Ateny

stolica Grecji

Ateny (nowogr. Αθήνα, Athī́na (trl.), Atina (trb.); st.gr. Ἀθῆναι, Athēnai; łac. Athenae) – stolica i największe miasto Grecji, jeden z najważniejszych ośrodków turystycznych Europy z zabytkami kultury antycznej i zarazem dziesiąty co do wielkości zespół miejski w Unii Europejskiej na poziomie 3,5 mln mieszkańców[2] (cała metropolia ma blisko 4 miliony mieszkańców[3][4][5]).

Ateny
Αθήνα
Ilustracja
Herb
Herb
Państwo

 Grecja

Administracja zdecentralizowana

Attyka

Region

Attyka

Jednostka regionalna

Ateny-Sektor Centralny

Gmina

Ateny

Burmistrz

Charis Dukas

Powierzchnia

412 km²

Wysokość

70 m n.p.m.

Populacja (2021)
• liczba ludności
• gęstość


637 798[1]
1 548 os./km²

Nr kierunkowy

210, 211, 212

Kod pocztowy

10x xx, 11x xx, 120 xx

Tablice rejestracyjne

Yxx, Ζxx, Ιxx

Położenie na mapie Grecji
Mapa konturowa Grecji, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ateny”
Położenie na mapie Europy
Mapa konturowa Europy, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Ateny”
Ziemia38°00′N 23°43′E/38,000000 23,716667
Strona internetowa

Położenie edytuj

Ateny położone są w administracji zdecentralizowanej Attyka, w regionie Attyka, w jednostce regionalnej Ateny-Sektor Centralny, w gminie Ateny[6].

Ludność edytuj

Centrum administracyjne – gmina Ateny w 2021 roku liczyła 637 798 mieszkańców[1] na powierzchni 39 km². Strefa miejska Aten (ang. Urban Zone) ma 4 mln mieszkańców według danych Eurostatu[7]. Zespół miejski – tzw. Wielkie Ateny liczy 3 475 000 mieszkańców będąc dziesiątym co do wielkości zespołem miejskim w Unii Europejskiej[2]. Cała metropolia miejska Aten (obszar metropolitalny) ma prawie 4 miliony mieszkańców, według różnych źródeł: według Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju – 3,9 mln[3]; według World Gazetteer – 3 781 274[4]; według Europejskiego Urzędu Statystycznego (Eurostat) – 3 822 843[5]. Według danych ostatniego, greckiego spisu powszechnego (2021) metropolia Aten i Pireusu liczy 3 041 131 mieszkańców[8].

Przyjmuje się, że Ateny zamieszkuje także ponad milion cudzoziemców, przeważnie niezameldowanych. Według danych Ministerstwa Oświaty, 38% dzieci szkolnych, uczących się w gminie Ateny, nie posiada greckich korzeni rodzinnych. Na podstawie nowego prawa imigracyjnego, dzieci cudzoziemców, urodzone w Grecji i uczęszczające do greckich szkół, od 2010 roku mogą ubiegać się o greckie obywatelstwo[9].

Geografia edytuj

 
Panorama Aten

Za teren Aten ich mieszkańcy uznają całą szczelnie zabudowaną równinę, rozciągającą się pomiędzy Zatoką Sarońską Morza Egejskiego a czterema górami i częściowo także na ich zboczach. Są to wzgórza:

  • Egaleo (wysokość 359 i 414 m n.p.m.) od południowego zachodu,
  • Parnita (1423 m n.p.m.) od strony zachodu i północnego zachodu,
  • Hymet (1026 m n.p.m.) od wschodu,
  • Pentelejkon (1108 m n.p.m.) od północy. Przedmieścia, przelewające się już także poza te granice, w mowie potocznej uważane są za oddzielne miejscowości.

