Shenzhen

Shenzhen (chiń. 深圳; pinyin: Shēnzhèn; wymowa i [ʂə́ntʂə̂n]) – miasto w południowo-wschodnich Chinach, w prowincji Guangdong, bezpośrednio graniczące z Hongkongiem, liczące ponad 13 milionów mieszkańców i stanowiące część około 100-milionowej metropolii Delta Rzeki Perłowej, które w 1979 roku było jeszcze miasteczkiem z 30 tysięczną ludnością[2].

Shenzhen
深圳
Ilustracja
Państwo  Chiny
Prowincja Guangdong
Data założenia 1979
Zarządzający Xu Qin↗
Powierzchnia 1997,47 km²
Wysokość 25 m n.p.m.
Populacja (2018)
• liczba ludności
• gęstość
13 026 600[1]
6522 os./km²
Nr kierunkowy 0755
Kod pocztowy 518000
Tablice rejestracyjne 粤B
Plan Shenzhen
Położenie na mapie Guangdongu
Mapa konturowa Guangdongu, w centrum znajduje się punkt z opisem „Shenzhen”
Położenie na mapie Chin
Mapa konturowa Chin, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Shenzhen”
Ziemia22°32′30″N 114°03′15″E/22,541667 114,054167
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Portal Chiny
Dystrykt Luohu

Geografia i klimatEdytuj

Shenzhen od strony zachodniej leży nad deltą Rzeki Perłowej, zaś od wschodu styka się z zatoką Daya i Morzem Południowochińskim. Od strony północnej graniczy z prefekturami miejskimi Dongguan i Huizhou, zaś od południa graniczy z Hongkongiem oraz z zatokami Shenzhen oraz Mirs. Najwyższy szczyt aglomeracji góra Wutong o wysokości ponad 900 m n.p.m. znajduje się w Parku Narodowym o tej samej nazwie[3], zaś drugi pod względem wysokości szczyt o wysokości ponad 800 m n.p.m. znajduje się na półwyspie Depang[4]. Pod jurysdykcją Shenzhen znajduje się też kilka wysp m.in. wyspa Nei Lingding.

Średnia temperatura i opady dla Shenzhen (okres 30 letni)
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C] 19.6 19.8 22.5 26.2 29.3 31.2 32.2 32.0 31.1 28.9 25.1 21.5 26,6
Średnie temperatury w nocy [°C] 11.6 12.7 15.9 19.9 23.1 25.1 25.7 25.5 24.3 21.5 17.0 13.0 19,6
Opady [mm] 30 44 67 174 238 296 339 368 238 99 37 34 164
Średnia liczba dni z opadami 6 9 10 12 16 18 17 18 15 7 5 5 138
Źródło: Światowa Organizacja Meteorologiczna[5]

Podział administracyjnyEdytuj

 
Piesze przejście graniczne nad rzeką Sham Chun do Hongkongu

Shenzhen składa się z 10 dzielnic o łącznej powierzchni 1997,47 km². W dzielnicy Futian mieści się ratusz, zaś przylegająca do Hongkongu dzielnica Luohu jest centrum finansowym, handlowym i informacyjnym miasta[6]. Nanshan jest miejscem koncentracji przemysłu zaawansowanych technologii. Port w Yantian jest drugim co do wielkości głębokim terminalem kontenerowym w Chinach i trzecim co do wielkości na świecie[7]. Do pobliskiego Hongkongu można dostać się przez liczne przejścia graniczne (kolejowe, drogowe, morskie i piesze)[8].

Podział miasta Shenzhen[9]
 
Longhua
Pingshan
Guangming
Dapeng
Nazwa dzielnicy Populacja
(2017) 		Powierzchnia
(km²) 		Gęstość zaludnienia
(/km²)
Luohu (罗湖区) 1 027 200 78,75 13 044
Futian (福田区) 1 561 200 78,66 19 847
Nanshan (南山区) 1 424 600 187,53 7 597
Yantian (盐田区) 237 200 74,99 3 163
Bao’an (宝安区) 3 149 000 396,61 7 940
Longgang (龙岗区) 2 278 900 388,22 5 870
Guangming (光明区) 596 800 155,44 3 839
Longhua (龙华区) 1 600 300 175,58 9 114
Pingshan (坪山区) 428 800 166,31 2 578
Dapeng (大鹏新区) 146 100 295,38 495
Razem 12 450 100 1997,47 6 233

DemografiaEdytuj

 
Strefa piesza Dongmen

Na początku 2019 roku Shenzhen posiadało 13 026 600 mieszkańców[1].

