Łuk triumfalny

budowla

Łuk triumfalnybudowla w kształcie monumentalnej, wolno stojącej bramy, stawiana dla upamiętnienia ważnej osoby lub uczczenia ważnego wydarzenia, zwykle zwycięstwa militarnego.

Łuk Konstantyna Wielkiego w Rzymie

Przejście pod łukiem triumfalnym autora lub autorów zwycięstwa było punktem kulminacyjnym pochodu triumfalnego. Pierwsze łuki triumfalne powstawały w starożytnym Rzymie (poprzedzały je ozdobne bramy budowane przez Etrusków[1]), później ten typ budowli był wznoszony w innych krajach i epokach historycznych.

Zwykle łuki triumfalne były budowane jako stałe konstrukcje i niektóre z nich przetrwały całe stulecia, część z nich natomiast była prowizorycznymi konstrukcjami stawianymi dla uczczenia ważnego wydarzenia. Pierwsze bramy stawiano na podwyższeniu z bloków o graniastym kształcie, nad nim kształtowano otwór przejazdowy. Triumfalne łuki wykonywane były z kamienia ciosowego w kształcie arkadowym jako konstrukcje jedno-, dwu- lub trójprzęsłowe. Filary zdobiono półkolumnami lub wtopionymi częściowo w filar kolumnami, stawianymi na piedestałach podkreślających wysokość budowli, w ozdobnym, często w korynckim stylu. Wyraźnie zaakcentowane łuki przejazdów opierano na ozdobnych impostach. Belkowanie wieńczyła attyka. Wolne pola wypełniano reliefami, napisami mówiącymi o przyczynach powstania tego łuku. Na szczycie umieszczano kwadrygę z posągiem osoby, na cześć której wzniesiono ten łuk.

Przykłady łuków triumfalnych edytuj

Starożytne edytuj

w Rzymie edytuj

 
Łuk triumfalny Trajana w Ankonie

Na obszarze imperium rzymskiego w edytuj

Italii edytuj
Galii edytuj
Iberii edytuj
Grecji edytuj
Afryce Północnej edytuj
 
Triumfalny wjazd Augusta III do Warszawy przez łuk triumfalny na Krakowskim Przedmieściu w 1734 r.
Azji Mniejszej edytuj
Lewancie edytuj

Nowożytne edytuj

Zdjęcie Państwo Miasto Nazwa Data powstania Upamiętnienie
  Francja Paryż Arc du Carrousel 1806 dyplomatyczne zwycięstwa Napoleona, m.in. bitwę pod Austerlitz, poddanie Ulm, pokój w Preszburgu i traktaty tylżyckie[2]
  Francja Paryż Łuk Triumfalny (Arc de Triomphe) 1837 walczących i poległych za Francję w czasie wojen rewolucji francuskiej i wojen napoleońskich
  Gambia Bandżul Arch 22 1996 Gambijski zamach stanu w 1994 roku[3]
  Hiszpania Grenada Puerta de las Granadas 1536[4] ślub Karola V Habsburga z Izabelą Portugalską
  Hiszpania Madryt Puerta de Toledo 1827
  Hiszpania Barcelona Łuk Triumfalny w Barcelonie (Arc de Triomf) 1888 Powstał na Wystawę Światową 1888[5]
  Korea Północna Pjongjang Łuk triumfalny w Pjongjangu 1982 Postawiony został na cześć Kim Ir Sena za jego wkład w wyzwolenie Korei z rąk Japończyków (zgodnie z oficjalną historią KRLD)[6]
  Laos Wientian Patuxai 1957–1968
  Malta Żebbuġ Łuk De Rohana 1798 Nadanie praw miejskich miastu (Città Rohan) przez Emmanuel de Rohan-Polduc, Wielki Mistrz Zakonu św. Jana (dekretem z 21 czerwca 1777)[7]
  Malta Żabbar Brama Hompescha 1801 Nadanie praw miejskich miastu (Città Hompesch) przez Ferdinand von Hompesch zu Bolheim, Wielki Mistrz Zakonu św. Jana (14 września 1797)[8]
  Malta Santa Venera Łuk Wignacourta 1615 (przebudowana w 2015)
  Niemcy Berlin Brama Brandenburska 1791 upamiętnienie Fryderyka II Wielkiego
  Niemcy Monachium Siegestor 1843–1850
  Niemcy Poczdam Triumphtor 1850-51
  Niemcy Moguncja Dativius Victor III w. n.e. (odbudowany w 1978–1981) Ku czci Jowisza
  Polska Ślesin Łuk Napoleona 1811[9][10] lub 1812[11] ku czci Napoleona Bonapartego[9]
  Polska Jabłonna Łuk triumfalny w Jabłonnie 1837[12] upamiętnienie księcia Józefa Poniatowskiego[13]
  Rosja Petersburg Brama Narwska 1834 Ku czci rosyjskich pułków gwardii i ich udziału w wojnach z napoleońską Francją
Rumunia Bukareszt Arcul de Triumf 1936 Poświęcony jest wszystkim żołnierzom walczącym w barwach Rumunii
  Ukraina Kamieniec Podolski Łuk Triumfalny króla Stanisława Augusta 1781 Łuk ku czci króla Stanisława Augusta Poniatowskiego
  Ukraina Nowogród Siewierski Łuk Katarzyny Wielkiej (Тріумфальна брама в Новгороді-Сіверському) 1786 Na cześć Katarzyny II
  Ukraina Lwów Pomnik Chwały 1921-1939 Na część polskich obrońców miasta Lwowa i Małopolski Wschodniej
  Węgry Vác Łuk triumfalny w Vác (Váci diadalív) 1764 łuk z okazji przyjazdu cesarzowej Marii Teresy
  Włochy Neapol Łuk w Castel Nuovo (Arco trionfale del Castel Nuovo) 1446-1458[14] Upamiętnienie triumfalnego wejścia króla Ferdynanda I do Neapolu w 1443
  Włochy Mediolan Arco della Pace 1815 Pokój w Europie po Kongresie wiedeńskim

