Ulica Krakowskie Przedmieście w Warszawie

ulica w Warszawie

Ulica Krakowskie Przedmieście – ulica w śródmieściu Warszawy, stanowiąca północny odcinek Traktu Królewskiego.

Ulica Krakowskie Przedmieście w Warszawie
Śródmieście Północne
Ilustracja
Widok na ulicę z dzwonnicy kościoła św. Anny
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Długość

1030 m[1]

Przebieg
0 m ul. Nowy Świat

ul. M. Kopernika, ul. Oboźna

130 m ul. Romualda Traugutta
300 m ul. Królewska
400 m ul. gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza
420 m ul. Karowa
480 m ul. Ossolińskich
590 m jezdnia po wschodniej stronie

skweru Herberta Clarka Hoovera

640 m ul. Trębacka, ul. Kozia
670 m pasaż NZS
740 m ul. Bednarska
810 m jezdnia po wschodniej stronie

skweru Herberta Clarka Hoovera

920 m ul. Miodowa
970 m ul. Mariensztat
1030 m pl. Zamkowy
Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ulica Krakowskie Przedmieście w Warszawie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Ulica Krakowskie Przedmieście w Warszawie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ulica Krakowskie Przedmieście w Warszawie”
Ziemia52°14′30,0″N 21°00′57,0″E/52,241667 21,015833
Triumfalny wjazd Augusta III Sasa do Warszawy przez Łuk triumfalny na Krakowskim przedmieściu w 1734. Po prawej widoczny Kościół św. Anny
Ulica Krakowskie Przedmieście w 1910
Ulica przed 1939
Ulica Krakowskie Przedmieście w 1939
Krakowskie Przedmieście na początku lat dwudziestych XX w. Skrzyżowanie w dolnej-lewej ćwiartce zdjęcia to ulice Królewska (pionowa) i Krakowskie Przedmieście (pozioma). Przy skrzyżowaniu (na samym dole) Kościół Wizytek. Na prawo od skrzyżowania budynki Hotelu Europejskiego, Hotelu Bristol i Pałacu Potockich. Na lewo od skrzyżowania fragment Uniwersytetu Warszawskiego
Trolejbus LOWA W602a na linii nr 53 w latach 50. XX wieku
Pałac Prezydencki
Kościół Wizytek
Krakowskie Przedmieście przy placu Zamkowym
Kamienice nr 83, 85 i 87/89

Za punkt początkowy ulicy przyjmuje się pomnik Mikołaja Kopernika: tu Nowy Świat przechodzi w Krakowskie Przedmieście – po zachodniej stronie ulicy sąsiadują ze sobą bezpośrednio budynki z adresami Nowy Świat 69 i Krakowskie Przedmieście 1.

W swoim biegu Krakowskie Przedmieście spotyka i krzyżuje się z następującymi ulicami:

Cała ulica jest jako założenie urbanistyczne wpisana do rejestru zabytków (nr rej. 205 z 1 czerwca 1965).

W 1994 r. Trakt Królewski w Warszawie wraz z historycznym zespołem miasta i Wilanowem został uznany za pomnik historii[2].

W lipcu 2008 r. zakończył się kapitalny remont ulicy.

Historia

edytuj

Przedmieścia przy Bramie Krakowskiej zaczęły się tworzyć już w XIV w., natomiast przy nich w 1454 r. powstał kościół bernardynów. Wówczas teren przed murami zaczęto nazywać placem Bernardyńskim (dziś tak nazywa się plac na Czerniakowie). Drewniane domostwa budowali tutaj różnorodni rzemieślnicy, powstały cegielnie, ukształtowały się dwie odnogi placu, gdzie wschodnia prowadziła do najstarszej warszawskiej jurydyki należącej do proboszcza kolegiaty: Dziekanki. Tak zwany plac Bernardyński (lub Bernardyńskie Przedmieście) był wcześniej nazywany Czerskim Przedmieściem, a potem Krakowskim Przedmieściem, gdyż był początkiem traktu łączącego Warszawę pierwotnie z Czerskiem, a następnie z Krakowem[3]. Droga ta stała się też świetnym miejscem do budowy reprezentacyjnych pałaców magnaterii oraz rodziny królewskiej, było też znakomitym miejscem triumfalnych wjazdów do miasta (między innymi wjeżdżali tędy hetman Stefan Czarniecki czy Jan III Sobieski) oraz hołdów składanych przez Prusy Książęce i Inflanty. W I połowie XVII w. przybrała formę traktu od Kaplicy Moskiewskiej, będącej panteonem chwały oręża polskiego i tryumfów militarnych króla Zygmunta III Wazy do projektowanego „Forum Wazów”, z którego została zrealizowana jedynie kolumna króla Zygmunta.