Ludność Shenzhen od 1980 roku[10].
Rok Populacja +/-
1980 59 000 -
1985 193 000 +227%
1990 875 000 +353%
1995 2 394 000 +174%
2000 6 550 000 +174%
2005 8 409 000 +28%
2010 10 223 000 +22%
2015 11 275 000 +10%
2018 13 026 600 +16%

HistoriaEdytuj

Wczesna historiaEdytuj

 
Rozbudowa Futian CBD w 1998 roku

Pierwsze ślady osadnictwa w Shenzhen pochodzą z połowy epoki neolitu, zaś tereny wchodzące w skład dzisiejszej aglomeracji zostały włączone do Chin w 214 roku p.n.e. przez pierwszego cesarza Qin Shi Huang[9]. W IV wieku n.e. zostało założone hrabstwo Dongguan, z siedzibą gubernatora w Nantou, znajdującego się na terenie dzisiejszego dystryktu Nanshan[11]. Z czasów dynastii Ming do dnia dzisiejszego zachowały się fragmenty muru obronnego wraz z południową bramą w Nantou[12] oraz forteca Dapeng, pochodzące z końca XIV wieku, zbudowane w celu ochrony przez japońskimi piratami[13]. Najwcześniejsze zapiski o Shenzhen pochodzą z 1410 roku[14]. Po przegraniu przez Chiny wojen opiumiowych w połowie XIX wieku, rejon obecnego Shenzhen stał się obszarem granicznym z Hongkongiem, nowo powstałą kolonią Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii. Od 1910 roku przez rejon dzisiejszej aglomeracji zaczęła działać pierwsza linia kolejowa, prowadząca z Kantonu do stacji Kowloon w Hongkongu, której jedną ze stacji jest obecny dworzec centralny[15]. W czasie II wojny światowej Nantou znajdowało się pod okupacją Cesarstwa Wielkiej Japonii[16]. W 1953 roku do miasteczka Shenzhen przeniosły się władze nowo utworzonego hrabstwa Bao’an[9].

1979 rok - XXI wiekEdytuj

Shenzhen otrzymało uprawnienia miasta na prawach prefektury 23 stycznia 1979 roku[17]. 16 maja 1980 roku w mieście powstała pierwsza w Chinach specjalna strefa ekonomiczna[18]. W marcu 1981 roku Shenzhen stało się miastem na poziomie sub-prowincjonalnym (pod bezpośrednim zarządem władz prowincji)[19]. 1 grudnia 1990 roku została założona Giełda Papierów Wartościowych w Shenzhen[20]. W październiku 1991 roku otwarto port lotniczy Shenzhen Bao’an [21]. Pod koniec 2004 roku oddano do użytku pierwsze linie metra[22]. W 2008 roku Shenzhen zostało członkiem Sieci Miast Kreatywnych UNESCO[23]. W czerwcu 2010 roku w Narodowym Centrum Obliczeniowym zainstalowano superkomputer Nebulae, który w momencie oddania był drugim pod względem szybkości superkomputerem świata[24]. Na początku lipca 2010 roku specjalna strefa ekonomiczna została rozciągnięta na całą aglomerację[25]. Miasto było gospodarzem Letniej Uniwersjady w 2011 roku, w której udział wzięło ponad 10 tysięcy sportowców ze 152 krajów[26]. W 2019 roku Shenzhen było trzecim w kolejności po Pekinie i Szanghaju miastem w Chinach pod względem przychodu PKB[27].

 
Panorama Shenzhen (Futian CBD i ratusz - Civic Center)

TransportEdytuj

KolejeEdytuj

 
Północny dworzec kolejowy

Wszystkie dworce kolejowe w Shenzhen m.in. centralny, południowy, północny, wschodni, Futian i Pingshan obsłużyły w 2019 roku ponad 87 milionów pasażerów[28]. Z powyższych dworców kursują pociągi kolei dużej prędkości do Hongkongu, a także w kierunku Kantonu i Xiamen do różnych lokalizacji w kraju[29].