Sporo jest mniejszych wzgórz, a pośrodku ścisłej miejskiej zabudowy, prócz Akropolu, wynurzają się z betonu także dwa rozległe, zielone wzgórza. Są to:

  • Turkowunia (Τουρκοβούνια, 277 m n.p.m.), stanowiące zespół wzgórz, przecięty trasą kołową, z nieużytkowanym już kamieniołomem, od strony zachodniej objęty parkiem.
  • Likawitos (Λυκαβητός, 227 m n.p.m.) – dla Greków jeden z symboli Aten. „Wielki głaz, upuszczony przez boginię Atenę”. Szczególnie popularny, z uwagi na bezpośrednią bliskość historycznego centrum miasta i ze znakomitymi widokami na nie. Stanowiący rozległy park, z amfiteatrem, fortem artyleryjskim, średniowiecznym kościółkiem św. Jerzego, powstałym w miejscu znacznie starszej świątyni, z rozległym parkingiem i bufetem turystycznym pod szczytem. Dostępny także dzięki naziemnej kolejce linowej, dowożącej także gości ekskluzywnej restauracji[10].

Ateny zbudowano na twardym, lecz aktywnym sejsmicznie górotworze skał osadowych, przedzielonym trzema uskokami tektonicznymi, toteż od lat 30. XX wieku w budownictwie obowiązują technologie antysejsmiczne. Po ostatnim silnym trzęsieniu ziemi, które miało miejsce w 1999 r., przepisy te zaostrzono, obejmując nimi także remonty starszych budynków. Dodatkową przeszkodę geologiczną oraz pułapkę prawną i ekonomiczną stanowią dla budownictwa powszechnie odkrywane w trakcie prac budowlanych fundamenty kolejnych, nieznanych wcześniej budowli starożytnych.

Klimat edytuj

Ateny znajdują się w strefie klimatu subtropikalnego[11][12] typu śródziemnomorskiego[13], z łagodnymi zimami i długimi ciepłymi, częściowo gorącymi latami.

Średnia temperatura i opady dla Aten
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C] 13,3 13,9 16,6 20,0 25,2 30,4 33,4 33,7 28,7 23,5 18,8 14,7 22,7
Średnie dobowe temperatury [°C] 10,1 10,4 12,7 15,9 20,5 25,5 28,5 28,8 24,3 19,7 15,3 11,8 18,6
Średnie temperatury w nocy [°C] 6,8 6,8 8,8 11,7 15,8 20,6 23,6 23,8 19,8 15,9 11,7 8,8 14,5
Opady [mm] 56,9 46,7 40,7 30,8 22,7 10,6 5,8 6,0 13,9 52,6 58,3 69,1 414,1
Średnia liczba dni z opadami 12,6 10,4 10,2 8,1 6,2 3,7 1,9 1,7 3,3 7,2 9,7 12,1 87
Średnie usłonecznienie [h] 159 168 189 225 304 360 384 360 252 198 144 105 2848
Źródło: Climatebase[14] (od 2000 r.)
Średnia dobowa temperatura morza (°C)[16]
Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Rok
15,4 15,0 15,2 15,7 18,5 22,6 25,7 26,3 25,0 22,2 19,1 16,6 19,8

Historia edytuj

Sąsiadujące z Akropolem wzgórza Muz oraz Pnyks w ogromnej części pokryte są śladami rozległego osadnictwa z okresu neolitu.

Zalążkiem Aten historycznych była warownia z okresu mykeńskiego (połowa II tysiąclecia p.n.e.) na wzgórzu Akropolis; później wokół niego, na sąsiadujących wzgórzach powstało rozległe miasto z agorą, areopagiem (miejscem sądów), szeregiem świątyń i gmachów użyteczności publicznej. Akropolis przekształciło się w miejsce kultu (akropol ateński). W 480 roku p.n.e. miasto zniszczyli Persowie, odbudowę Temistokles rozpoczął od wzniesienia nowych murów. Szczególny rozkwit przypadł na okres przywództwa Peryklesa (443–429 p.n.e.). Zmodernizowano wtedy Akropolis i połączono Ateny z Pireusem i z Faleronem, tzw. Długimi Murami. Powstała tak obwarowana przestrzeń, w trójkącie pomiędzy tymi miejscowościami, w razie wojny zapewnić miała osłonę także ludności prowincji, mogąc pomieścić nawet do miliona osób. Zakładano, że zaopatrzenie zapewni oblężonym silna flota wojenna. Fortyfikacja pełniła swą funkcję w trakcie II wojny peloponeskiej. Stłoczenie dużej liczby ludności, bez uprzedniego zabezpieczenia warunków sanitarnych, doprowadziło wtedy do wybuchu epidemii, w 431 p.n.e.

