa: Czytelnik, 1987, s. 266–267. ISBN 83-07-01598-7.
  47. Henryk Comte: Zwierzenia adiutanta. W Belwederze i na Zamku. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1975, s. 121.
  48. Lech Królikowski: Warszawskie adresy marszałka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, s. 93. ISBN 83-01-10291-8.
  49. Lech Królikowski: Warszawskie adresy marszałka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, s. 91. ISBN 83-01-10291-8.
  50. Mariusz Kolmasiak: Belweder 1818–2018. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2018, s. 186. ISBN 978-83-7399-791-2.
  51. Marek Kwiatkowski: Wielka księga Łazienek. Warszawa: Prószyński i S-ka SA, 2000, s. 174. ISBN 83-7255-684-9.
  52. Marek Kwiatkowski: Wielka księga Łazienek. Warszawa: Prószyński i S-ka SA, 2000, s. 175. ISBN 83-7255-684-9.
  53. Ryszard Mączewski: Warszawa między wojnami. Łódź: Księży Młyn, 2009, s. 114–115. ISBN 978-83-61253-51-8.
  54. Marek Kwiatkowski: Wielka księga Łazienek. Warszawa: Prószyński i S-ka SA, 2000, s. 184. ISBN 83-7255-684-9.
  55. Izabella Maliszewska, Stanisław Maliszewski: Śródmieście Południowe. Warszawskie Termopile 1944. Fundacja „Wystawa Warszawa walczy 1939–1945”, 2001, s. 11. ISBN 83-87545-42-2.
  56. a b Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 2010, s. 21. ISBN 978-83-07-03239-9.
  57. a b Lech Królikowski: Warszawskie adresy marszałka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, s. 100. ISBN 83-01-10291-8.
  58. Alfred Lauterbach. Zniszczenie i odbudowa Warszawy zabytkowej. „Kronika Warszawy”. 4(8), s. 62, 1971. 
  59. Marek Kwiatkowski: Belweder. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 133.
  60. Marek Kwiatkowski: Belweder. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 132.
  61. Piotr Majewski: Wojna i kultura. Instytucje kultury polskiej w okupacyjnych realiach Generalnego Gubernatorstwa 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2005, s. 224. ISBN 83-7436-003-8.
  62. a b c Marek Kwiatkowski: Wielka księga Łazienek. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2000, s. 176. ISBN 83-7255-684-9.
  63. Marek Kwiatkowski: Wielka księga Łazienek. Warszawa: Prószyński i S-ka SA, 2000, s. 180. ISBN 83-7255-684-9.
  64. Stanisław Łukasiewicz: Byłem sekretarzem Bieruta. Wspomnienia z pracy w Belwederze w latach 1945–1946. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 31–32. ISBN 83-03-01927-9.
  65. Stanisław Łukasiewicz: Byłem sekretarzem Bieruta. Wspomnienia z pracy w Belwederze w latach 1945–1946. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 35. ISBN 83-03-01927-9.
  66. a b c Marek Kwiatkowski: Wielka księga Łazienek. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2000, s. 184. ISBN 83-7255-684-9.
  67. a b Józef Sigalin: Warszawa 1944–1980. Z archiwum architekta. Tom 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, s. 420. ISBN 83-06-01187-2.
  68. Dobrosław Kobielski, Józef Zięba: Kronika lat 1944–1986 [w:] Kalendarz Warszawski'88. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 66. ISBN 83-03-01684-9.
  69. Od Wałęsów do Dudów. Jak mieszkały prezydenckie rodziny?. newsweek.pl, 29 maja 2015. [dostęp 2016-11-02].
  70. a b Paweł Zuchniewicz: Papieska Warszawa. Warszawa: Centrum Myśli Jana Pawła II w Warszawie, 2006, s. 65.
  71. Grzegorz Kalwarczyk: Przewodnik po parafiach i kościołach Archidiecezji Warszawskiej. Tom 2. Parafie warszawskie. Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”, 2015, s. 141. ISBN 978-83-7821-118-1.
  72. Zespół Rezydencji Prezydenta RP Belweder. [w:] Kancelaria Prezydenta [on-line]. prezydent.gov.pl. [dostęp 2016-11-09].
  73. Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 63. ISBN 83-86619-97X.
  74. Bogdan Pokropiński: Kolej wilanowska. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 2001, s. 11. ISBN 83-206-1405-8.
  75. Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 333. ISBN 83-912463-4-5.

