Belgrad

stolica Serbii

Belgrad (serb. Београд, Beograd [beǒɡrad], starożytne Singidunum, daw. Białogród, węg. Nándorfehérvár[2]) – stolica i największe miasto Serbii położone na północy kraju przy ujściu Sawy do Dunaju; jugosłowiańskie miasto-bohater[3].

Belgrad
Београд / Beograd
ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Serbia

Miasto

Belgrad

Burmistrz

Aleksandar Šapić

Powierzchnia

359,96[1][a] km²

Wysokość

116,75 m n.p.m.

Populacja (2020)
• liczba ludności
• gęstość


1 166 763[1][a]
3241,4[a] os./km²

Nr kierunkowy

(+381)11

Kod pocztowy

11000

Tablice rejestracyjne

BG

Położenie na mapie Serbii
Mapa konturowa Serbii, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Belgrad”
Położenie na mapie Europy
Mapa konturowa Europy, na dole znajduje się punkt z opisem „Belgrad”
Ziemia44°48′N 20°28′E/44,800000 20,466667
Strona internetowa

Historia edytuj

Belgrad należy do najstarszych miast Europy. Jego długa i burzliwa historia sięga wstecz ponad 7000 lat. Ziemie między Sawą i Dunajem były zamieszkiwane jeszcze w paleolicie. Odkryte podczas prac archeologicznych w jaskini kamieniołomu Lesztanah w dzielnicy Czukarica liczne szczątki ludzkie (takie jak kości i czaszki neandertalczyków) pochodzą z początków paleolitu.

Pozostałości kultury z okresu późnego kamienia łupanego znaleziono w Vinczy, Czukaricy, na Żarkowie i w okolicach ujścia rzeki Sawy do Dunaju. Wskazuje to na to, że okolice Belgradu zamieszkiwane były przez liczne plemiona z epoki kamienia. Potwierdzają to odkrycia archeologiczne.

Wiele miast satelickich Belgradu powstało na miejscu prehistorycznych osad. Zlokalizowane w tym miejscu celtyckie osady plemienia Skordysków - Singidun (współcześnie na osiedlu Karaburma na prawym brzegu Dunaju w dzielnicy Palilula) i Taurunum (współcześnie dzielnica Zemun) – datuje się na III wiek p.n.e. W czasach rzymskich pierwsza z nich, pod nazwą Singidunum, była ważna ze względów strategicznych.

Osobny artykuł: Singidunum.

Pod nazwą Belgrad miasto było znane dopiero od IX wieku. W 1521 należący wtedy do Węgier Belgrad został zdobyty przez Turków i, poza krótką przerwą, gdy w latach 17181739 był posiadłością Habsburgów Austriackich, pozostawał w ich władaniu do 1878. Wtedy stał się stolicą niepodległej Serbii.

Od 1878 jest stolicą Serbii. Po wybuchu I wojny światowej stolicę przeniesiono do Niszu na południu kraju. Uczyniono to ze względów bezpieczeństwa – w tamtym okresie stolica leżała tuż przy austriackiej granicy, biegnącej na Dunaju i Sawie (do Austro-Węgier należało miasto Zemun, dzisiaj część Belgradu). Niecały miesiąc po wybuchu konfliktu Belgrad był już okupowany przez inwazyjne siły Austro-Węgier i Niemiec. W 1918 stolica ponownie wróciła do Belgradu. W latach 1918–1929 był stolicą Królestwa SHS, w latach 1929–1941 Jugosławii. W pierwszym dniu niemieckiej inwazji na Jugosławię, 6 kwietnia 1941 roku Belgrad został czterokrotnie zbombardowany przez ponad 230 bombowców. Miasto zostało w dużym stopniu zniszczone[4], a tylko podczas pierwszego nalotu 17 tysięcy cywili straciło życie[5]. Miasto zostało wyzwolone 20 października 1944 roku przez Armię Czerwoną i partyzantów Tity. W okresie powojennym Belgrad stał się ponownie stolicą Jugosławii, a następnie w latach 2003–2006 Serbii i Czarnogóry, i od czerwca 2006 – Republiki Serbii.

Geografia edytuj

Belgrad znajduje się w północnej części środkowej Serbii, na wzgórzach w okolicy ujścia Sawy do Dunaju. Z trzech stron miasto otacza region autonomiczny Wojwodina.