W okresie starożytności Ateny były państwem-miastem (polis) o ustroju demokracji bezpośredniej, jednym z najważniejszych w starożytnej Grecji. Ateny, liczące w tamtych czasach ok. 100 tys. mieszkańców, stały się centrum umysłowym Hellady, promieniującym na ówczesny świat (m.in. Fidiasz, Sokrates, Platon, Arystoteles) oraz silnym ośrodkiem politycznym (Ateński Związek Morski). W roku 338 p.n.e. nastąpiła utrata niepodległości na rzecz Macedonii, później władców hellenistycznych, a wreszcie – Rzymu. Po zdobyciu i złupieniu miasta przez Sullę (86 p.n.e.) wyraźnie utraciły na znaczeniu, choć nadal otaczane opieką, m.in. przez Hadriana (łuk, dokończenie Olimpiejonu). Ateny zostały spustoszone m.in. przez Herulów i Wizygotów. Sprowadzone do drugorzędnej roli przez panujących od 1458 Turków. 26 września 1687, po kilku dniach intensywnego ostrzału, precyzyjnie wycelowany, kolejny z wielu pocisków Wenecjan przebija wreszcie gruby strop tureckiego magazynu amunicji urządzonego w Partenonie na Akropolu, niszcząc ten obiekt. W 1834 król Grecji, Otton Bawarski przeniósł stolicę z Nafplionu do liczących wtedy około 6 tysięcy mieszkańców Aten, rozpoczęła się budowa Pałacu Królewskiego (w okolicy placu Syntagma, dziś budynek parlamentu). Budowę ukończono w 1838. W 1896 miały miejsce pierwsze igrzyska olimpijskie ery nowożytnej. W 1935 roku wybudowano synagogę Beit Szalom, największą bożnicę w mieście.

Od 1941 do 1944 miasto znajdowało się pod okupacją niemiecką. 12 października 1944 do Aten wkroczyły oddziały brytyjskie[17]. Od 3 grudnia 1944 do 12 stycznia 1945, z przerwami na negocjacje i święta Bożego Narodzenia, trwały w Atenach walki[18] pomiędzy oddziałami brytyjskimi, siłami królewskimi i byłymi formacjami hitlerowskimi z jednej strony a zgrupowaniem greckich, lewicowych, republikańskich partyzantów ELAS i greckimi komunistami z drugiej strony. W trakcie tych starć brytyjskie lotnictwo wojskowe i marynarka wojenna bombardowały Ateny i Pireus, interweniowały też brytyjskie czołgi. Według różnych szacunków zginęło wtedy od 4 do 12 tysięcy osób. Jedna z głównych ulic, łącząca plac Omonia ze Stadionem Panatenajskim, wkrótce otrzymała imię Winstona Churchilla. Obecnie ponownie jest to ulica Stadiou. Analogicznie, niegdysiejsza ulica Roosevelta dziś ponownie jest to ulica Akadimias[19].