Bibliografia edytuj

  • Anna Berdecka, Irena Turnau: Życie codzienne w Warszawie okresu Oświecenia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969.
  • Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1977.
  • Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004. ISBN 83-912463-4-5.
  • Henryk Comte: Zwierzenia adiutanta. W Belwederze i na Zamku. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1975.
  • Marian Marek Drozdowski, Andrzej Zahorski: Historia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Jeden Świat, 2004. ISBN 83-89632-04-7.
  • Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w czasie pierwszej wojny światowej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974.
  • Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994. ISBN 83-01-08836-2.
  • Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979. ISBN 83-06-00089-7.
  • Andrzej Garlicki: Przewrót majowy. Warszawa: Czytelnik, 1987. ISBN 83-07-01598-7.
  • Irmina Głowacka i in.: Monografia przyrodnicza gminy Warszawa-Centrum. Warszawa: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Dino, 1999. ISBN 83-900751-5-6.
  • Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998. ISBN 83-86619-97X.
  • Tadeusz S. Jaroszewski: Księga pałaców Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1985. ISBN 83-223-2047-7.
  • Tadeusz S. Jaroszewski: Chrystian Piotr Aigner. Architekt warszawskiego klasycyzmu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 236.
  • Grzegorz Kalwarczyk: Przewodnik po parafiach i kościołach Archidiecezji Warszawskiej. Tom 2. Parafie warszawskie. Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”, 2015. ISBN 978-83-7821-118-1.
  • Mariusz Karpowicz (red.): Sztuka Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986. ISBN 83-01-04060-2.
  • Mariusz Kolmasiak: Belweder 1818–2018. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2018. ISBN 978-83-7399-791-2.
  • Lech Królikowski: Warszawskie adresy marszałka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990. ISBN 83-01-10291-8.
  • Marek Kwiatkowski: Pałace i wille Warszawy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2014. ISBN 978-83-06-03370-0.
  • Marek Kwiatkowski: Wielka księga Łazienek. Warszawa: Prószyński i S-ka SA, 2000. ISBN 83-7255-684-9.
  • Marek Kwiatkowski: Architektura mieszkaniowa Warszawy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1989. ISBN 83-06-01427-8.
  • Marek Kwiatkowski: Stanisław August. Król-Architekt. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1983, s. 121. ISBN 83-04-00850-5.
  • Marek Kwiatkowski: Belweder. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976.
  • Tadeusz Łepkowski: Warszawa w powstaniu listopadowym. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1965.
  • Stanisław Łukasiewicz: Byłem sekretarzem Bieruta. Wspomnienia z pracy w Belwederze w latach 1945–1946. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987. ISBN 83-03-01927-9.
  • Piotr Majewski: Wojna i kultura. Instytucje kultury polskiej w okupacyjnych realiach Generalnego Gubernatorstwa 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2005. ISBN 83-7436-003-8.
  • Izabella Maliszewska, Stanisław Maliszewski: Śródmieście Południowe. Warszawskie Termopile 1944. Fundacja „Wystawa Warszawa walczy 1939–1945”, 2001. ISBN 83-87545-42-2.
  • Ryszard Mączewski: Warszawa między wojnami. Łódź: Księży Młyn, 2009. ISBN 978-83-61253-51-8.
  • Bogdan Pokropiński: Kolej wilanowska. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 2001. ISBN 83-206-1405-8.
  • Józef Sigalin: Warszawa 1944–1980. Z archiwum architekta. Tom 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986. ISBN 83-06-01187-2.
  • Franciszek Maksymilian Sobieszczański: Warszawa. Wybór publikacji. Tom II. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967.
  • Kirył Sokoł, Aleksander Sosna: Cerkwie w centralnej Polsce 1815–1915. Białystok: Fundacja Sąsiedzi, 2011. ISBN 978-83-931480-2-8.
  • Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 2010. ISBN 978-83-07-03239-9.
  • Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970.
  • Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 6. Kępna–Koźmińska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2000. ISBN 83-88372-04-4.
  • Paweł Zuchniewicz: Papieska Warszawa. Warszawa: Centrum Myśli Jana Pawła II w Warszawie, 2006.

Linki zewnętrzne edytuj