Kamienna forteca z czasów Imperium osmańskiego leżąca u ujścia Sawy do Dunaju nosi nazwę Kalemegdan. Centrum Belgradu znajduje się na prawym brzegu Dunaju. Po przeciwnej stronie tej rzeki zaczyna się Równina Banacka, ze słabo zaludnionymi przedmieściami. Między Sawą i Dunajem znajduje się jedna z nowszych dzielnic miasta – Nowy Belgrad (Novi Beograd), zaś w górze rzeki leży Zemun – dawna granica Turcji i państwa Habsburgów. Sawa oddziela Stare Miasto (Stari Grad) od Nowego Belgradu.

Klimat edytuj

Belgrad leży w strefie wilgotnego klimatu subtropikalnego, z wpływem klimatu kontynentalnego. Jesienią i zimą często wieje bardzo mocny, południowo-wschodni wiatr koszawa, który pochodzi znad Afryki, wiejący w kierunku Węgier, trwający zwykle kilka dni.

Średnia temperatura i opady dla Belgradu
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C] 4.6 7.0 12.4 18.0 23.5 26.2 28.6 28.7 23.9 18.4 11.2 5.8 17,4
Średnie dobowe temperatury [°C] 1.4 3.1 7.6 12.9 18.1 21.0 23.0 22.7 18.0 12.9 7.1 2.7 12,5
Średnie temperatury w nocy [°C] -1.1 -0.1 3.7 8.3 13.0 15.8 17.5 17.6 13.5 9.0 4.2 0.2 8,5
Opady [mm] 46.9 40.0 49.3 56.1 58.0 101 63.0 58.3 55.3 50.2 55.1 57.4 691
Średnia liczba dni z opadami 13 12 11 13 13 13 10 9 10 10 12 14 139
Wilgotność [%] 78 71 63 61 61 63 61 61 67 71 75 79 68
Średnie usłonecznienie [h] 72 102 153 188 242 261 291 274 204 163 97 65 2112
Źródło: RHSoS[6] (liczba dni z opadami dla wartości 0,1 mm, wysokość 132 m n.p.m., 1981-2010)

Struktura etniczna edytuj

W 2011 miasto liczyło 1 659 440 mieszkańców, z których 1 505 448 to Serbowie, 27 325 Romowie, 9 902 Czarnogórcy, 8061 Jugosłowianie, 7 752 Chorwaci, 6 970 Macedończycy, 5 328 Gorani, 3 996 Muzułmanie, 2 104 Słowacy, 1 810 Węgrzy, 1 596 Boszniacy, 1 539 Słoweńcy, 1 301 Rosjanie, 1 282 Rumuni,  252 Albańczycy, 1 188 Bułgarzy, 498 Niemcy, 418 Ukraińcy, 245 Rusini, 182 Wołosi, 172 Buniewcy, 17 083 inni. 38 971 osób nie zadeklarowało żadnej przynależności narodowej, 1289 osób wskazało przynależność regionalną, a 23 728 to osoby o nieznanej przynależności narodowej[7].

Struktura wyznaniowa edytuj

Według spisu powszechnego z 2011 roku[7] struktura wyznaniowa mieszkańców Belgradu wyglądała następująco:

Religia Liczebność
Prawosławie 1 475 168
Katolicyzm 13 720
Protestantyzm 3 128
Inne kościoły chrześcijańskie 797
Islam 31 914
Judaizm 295
Religie azjatyckie 541
Inne religie 741
Agnostycy 2 425
Niewierzący 40 657
Nie udzieliło odpowiedzi 54 871
Nieznana 27 684
Łącznie 1 659 440

Władze Belgradu edytuj

Rada miasta Belgrad edytuj

Rada miasta Belgrad jest to organ, który spełnia podstawowe funkcje władzy lokalnej, regulowane w ustawie i statucie miasta. Rada ma 90 członków, których mieszkańcy wybierają w wyborach lokalnych. Kadencja rady miasta trwa 4 lata. Zbiera się ona co najmniej raz na trzy miesiące.