Zabytki edytuj

Do najważniejszych zabytków Aten należą:

  1. Propyleje,
  2. Erechtejon,
  3. Apteros – Świątynia Nike,
  4. Partenon,
  5. Muzeum Akropolu;
  1. Zrekonstruowana stoa Attalosa, mieszcząca Muzeum Agory,
  2. Tezejon,
  3. Kościół Świętych Apostołów (Solaki),
  4. Areopag;
  1. Wieża Wiatrów,
  2. Pozostałości biblioteki Hadriana,
  3. dawny meczet Fethiye Tzami – Meczet Zdobywców;

Popularne trasy spacerowe, wzdłuż ważnych zabytków:

  • na sąsiednie do Akropolu wzgórze Filopapposa, miejsce najstarszego odkrytego, rozległego osadnictwa z ery neolitycznej i punkt widokowy na Akropol. Stąd bardzo dobrze widoczny jest Odeon Herodesa Attyka;
  • przez Plakę (lub wokół wzgórza Akropolu) na plac Syntagma (cogodzinne zmiany warty przy Grobie Nieznanego Żołnierza) obok gmachu Parlamentu;
  • na wzgórze i zabytkowy fort Likawitos, stanowiące znakomity punkt widokowy na zespół Akropolu oraz Wielkie Ateny, z przeciwnej strony niż wzgórze Filopapposa;
  • od strony Plaki, na wzgórze Areopagu (tuż przy wejściu na Akropol).

Muzea Ateńskie edytuj

W Wielkich Atenach funkcjonuje ponad 80 placówek muzealnych. Do najważniejszych należą:

Gospodarka edytuj

Siedziba banków, towarzystw ubezpieczeniowych i licznych firm żeglugowych. Rozwinięty, różnorodny przemysł Aten dostarcza ok. 70% produkcji krajowej. W aglomeracji Aten szczególnie rozbudowane są obiekty obsługi ruchu turystycznego, infrastruktura portowa i obsługa handlu hurtowego, przemysły stoczniowy i petrochemiczny, z licznymi terminalami naftowymi i gazoportami, produkcja wyposażenia hotelarskiego i gastronomii. Działają też duże fabryki branży AGD (spółka Bosch-Siemens-Pitsios), bardzo liczne zakłady przetwórstwa spożywczego, branże skórzano-obuwnicza, odzieżowa, chemiczna, farmaceutyczna i meblarska. Ważny węzeł komunikacyjny (lotnisko międzynarodowe, porty, autostrady, linie kolejowe).

W 2017 roku Ateny były 47. najczęściej odwiedzanym miastem na świecie i 17. w Europie z 4,9 miliona turystów w ciągu roku[20].

Transport edytuj

Komunikacja miejska edytuj

Miasto ma trzy linie metra oznaczone kolorami, aktualnie o długości 73 km, systematycznie rozbudowywane o nowe odcinki i stacje. Linia niebieska dociera na lotnisko. Na obszarze całych Wielkich Aten funkcjonuje gęsta sieć autobusowa i trolejbusowa oraz kilka linii nowoczesnych szybkich tramwajów. Aglomerację przecina nowoczesna kolej podmiejska „Proastiakos”, wzdłuż jednej z autostrad, docierając także na główne lotnisko. Miasto przecięte jest dwiema autostradami oraz opasane trzema ich odgałęzieniami (obwodnicami zewnętrznych dzielnic).

Publiczna komunikacja międzymiastowa edytuj

Opiera się głównie na – zawsze bardzo ruchliwych – dworcach autobusowych uspołecznionej firmy transportowej KTEL, zlokalizowanych w pobliżu autostrad oraz na licznych liniach promowych, korzystających z portów w Pireusie i Rafinie. Ateńczycy często korzystają też z linii lotniczych.

Transport lotniczy edytuj

Międzynarodowy port lotniczy Ateny – Eleftherios Venizelos położony jest około 20 km na wschód od centrum miasta i obsługuje około 15 mln (2014) pasażerów rocznie.

Połączenia kolejowe edytuj

Do niedawna były bardzo słabo wykorzystywane. Ulega to zmianie, dzięki inwestycjom. Toteż dobry, europejski standard osiągnęły pociągi Intercity, łączące Ateny z Salonikami, a dalej jadące już nieco wolniej, korzystające ze stacji Larissas. Nowoczesne jest też połączenie podmiejskie „Proastiakos”, docierające na półwysep Peloponez, a docelowo do Patry, prosto z lotniska międzynarodowego Eleftherios Venizelos, lub ze stacji Peloponissou. Obie ateńskie stacje kolejowe (Larissas i Peloponissou) położone są obok siebie, dojazd metrem.