Komunikacja lotniczaEdytuj

 
Port lotniczy Shenzhen Bao'an

W odległości 35 km od centrum miasta, na wybrzeżu delty Rzeki Perłowej, znajduje się Port lotniczy Shenzhen, z którego w 2019 roku skorzystało około 53 mln pasażerów, co stawia tutejsze lotnisko na piątym miejscu w kraju pod względem ilości obsłużonych osób[30].

Transport drogowyEdytuj

Najważniejsze drogi w Shenzhen:

  • autostrada G15 – biegnąca od Shenyang, wzdłuż wybrzeża Chin do Haikou (tunel pod Cieśniną Hajnańską w budowie);
  • autostrada G94 – rozpoczynająca się w centrum Futian (niedaleko granicy z Hongkongiem), biegnąca naokoło delty Rzeki Perłowej, przez Kanton do Makau;
  • autostrada G25 – biegnąca z Shenzhen do Changchun;
  • autostrada G205 – biegnąca z Shenzhen do Qinhuangdao;
  • droga ekspresowa S3 – biegnąca wzdłuż wybrzeża delty Rzeki Perłowej do Kantonu;
  • droga ekspresowa Yanba – biegnąca wzdłuż zatoki Mirs i przecinająca półwysep Dapeng;
  • zewnętrzna ekspresowa obwodnica (Shenzhen Outer Ring Expressway) - będąca na początku 2020 roku w trakcie budowy, rozpoczynająca się z zachodniej strony na S3 i kończąca ze wschodniej strony na Yanba, która ma połączyć 10 dróg ekspresowych i 8 autostrad, o długości 93 km (w tym 76 km na terenie Shenzhen), mająca mieć na swojej trasie 61 mostów, 12 tuneli i 15 węzłów[31].

Transport publicznyEdytuj

 
Elektryczne autobusy marki BYD
Osobny artykuł: Metro w Shenzhen.

W grudniu 2019 roku z transportu publicznego w Shenzhen korzystało dziennie średnio 11,27 mln pasażerów, w tym:

  • autobusy: 4,22 mln
  • taksówki: 1,11 mln
  • metro: 5,91 mln
  • tramwaje: 32 tysiące[28].

W marcu 2020 roku system metra w Shenzhen miał długość 303 km i w 2019 roku był czwartą, po Pekinie, Szanghaju i Kantonie tego typu siecią w Chinach pod względem ilości obsłużonych pasażerów[32]. Z 8 linii metra w 2019 roku korzystało dziennie średnio 5,53 mln pasażerów[32].

Shenzhen pod koniec 2017 roku zostało pierwszym miastem na świecie, w którym wszystkie miejskie autobusy tj. 16 359, były napędzane energią elektryczną[33]. W grudniu 2019 roku obsługiwały one 933 linie autobusowe[34]. We wrześniu 2019 roku władze miejskie ogłosiły, że wszystkie działające w mieście taksówki w liczbie 20 689, posiadają napęd elektryczny[35].

W dystrykcie Longhua od 2017 roku działają 2 linie tramwajowe o łącznej długości 11,7 km i obsługujące 20 przystanków (w tym 7 współdzielą)[36].

Komunikacja wodnaEdytuj

W 2016 roku otwarto nowy międzynarodowy terminal portowy Shekou w dystrykcie Nanshan, do którego mogą zawijać największe wycieczkowce, a także skąd odchodzą promy do Makau, Zhuhai i Hongkongu[37]. Przy porcie lotniczym Shenzhen także znajduje się terminal promowy, skąd odpływają statki do powyższych lokalizacji i dodatkowo do Zhongshan[38]. Ponadto kursują statki pomiędzy dystryktami Yantian i Dapeng[39].