Prezydent Belgradu edytuj

Prezydent Belgradu reprezentuje miasto i spełnia w nim władzę wykonawczą. Jest on wybierany bezpośrednio przez mieszkańców stolicy, a jego kadencja trwa 4 lata. W latach 2013-2018 burmistrzem był Siniša Mali z Serbskiej Partii Postępowej. Od 2018 funkcję tę pełni Zoran Radojičić[8].

Gminy miejskie Belgradu edytuj

 
Dzielnice Belgradu

Belgrad stanowi część administracyjnie wydzielonej jednostki terytorialnej o nazwie Miasto Belgrad, podzielonej na gminy miejskie.

Nazwa dzielnicy Powierzchnia w km² Liczba osad Osady miejskie(Г) Inne osady (О)
Barajevo 13 3 3
Voždovac 49
Vračar
Grocka 89 5 4
Zvezdara 2
Zemun 50
Lazarevac 84 4 1
Mladenovac 39 2 1
Nowy Belgrad 1
Obrenovac 10 9 8
Palilula 47
Rakovica 0
Savski Venac 4
Sopot 71 7 6
Stari grad
Surčin 89
Čukarica 56
Razem 604 166 27 139

Kultura edytuj

 
Stary Pałac (Stari Dvor) – budynek rady miejskiej

W Belgradzie co roku odbywają się liczne wydarzenia kulturalne, w tym FEST (Belgrade Film Festival), BITEF (Belgrad International Theatre Festival), BELEF (Belgrad Summer Festival), BEMUS (Belgrad Music Festival), Międzynarodowe Targi Książki, oraz Belgrade Beer Fest[9].

Jest to miasto, w którym żyli i tworzyli noblista Ivo Andrić, autor powieści Most na Drinie[10], a także Branislav Nušić, Miloš Crnjanski, Borislav Pekić i Mesa Selimović. Belgrad jest również stolicą kinematografii serbskiej. W 1995 Emir Kusturica zdobył Złotą Palmę w Cannes za film pt. Underground. Między innymi powstały tam takie filmy, jak: Piękna wieś pięknie płonie, Czarny kot, biały kot, Życie jest cudem.

Za czasów byłej Jugosławii miasto było muzycznym ośrodkiem New Wave. Niektórzy z reprezentantów to Idoli, Ekatarina Velika, Šarlo Akrobata i Električni Orgazam. Wtedy też powstały znane zespoły rockowe, np. Riblja Čorba, Bajaga i Instruktori, i Partibrejkers. Dziś istnieje duża scena hip-hop, z takimi wykonawcami, jak: Beogradski Sindikat, Škabo, Marcelo[11].

W Belgradzie znajduje się wiele teatrów, najważniejszy z nich to Teatr Narodowy, ale liczą się także Pozorište na Terazjama, Jugosłowiański Teatr Dramatyczny, Teatr Zvezdara i Atelier 212.

Biblioteka Narodowa Serbii znajduje się w centrum miasta. Inne ważniejsze biblioteki to Biblioteka Miasta Belgradu i Biblioteka Uniwersytecka w Belgradzie.

Belgrad ma dwa teatry operowe: Teatr Narodowy i Madlenianum Opera House.

Istnieje wiele zagranicznych instytucji kulturalnych w Belgradzie, w tym hiszpański Instituto Cervantes, niemiecki Goethe-Institut i francuski Centre Français Culturel, które znajdują się w centralnej strefie dla pieszych Knez Mihailova. Inne ośrodki kultury w Belgradzie to: American Corner, Austriackie Forum Kultury, British Council, chiński Instytut Konfucjusza, Canadian Cultural Center, Grecka Fundacja Kultury, włoskie Istituto Italiano di Cultura, Centrum Kultury Islamskiej Republiki Iranu oraz rosyjskie Centrum Nauki i Kultury.

W 2008 Belgrad był gospodarzem 53. Konkursu Piosenki Eurowizji. W 2009 miasto gościło letnią uniwersjadę.