Sport edytuj

W Atenach swoją siedzibę mają kluby piłkarskie Panathinaikos AO, AEK Ateny, Panionios GSS, klub siatkarski Panathinaikos VC oraz koszykarski Panathinaikos BC.

Mit o pochodzeniu nazwy miasta edytuj

Bogowie olimpijscy podzielić chcieli między siebie wszystkie miasta i regiony na Ziemi, aby wyznaczyć okolice, w których mieliby doznawać szczególnego kultu. Bogini Atena i król mórz, Posejdon, pokłócili się o Ateny, gdyż było to wielkie, najważniejsze chyba miasto w całej Helladzie. Sami mieszkańcy miasta zbudowanego wokół skały Akropol zaproponowali „zawody”. Miasto zostanie nazwane imieniem tego boga, który podaruje im najbardziej przydatny prezent. Posejdon rzucił trójzębem o kamień i ze szczeliny wytrysnęło źródełko. Dar ten nie wzbudził zachwytu mieszkańców, jako że woda w źródełku była słona. Atena włócznią swą dotknęła wolnej przestrzeni tuż obok źródełka. W tym miejscu wyrosło pierwsze drzewko oliwne. Prezent bogini zyskał o wiele większą przychylność ludzi, zatem miasto na jej cześć nazwano Atenami. Decyzja mieszkańców ściągnęła jednak na nich niechęć Posejdona. Przez tysiąclecia Ateńczycy cierpieć musieli następnie dotkliwe niedobory wody. Jej marnotrawstwo surowo karały prawa Solona i Pizystrata[21]. Cesarz Hadrian wyposażał miasto w liczne akwedukty i około 25 km kolejnych tuneli rozprowadzających wodę, pod zabudową miasta – część z nich użytkowano jeszcze do lat 50. XX wieku[22]. Dopiero jednak wybudowanie w latach 1926–1929 maratońskiego zbiornika wodnego, z towarzyszącym mu 13-kilometrowym tunelem-wodociągiem, w stronę Aten[23] oddaliło klęski suszy, neutralizując tym samym klątwę boga Posejdona.

 
Podział Aten właściwych na dzielnice oznaczone numerami

Podział administracyjny edytuj

Podział administracyjny Aten edytuj

Od strony administracyjnej Ateny właściwe podzielone są na siedem dzielnic, które nie posiadają nazw, a tylko numery. Każda z tych dzielnic utrzymuje samodzielnie infrastrukturę komunalną i zarządza swoim obszarem. Niemniej Ateny zachowały również powszechnie używany podział na dzielnice historyczne mające swoje własne nazwy. Tego podziału używa się w przybliżeniu również jako oddzielnych okręgów wyborczych. Faktycznie granice te obejmują jedynie odpowiednik polskiego określenia „gmina Centrum”.

Podział administracyjny aglomeracji edytuj

Większa część gmin miejskich, wchodzących w skład zwartej zabudowy Wielkich Aten (bez Pireusu, gmin północno-zachodnich oraz gmin południowo-wschodnich)
Sektor Centralny: 1. Gmina Ateny 2. Dafni-Imittos 3. Iliupoli 4. Wironas 5. Kaisariani 6. Zografu 7. Galaci 8. Filadelfeia-Chalkidona
Sektor Zachodni:
29. Egaleo
30. Agia Varvara
31. Chaidari
32. Peristeri
33. Petrupoli
34. Ilion
35. Agioi Anargiroi-Kamatero
 