Do XVII w. od Krakowskiego Przedmieścia odchodziły tylko uliczki Krótka (nieistniejąca dziś, na wysokości kamienicy nr 59) oraz Rzeźnicza (dziś Bednarska).

Zabudowa ulicy została w większości zniszczona w czasie potopu szwedzkiego[4].

W 1683 r. przy ulicy ustawiono figurę Matki Boskiej Pasawskiej. W XVIII w. ukształtowały się nazwy Szerokie Krakowskie Przedmieście (dla dawnego placu Bernardyńskiego) oraz Wąskie Krakowskie Przedmieście (dla pozostałego odcinka). Około 1762 r. ulica była już całkowicie wybrukowana, a do 1855 r. uzyskała oświetlenie gazowe.

Na Krakowskim Przedmieściu odbyło się wiele demonstracji, szczególnie podczas zaborów – szczególnym wydarzeniem była manifestacja z 27 lutego 1861 r., kiedy to rosyjskie wojsko zaczęło strzelać do jej uczestników, zabijając pięć osób. Pogrzeb pięciu poległych 2 marca zmienił się w wielką manifestację narodową – kondukt pogrzebowy przeszedł z kościoła św. Krzyża przez plac Saski, ulice Wierzbową, Bielańską i Nalewki na Powązki.

W 1861 roku Rada Administracyjna Królestwa Polskiego podjęła decyzję o wyburzeniu 14 domów na 12 posesjach, znajdujących się pomiędzy figurą Matki Boskiej Passawskiej a placem przed kościołem karmelitów[5]. Oprócz korzyści komunikacyjnych (dojazd do budowanego mostu Kierbedzia)[6], władze miały na względzie likwidację wąskich zaułków, które utrudniały działania rosyjskiej konnicy podczas tłumienia rozruchów[7]. Projekt zrealizowano w 1865 roku, urządzając następnie w miejscu wyburzonych budynków skwer z fontanną[7].

W 1866 r. ruszyła tędy linia tramwaju konnego łączącego dworce: Wiedeński i Petersburski.

W latach 1886–1887 wyburzono cztery budynki (w tym Dwór pod Gwiazdą), przedłużając do Krakowskiego Przedmieścia ul. Miodową[8]. Ulicę Nowo-Miodową otwarto dla ruchu kołowego w 1888 r., po przebudowie fasad budynków[9]. Do przebicia ulicy obowiązek przepuszczania przechodniów z Krakowskiego Przedmieścia na ul. Miodową lub odwrotnie ciążył na właścicielach nieruchomości na której znajdowały się pałac Małachowskich i kamienica Roeslera i Hurtiga[10].

Ulica stała się reprezentacyjną arterią miasta, znajdowały się tu najlepsze sklepy. W 1907 r. uruchomiono oświetlenie elektryczne, a w 1908 r. roku ulicą po raz pierwszy pojechały tramwaje elektryczne[11].

W okresie okupacji niemieckiej ulicy nadano niemiecką nazwę Krakauer Strasse.

Zabudowa ulicy ucierpiała w czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939[12]. Największe straty spowodowało powstanie warszawskie. Pomimo zniszczenia Krakowskie Przedmieście odniosło proporcjonalnie mniejsze straty niż pozostała część zabytkowej Warszawy, zwłaszcza po parzystej stronie ulicy. Kościoły wizytek i karmelitów, Pałac Namiestnikowski i Hotel Bristol odniosły tylko niewielkie uszkodzenia. Według Jana Zachwatowicza zadecydowały o tym względy wojskowe (zachowanie budynków na skarpie warszawskiej jako osłony)[13].

Po wojnie większość zabytków odbudowano, w niektórych przypadkach przywracając im wcześniejszą, XVIII-wieczną szatę architektoniczną. Wyrównano wysokość pierzei ulicy obniżając najwyższe budynki do 2–4 pięter[14]. Nowe obiekty (np. Nowa Dziekanka) harmonizowały z dotychczasową zabudową. Wyjątkiem był tzw. Kopnięty Dom (Krakowskie Przedmieście 9) na miejscu Kamienicy Beyera. Większość prac rekonstrukcyjnych zakończono do 1951 r. Ulica straciła jednak swój reprezentacyjny charakter.

W 1973 r. oddano do użytku podziemne przejście dla pieszych na wysokości kampusu głównego Uniwersytetu Warszawskiego i pałacu Czapskich[15]. Przejście powstało z funduszy Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń przeznaczonych na zapobieganie wypadkom, co upamiętniała tablica po jego północnej stronie[16]. Przejście zostało zasypane podczas modernizacji ulicy w 2006 r.[16]

Za czasów PRL-u miały tu miejsce demonstracje studenckie w 1968 roku oraz spotkania papieża Jana Pawła II z młodzieżą w 1979 r. (przed kościołem św. Anny).