Muzea edytuj

  • Najbardziej znanym muzeum w Belgradzie jest Muzeum Narodowe, założone w 1844. Znajduje się w nim ponad 400 tysięcy eksponatów (ponad 5600 obrazów i 8400 rysunków i grafik), w tym wiele zagranicznych.
  • Muzeum Etnograficzne, założone w 1901, zawiera ponad 150 tysięcy eksponatów prezentujących wiejską i miejską kulturę na Bałkanach, a szczególnie w krajach byłej Jugosławii.
  • Muzeum Sztuki Współczesnej posiada kolekcję około 35 tysięcy dzieł sztuki, w tym Andy Warhol, Joan Miró, Ivan Meštrović i innych od 1900.
  • Muzeum Wojskowe ma ponad 25 tysięcy eksponatów począwszy od okresu rzymskiego. Znajdują się w nim również części samolotu F-117 Nighthawk zestrzelonego przez Wojsko Serbskie[12][13].
  • Muzeum Lotnictwa w Belgradzie ma ponad 200 samolotów, z których 50 jest wystawionych.
  • Muzeum Nikoli Tesli, założone w 1952, przechowuje osobiste przedmioty Nikoli Tesli. Od jego nazwiska powstała jednostka Tesla.
  • Ostatnie z najistotniejszych muzeów to Muzeum Vuka i Dositeja, które prezentuje życie, pracę i dziedzictwo Vuk Stefanovicia Karadžicia, reformatora serbskiego języka literackiego oraz Dositeja Obradovicia, pierwszego serbskiego ministra edukacji.
  • Muzeum Sztuki Afrykańskiej, powstałe w 1977 posiada bogatą kolekcję sztuki z Afryki Zachodniej.

W Filmotece Jugosłowiańskiej znajduje się około 95 tysięcy kopii filmów rodzimych i zagranicznych. Jest to największa filmoteka w regionie i zalicza się do dziesięciu największych archiwów tego typu na świecie[14].

Architektura edytuj

 
Budynek Parlamentu Serbii
 
Ulica Skadarska

Belgrad ma zróżnicowaną architekturę. Dzielnica Zemun, która była kiedyś odrębnym miastem, ma starówkę o zabudowie typowej dla miast Europy centralnej z XIX wieku i nieco późniejszej[15]. Najstarsze zabytki architektury znajdują się w twierdzy Kalemegdan, której korzenie sięgają III wieku p.n.e. W centrum Belgradu zachowały się jedynie budynki z XVIII wieku ze względu na liczne wojny i zniszczenia[16]. Architektura ta pochodzi z okresu transformacji miasta i przejścia od wpływów orientalnych do neoklasycyzmu, romantyzmu i elementów sztuki akademickiej. Serbscy architekci zaprojektowali w XIX wieku: Teatr Narodowy, Stary Pałac w Belgradzie dynastii Obrenowiciów (obecnie budynek rady miejskiej), konak księcia Miłosza, Cerkiew katedralna świętego Michała Archanioła oraz w XX wieku: gmachy Zgromadzenia Narodowego i Muzeum Narodowowego pod wpływem secesji. Elementy architektury neobizantyjskiej odnaleźć można w budynkach Fundacji Vuka i starej poczty przy ulicy Kosowskiej. Przykłady architektury sakralnej z tego okresu to cerkiew św. Marka oraz cerkiew św. Sawy, jedna z największych na świecie świątyń prawosławnych[16].

W okresie rządów Tity powstawały architektura brutalistyczna, skoncentrowana głównie w dzielnicy Nowy Belgrad, np. Genex Tower oraz architektura modernistyczna, np. budynki Beograđanka i Ušće Tower.

Turystyka edytuj

 
Beli Dvor, dwór królewski

Szlak turystyczny Belgradu obejmuje Skadarliję, starą, malowniczą uliczkę ze stylowymi restauracjami i kawiarniami, miejsce przesiadywania belgradzkiej bohemy, Muzeum Narodowe i przyległy doń Teatr Narodowy, zabytkowy Zemun nad Dunajem, Plac Nikoli Pasića nieopodal parlamentu, Terazije, plac i ulicę w centrum miasta, Plac Studentów obok rektoratu Uniwersytetu Belgradzkiego, twierdzę Kalemegdan przy ujściu Sawy do Dunaju, gdzie się również znajduje zoo belgradzkie, deptak Knez Mihailova i okolice, Parlament Serbii, cerkiew św. Sawy, Stary Pałac w Belgradzie dynastii Obrenoviciów. Z dwustumetrowej Avala TV Tower na wzgórzu o tej samej nazwie (niedaleko Grobu Nieznanego Żołnierza) roztacza się panorama miasta. Atrakcją turystyczną miasta jest również mauzoleum Josipa Broza Tity o nazwie Kuća Cveća (Dom Kwiatów) w pobliżu wzgórz Topčider i Košutnjak obrośniętych lasami, gdzie wypoczywają mieszkańcy Belgradu.