Sektor Północny:
9. Nea Jonia
10. Irakleio
11. Metamorfosi
12. Likowrisi-Pefki
13. Kifisia
14. Penteli
15. Amarusi
16. Wrilisia
17. Agia Paraskevi
18. Papagos-Cholargos
19. Chalandri
20. Filotei-Psichiko
Sektor Południowy: 21. Glifada 22. Elliniko-Argirupoli 23. Alimos 24. Agios Dimitrios 25. Nea Smirni 26. Palaio Faliro 27. Kalitea 28. Moschato-Tawros

Gminy tworzące Wielkie Ateny razem z Pireusem stanowią jeden wspólny miejski organizm, z nieprzerwaną, wielkomiejską zabudową ulic. Administracyjnie należą jednak do różnych gmin i jednostek regionalnych. Toteż jednostką administracyjną koordynującą ich działania oraz zarządzającą częścią wspólną miejskiej infrastruktury jest region Attyka (Περιφέρεια Αττικής)[potrzebny przypis].

 
Wielkie Ateny widziane od strony Zatoki Sarońskiej.
Aglomeracja ateńska
Jednostki Regionalne Aten:
Sektor Centralny:
* gmina Ateny – biały
* pozostałe gminy – purpurowy
Sektor Północny – niebieski
Sektor Południowy – żółty
Sektor Zachodni – zielony
Pireus – brązowy
 

Miasta partnerskie edytuj

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b Census results of population and housing. Elstat 2021. Hellenic Statistical Authority, 19 lipca 2022. s. 41. [dostęp 2022-12-11]. (ang.).
  2. a b Demographia: World Urban AreasDemographia, 2017.
  3. a b Competitive Cities in the Global EconomyOECD.
  4. a b PopulationData.net: GrèceWorld Gazetteer, 2014.
  5. a b „Population by sex and age groups on 1 January”Eurostat, 2012.
  6. Απογραφή Πληθυσμού – Κατοικιών 2011. ΜΟΝΙΜΟΣ Πληθυσμός. [dostęp 2015-09-02]. (gr.).
  7. Eurostat: Urban Audit: City Profiles – Athina.
  8. Census results of population and housing. Elstat 2021. Hellenic Statistical Authority, 19 lipca 2022. s. 41–44. [dostęp 2022-12-11]. (ang.).
  9. Projekt ustawy o obywatelstwie dotyczący 250 tysięcy dzieci cudzoziemców [1].
  10. Newsbeast.gr 5 rzeczy, których zapewne nie wiecie o Likawitosie.
  11. Jahreszeitenklimate nach Troll und Paffen.
  12. Die Klimatypen der ErdePädagogische Hochschule in Heidelberg.
  13. World Map of Köppen–Geiger Climate Classification.
  14. Climatebase: Афины,Греция #16716.
  15. meteoclub.gr: Το αρχείο του Θησείου.
  16. Athens average sea temperature – seatemperature.org.
  17. Ateny od środka Elisabeth Boleman-Herring, Wydawnictwo RM 2003, ISBN 83-7243-293-7.
  18. Wydarzenia te opisuje hasło Wojna domowa w Grecji, temat „Dekemvriana”.
  19. Ο κεντρικός δρόμος της Αθήνας που είχε πάρει για ένα διάστημα το όνομα του Ουίνστον Τσώρτσιλ, Newsbeast.gr, 27 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-28] (gr.).
  20. „Euromonitor International’s Top 100 City Destinations Ranking”.
  21. Obszernie ilustrowany artykuł poświęcony suszom w mieście i maratońskiemu zbiornikowi wodnemu.
  22. artykuł z informacjami ateńskiego Miejskiego Towarzystwa Speleologicznego.
  23. artykuł o budowie zbiornika maratońskiego.

Bibliografia edytuj

  • Festiwal w Atenach, Henryk Musielak,. Ruch Muzyczny nr 1/1962 (1–15 stycznia 1962 r.)
  • Ateny i okolice, Wydawnictwo Berlitz, wyd.1997, edycja polska, ISBN 83-86812-66-4.

Linki zewnętrzne edytuj

Panorama północno-zachodnich dzielnic Aten z dzielnicy Melissia