W 2004 r. podjęto decyzję o przekształceniu ulicy w reprezentacyjny deptak. Prace rozpoczęły się we wrześniu 2006 r. i zakończyły w lipcu 2008 r. Projektantem przebudowy był Krzysztof Domaradzki. Ulica po remoncie stała się szerokim deptakiem z wąską jezdnią pośrodku dostępną tylko dla komunikacji miejskiej oraz taksówek. Nawiązując do wyglądu ulicy na obrazach Canaletta użyto specjalnego, żółtawego granitu sprowadzonego z Chin, aby imitował kolor nawierzchni z XVIII w. Oprócz tego użyto także granitu szwedzkiego (czerwony) oraz strzegomskiego (szary).

Na nowym Krakowskim Przedmieściu pojawiły się także nowe, stylizowane ławki, pachołki, kwietniki, latarnie-pastorały, zasadzono kilkadziesiąt drzew, ustawiono cztery kubiki z reprodukcjami obrazów Canaletta oraz brązową tablicę wskazującą oś Saską. Ulica nie została w pełni przystosowana dla niepełnosprawnych.

Pod fragmentem północnego odcinka ulicy przebiega tunel Trasy W-Z[17].

Ważniejsze obiekty

edytuj

Strona nieparzysta:

Strona parzysta:

Obiekty nieistniejące

edytuj

Ulica w kulturze

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Mapa Warszawy [online], mapa.um.warszawa.pl [dostęp 2020-11-19].
  2. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 r. w sprawie uznania za pomnik historii (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 423).
  3. Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 174. ISBN 978-83-62189-08-3.
  4. Andrzej Kersten: Warszawa kazimierzowska 1648–1668. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971, s. 96–97.
  5. Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 344. ISBN 83-06-00089-7.
  6. Aleksander Gieysztor, Janusz Durko: Warszawa. Jej dzieje i kultura. Warszawa: Arkady, 1980, s. 338. ISBN 83-213-2958-6.
  7. a b Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 7. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2001, s. 35–36. ISBN 83-88372-14-9.
  8. Tomasz Grygiel: Pałac Małachowskich i dom Roeslera. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982, s. 57. ISBN 83-01-02662-6.
  9. Tomasz Grygiel: Pałac Małachowskich i dom Roeslera. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982, s. 62. ISBN 83-01-02662-6.
  10. Tomasz Grygiel: Pałac Małachowskich i dom Roeslera. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982, s. 41, 64. ISBN 83-01-02662-6.
  11. Warszawskie tramwaje elektryczne 1908−1998. Tom I. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 6. ISBN 83-907574-00.
  12. Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 15.
  13. Jan Zachwatowicz: Ochrona i konserwacja zabytków Warszawy [w: Kultura Warszawy]. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 345. ISBN 83-01-00063-5.
  14. Grzegorz Mika: Od wielkich idei do wielkiej płyty. Burzliwe dzieje warszawskiej architektury. Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska, 2017, s. 273. ISBN 978-83-63842-67-3.
  15. Danuta Zawierucha. Kronika wydarzeń w Warszawie 1 IV–10 VI 1973. „Kronika Warszawy”. 16, s. 108, 1973. 
  16. a b Jakub Jastrzębski. Salon Warszawy w połowie lat 90. XX wieku. „Skarpa Warszawska”, s. 28, grudzień 2019. 
  17. Henryk Janczewski: Całe życie z Warszawą. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, s. 171. ISBN 83-06-01409-X.
  18. Architektura przedwojennej Warszawy – Kamienica Macieja Kurowskiego. [dostęp 2010-05-13].
  19. Tadeusz Prus-Faszczewski: Symbol chwały wojennej Polski wstaje z ruin. Tygodnik Ilustrowany, 8 stycznia 1939, 2 (4082) s. 31–32. [dostęp 2009-07-08].
  20. Zbigniew Skrok. Opowieść o kaplicy zwanej Moskiewską. „Spotkania z Zabytkami”. Grudzień. 12 (142), 1998. Warszawa. ISSN 0137-222X. 
  21. Stefan Świetliczko. „Kaplica Moskiewska, ul. Świętokrzyska 1". „Focus Historia”. 7–8, 2010. Warszawa. ISSN 1234-9992. 
  22. Ludwik Grzeniewski: Warszawa w „Lalce” Prusa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1965, s. 11.
  23. Wojciechowski 2017 ↓, s. 504.

Bibliografia

edytuj
  • Konrad Wojciechowski: T.Love „Warszawa”, 1991. W: Jan Skaradziński, Konrad Wojciechowski: Piosenka musi posiadać tekst i muzykę. 200 najważniejszych utworów polskiego rocka. Czerwonak: In Rock, 2017. ISBN 83-64373-54-4.

Linki zewnętrzne

edytuj