Beli Dvor (Biały Pałac), dwór królewski dynastii Karadziordziewiciów udostępniony jest dla zwiedzających poza porą zimową, a bilety wstępu można nabyć w Organizacji Turystycznej Belgradu. W pałacu znajduje się wiele cennych dzieł sztuki, w tym obrazy Rembrandta, Nicolasa Poussina i Franza Xavera Winterhaltera[17].

Ada Ciganlija, kiedyś wyspa na rzece Sawie, obecnie połączona z miastem jest kompleksem wypoczynkowo-sportowym nad zalewem utworzonym na rzece z ponad 7 km plażą. Belgradczycy wypoczywają tam w upalne lata, korzystając z kajaków, rowerów i nart wodnych, a także z obiektów sportowych różnych dyscyplin, jak: kolarstwo, golf, piłka nożna, koszykówka, siatkówka, rugby, baseball i tenis. Dostępne są również skoki z bungee i paintball. Wokół zalewu znajdują się kawiarnie i kluby czynne latem całą dobę, organizujące koncerty i nocne imprezy plażowe[18].

Belgrad ma 16 wysp na obu rzekach, a niektóre z nich pozostają rezerwatami przyrody, np. Wielka Wyspa Wojenna, która jest ostoją dzikich zwierząt i prawie 200 gatunków ptactwa, a także roślinności. Wyspa ma status rezerwatu przyrody[19].

Ciekawe do zwiedzenia są również obiekty sakralne, takie jak: Synagoga w Belgradzie, Meczet Bajrakli, katolicka Katedra Najświętszej Maryi Panny, konkatedra Chrystusa Króla.

W 2013 roku stolicę Serbii odwiedziło 640 tys. turystów, z czego 520 tys. to turyści zagraniczni, głównie ze Słowenii, Niemiec, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny oraz Rosji, a 120 tys. to odwiedzający krajowi[20]. Sześć lat później Belgrad odwiedziło 1,25 mln turystów[21].

Nocne życie edytuj

 
Knez Mihailova nocą (styczeń 2012)
 
Belgrad nocą

Belgrad jest miastem nocnych klubów, gdzie codziennie odbywają się liczne koncerty i nocne imprezy. Jedno z najpopularniejszych miejsc, gdzie koncentruje się nocne życie, rozciąga się wzdłuż brzegów Sawy i Dunaju na tzw. splavovi – barkach przymocowanych do nabrzeży. Każda barka jest nocnym klubem, restauracją albo kawiarnią. Są niewielkie barki mieszczące kilkadziesiąt osób lub wielkie, na których odbywają się koncerty i mają funkcję dyskotek[22][23][24].

Słynne kluby alternatywne to Akademija i KST (Klub Studenata Tehnike) mieszczące się w podziemiach wydziałów politechnicznych Uniwersytetu w Belgradzie oraz SKC (Studentski Kulturni Centar). W Studenckim Centrum Kultury często odbywają się, poza koncertami znanych zespołów lokalnych i zagranicznych, wystawy artystyczne, a także publiczne debaty i dyskusje[25][26].

Skadarlija, zabytkowa dzielnica bohemy, gromadzi od XIX wieku artystów w tradycyjnych restauracjach serbskich (tzw. kafana), gdzie można usłyszeć stare romanse, muzykę ludową czy cygańską. Znajduje się tam również najstarszy serbski browar piwa, założony w pierwszej połowie XIX wieku. Najstarszym lokalem w mieście jest restauracja „?”, założona przez księcia Miłosza w 1823 roku, słynąca z tradycyjnej serbskiej kuchni[27].

The Times stwierdził, że najlepsze życie nocne w Europie można znaleźć w „buczącym” Belgradzie[28], a Lonely Planet w 2009 umieścił Belgrad na pierwszym miejscu wśród dziesięciu najbardziej „imprezowych” miast świata[29].