Ponadto w formie łuków triumfalnych w XVI-XIX wieku wznoszono bramy miejskie (np. w Gdańsku, Zamościu, Weronie, Antwerpii, Paryżu – Porte Saint-Denis w XVII wieku i Porte Saint-Martin).

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Margaret Ann Zaho, Imago Triumphalis. The Function and Significance of Triumphal Imagery for Renaissance Italian Rulers, New York: P. Lang, 2004, s. 18, ISBN 0-8204-6235-7, OCLC 50745172.
  2. Arc du Carrousel w Paryżu. Paryż.pl. [dostęp 2019-11-26]. (pol.).
  3. Arch 22, Banjul. Access Gambia. [dostęp 2019-11-26]. (ang.).
  4. The Alhambra and Generalife: Pomegranates Gate. Cicerone Granada. [dostęp 2019-11-26]. (ang.).
  5. Lluis Bosch Pascual: Modernisme and the 1888 Universal Exposition of Barcelona. [w:] Historical Lab 1 Bruxelles-Brussels, 22 October 2005-12-19 [on-line]. Reseau Art Noveau Network, 22.10.2005. s. 6. [dostęp 2019-12-01]. (ang.).
  6. Guide to Pyongyang, The People’s Korea [dostęp 2022-09-01] [zarchiwizowane z adresu 2008-09-27].
  7. Zammit 1992 ↓, s. 469-470.
  8. Zammit 1992 ↓, s. 513–514.
  9. a b Kwiatek 2006 ↓, s. 461.
  10. Łęcki 1996 ↓, s. 403.
  11. Maluśkiewicz 1980 ↓, s. 94.
  12. Pałac w Jabłonnie XVIII-wieczny zespół pałacowo-parkowy. Polska Akademia Nauk, Dom zjazdów i konferencji w Jabłonnie. [dostęp 2019-12-01]. (pol.).
  13. Piotr Łopatkiewicz: Łuk triumfalny w Jabłonnej. Napoleon.org. [dostęp 2019-12-01]. (pol.).
  14. Alina Payne: Dalmatia and the Mediterranean: Portable Archaeology and the Poetics of Influence. Leiden, Boston: Brill, 2014, s. 433. ISBN 978-90-04-26386-4.

Bibliografia edytuj

  • Vincent Zammit: Il-Gran Mastri – Ġabra ta' Tagħrif dwar l-Istorja ta' Malta fi Żmienhom – It-Tieni Volum 1680–1798. Valletta: Valletta Publishing & Promotion Co. Ltd., 1992. (malt.).
  • Jerzy Kwiatek: Polska – Urokliwy świat małych miasteczek. Wyd. 3. Warszawa: Sport i Turystyka MUZA SA, 2006, s. 461, 464. ISBN 83-7319-993-4.
  • Włodzimierz Łęcki: Wielkopolska. Warszawa: Sport i Turystyka, 1996, s. 403. ISBN 83-7079-589-7.
  • Piotr Maluśkiewicz: Województwo konińskie. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1980, s. 94-95.