Edukacja i nauka edytuj

 
Rektorat Uniwersytetu Belgradzkiego

Belgrad ma dwa państwowe uniwersytety i kilka prywatnych. Uniwersytet Belgradzki założony w 1808 przez Dositeja Obradovicia jest najstarszą uczelnią w Serbii i jedną z największych w Europie pod względem liczby studentów. Obecnie uczy się tu ok. 90 tysięcy studentów, a Biblioteka Uniwersytecka w Belgradzie liczy ponad 1,5 mln tomów. Uniwersytet Megatrend to największa uczelnia niepubliczna w Belgradzie.

Akademia Sztuk w Belgradzie jest najważniejszą uczelnią artystyczną Serbii.

Serbska Akademia Nauk i Sztuk założona w 1886 jako Królewska Serbska Akademia Nauk jest główną instytucją naukowo-badawczą w Serbii.

Miasto posiada 195 szkół podstawowych i 85 szkół średnich, w których uczy się 230 tysięcy uczniów. Szkolnictwo zajmuje ponad 500 budynków w mieście.

Sport edytuj

 
Marakana z lotu ptaka
 
Mecz w Belgradzkiej Arenie

W Belgradzie istnieje około tysiąc obiektów sportowych, które służyły wielokrotnie międzynarodowym wydarzeniom sportowym[30]. W 1973 roku odbyły się tam mistrzostwa świata w pływaniu[31], a w XXI wieku – Mistrzostwa Europy w Koszykówce 2005, Mistrzostwa Europy w piłce siatkowej mężczyzn 2005, Mistrzostwa Europy w piłce wodnej mężczyzn 2006 i Olimpijski Festiwal Młodzieży Europy 2007. Belgrad to także miasto Letniej Uniwersjady w 2009.

Najbardziej znanymi klubami sportowymi miasta są FK Crvena zvezda oraz FK Partizan. Dwa główne stadiony w Belgradzie to Marakana (stadion klubu Czerwona Gwiazda) i stadion klubu Partyzant[32]. Rywalizacja między Czerwoną Gwiazdą i Partyzantem jest jedną z najbardziej spektakularnych na świecie i stała się znana jako „Wieczne Derby”.

Belgradzka Arena, jedna z największych w Europie hal widowiskowo-sportowych jest miejscem gdzie odbyły się np. wielokrotnie Puchar Davisa, Mistrzostwa Europy w Piłce Siatkowej Mężczyzn 2005, Letnia Uniwersjada 2009, Mistrzostwa Europy w Koszykówce Mężczyzn 2009 (eliminacje), Fed Cup 2009, Euroliga 2008-09 itd.

Belgrad ma znanych tenisistów, takich jak Ana Ivanović, Jelena Janković i Novak Đoković. Serbska drużyna narodowa wygrała Puchar Davisa 2010[33].

Transport edytuj

 
Zachód słońca nad Mostem nad Adą Ciganliją (styczeń 2012)

System transportu publicznego w Belgradzie stanowią połączenia autobusowe (118 linii miejskich i ok. 300 linii podmiejskich), tramwajowe (12 linii) i trolejbusowe (8 linii)[34]. Belgrad posiada również sieć kolei podmiejskich Beovoz. Centralny dworzec kolejowy łączy Belgrad z innymi stolicami europejskimi i miastami w Serbii. Głównym środkiem komunikacji pozamiejskiej są autobusy. Metro belgradzkie jest w budowie. Do chwili obecnej ukończono dwie stacje, które zostały otwarte w 2010.

Miasto jest ulokowane wzdłuż paneuropejskich korytarzy transportowych X i VII. System autostrad umożliwia łatwy dostęp do Nowego Sadu (69 km) i Budapesztu (316 km) (północ), do Niszu (201 km) (południe) i do Zagrzebia (365 km) (zachód). Belgrad ma siedem mostów, a główne to Brankov Most, Most Gazela i Most nad Adą Ciganliją[35].

Na Dunaju znajduje się Port Belgradzki, który umożliwia pasażerski i towarowy transport wodny[36].

Lotnisko Nikoli Tesli w Belgradzie (IATA: BEG) jest położone 12 km od centrum w pobliżu Surčina.

 
Most kolejowy w Belgradzie
Panorama z Nowego Belgradu z widokiem na park i rzekę Sawę

Urodzeni w Belgradzie edytuj

Zobacz też kategorię: Ludzie związani z Belgradem.

Miasta partnerskie edytuj

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. a b c Powierzchnia i liczba ludności obszaru miejskiego (Насеље Београд), nie mającego odzwierciedlenia w podziale administracyjnym

Przypisy edytuj

  1. a b План јавног здравља града Београда за период 2020-2026. година, Скупштина града Београда, 2019, s. 1 [dostęp 2023-04-05].
  2. „Serbski Belgrad w źródłach średniowiecznych występuje jako Alba Graeca, Alba Bulgarica, Bellegravia, Biograd de Schiavonia oraz w formie węgierskiej Albandndor, Nándoralba. Nazwa słowiańska od 878 w zapisie greckim Belagrada, Belagradon.” w: Roczniki historyczne, 1993 t. 59, s. 24.
  3. Narodowi Bohaterowie Jugosławii, tom I, Belgrad: „Narodowa Księga”, 1982
  4. Jerzy Kozieński: Agresja na Jugosławię. Poznań: Instytut Zachodni, 1979, s. 124.
  5. Martin Gilbert: The Second World War: A Complete History. Phoenix: 2009, s. 170. (ang.).
  6. Kneza Višeslava 66 Beograd – Republic Hydrometeorological Service of Serbia
  7. a b MUNICIPALITIES AND REGIONS OF THE REPUBLIC OF SERBIA, Belgrad, 24 grudnia 2021, s. 76–77, ISSN 2466-3824 [dostęp 2022-05-04] (ang.).
  8. Zoran Radojičić novi gradonačelnik Beograda. rts.rs, 7 czerwca 2018. [dostęp 2018-06-12]. (serb.).
  9. City of Belgrade – Cultural Events.
  10. Biography. ivoandric.org.rs. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-26)]..
  11. GLAS.BA Muzički portal i muzička pop rock enciklopedija. glas.ba. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-06)]..
  12. City of Belgrade – Museums 4.
  13. Military Museum in Belgrade, Serbia – Lonely Planet.
  14. European Agency for Reconstruction. ear.europa.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-08-02)]..
  15. B92 – Travel – Tika’s.
  16. a b Beograd – Architecture and building.
  17. A Palacial Tour :: BalkanInsight.com. old.balkaninsight.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-29)]..
  18. Turisti obožavaju Beograd - Online magazin i priče o Beogradu, www.tob.co.rs [dostęp 2020-07-08] [zarchiwizowane z adresu 2010-08-29] (serb.).
  19. eKapija – (Ana Nikolov) Beograd – grad na rekama.
  20. Beograd u 2013. posetilo 640.000 turista. novosti.rs, 2014-02-06. [dostęp 2021-05-06]. (serb.).
  21. Radojičić: Beograd prošle godine posetilo 1,25 miliona turista, broj noćenja čak 2,7 miliona. beograd.rs, 2020-02-05. [dostęp 2021-05-06]. (serb.).
  22. Why I love battered Belgrade, travel.guardian.co.uk, 15 maja 2007 [dostęp 2021-04-17] [zarchiwizowane z adresu 2007-05-15].
  23. Belgrade Rocks – New York Times.
  24. Serbia: Belgrade’s Nightlife Floats on the Danube | Inside Europe | Deutsche Welle | 22.08.2006.
  25. Culture of Power in Serbia: Nationalism and the Destruction of Alternatives - Eric D. Gordy - Google Livres
  26. AKADEMIJA.RAJIĆEVA.10.BELGRADE. akademija.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)]..
  27. Visit Belgrade – Tourist Organization of Belgrade – What to see in Belgrade ». tob.rs. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-20)]..
  28. Europe’s best nightlife in buzzing Belgrade -Times Online.
  29. World’s top 10 party towns | Best cities for nightlife, clubs, bars | Lonely Planet.
  30. City of Belgrade – Sport and Recreation.
  31. 1st FINA World Championships 1973. fina.org. [dostęp 2021-05-06]. (ang.).
  32. City of Belgrade – Stadiums.
  33. Davis Cup – Articles – Tipsarevic sends Serbia into first Davis Cup Final.
  34. „GSP Beograd” public transportation. gsp.rs. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-10)]..
  35. https://web.archive.org/web/20070809064808/http://www.ebrd.com/projects/eias/34913s.pdf.
  36. Luka Beograd :: Istorijat.

Linki zewnętrzne edytuj