EkonomiaEdytuj

 
Giełda Papierów Wartościowych

Według rankingu konkurencyjności globalnych centrów finansowych (GFCI) ogłoszonego 26 marca 2020 roku Shenzhen zajmował 11 miejsce na świecie[40]. W 2019 roku przychód PKB Shenzhen wyniósł ponad 2,69 biliona CNY, co stanowiło trzeci pod tym względem wynik na kontynentalnych Chinach[41]. W 2019 roku sektor usług odpowiadał za 58,8% przychodu PKB miasta, zaś za 42,2% pozostałe sektory gospodarki (41,1% - sektor przemysłowy i 0,1% sektor odpowiadający łącznie za rolnictwo, leśnictwo, hodowle zwierząt i rybołówstwo)[19]. Centralny Dystrykt Biznesowy (CBD) ulokowany w dzielnicy Futian, o powierzchni 6,07 km², z przychodem PKB w latach 2015-2016 w wysokości około 262 miliardów CNY, przyczynił się do 14,98% przychodu całej aglomeracji[42]. W powyższym okresie był on najbardziej wartościowym CBD w kraju pod względem płatności podatkowych[42]. W 1980 roku w Shenzhen utworzono pierwszą w Chinach specjalną strefę ekonomiczną[18]. Do połowy 2010 roku obejmowała ona cztery dystrykty tj. Nanshan, Futian, Luohu i Yantian, zaś 1 lipca 2010 roku została rozciągnięta na całą aglomerację[25]. Łączne obroty ładunkowe portu w Shenzhen w 2018 roku wyniosły 27,7 milionów TEU, co stawiało go na trzecim miejscu na świecie pod względem wielkości przeładunku kontenerowego[7].

Całkowita wartość Giełdy Papierów Wartościowych w Shenzhen w 2019 roku osiągnęła wartość 23,7 biliona CNY, zaś liczba spółek notowanych na giełdzie wzrosła do 2205[43]. W Shenzhen na początku 2020 roku siedzibę miało 396 spółek notowanych na giełdzie, o całkowitej wartości rynkowej 12,1 biliona CNY, co stanowiło najlepszy po Pekinie wynik w kraju[44]. Na opublikowanej w 2019 roku liście największych firm na świecie "Fortune Global 500" znajdowało się siedem firm, które miało siedzibę w Shenzhen[45], w tym Huawei Technologies Co., Ltd., która na początku 2019 roku była drugim pod względem wielkości producentem smartfonów na świecie[46] oraz Tencent Holdings Limited, która w 2019 roku była drugą pod względem wielkości spółką internetową w Chinach[47]. Ponadto w 2018 roku 280 firm z listy "Fortune Global 500" przeprowadziło bezpośrednie inwestycje w mieście[48].

W 2018 roku Shenzhen był na czwartym miejscu w kraju pod względem ilości zamożnych rodzin, w mieście było około 170 000 gospodarstw domowych posiadających aktywa powyżej 6 milionów CNY[49].

Najwyższe budynkiEdytuj

 
Wieżowiec KK100

W Shenzhen pod koniec marca 2020 roku znajdowało się 287 budynków których wysokość przekraczała 150 metrów[50].

Miejsce Nazwy najwyższych budynków Wysokość
(m) 		Rok ukończenia
1 Ping An Finance Center 599 2017[51]
2 KK100 441 2011[52]
3 China Resources Tower 392 2018[53]
4 Shun Hing Square 384 1996[54]
5 Hanking Center 359 2018[55]
6 One Shenzhen Bay Tower 7 341 2018[56]
7 Shimao Qianhai Project Tower 1 330 2020[57]
8 Hon Kwok City Center 330 2017[58]
9 Baoneng Center 327 2018[59]
10 East Pacific Center Center Tower A 306 2013[60]

KulturaEdytuj

 
Hala koncertowa Shenzhen

W mieście znajduje się szereg muzeów[61], z Muzeum Shenzhen na czele, które funkcjonuje w trzech budynkach o łącznej powierzchni ponad 50 tysięcy m²[62].

W 2007 roku wybudowano nową Halę koncertową Shenzhen, zaprojektowaną przez japońskiego architekta Arata Isozaki, w skład której wchodzą sala symfoniczna o pojemności 1680 widzów oraz studio teatralne o pojemności do 580 widzów[63]. W tym samym roku oddano do użytku Teatr Shenzhen Poly o pojemności 1500 widzów[64]. Ponadto w Teatrze Wielkim w Shenzhen od 2011 roku działa orkiestra symfoniczna[65].

W mieście znajduje się Biblioteka Shenzhen, mieszcząca się w budynku o powierzchni użytkowej 49 589 m², która w marcu 2020 roku posiadała 2500 miejsc siedzących dla czytelników, zaś zbiór biblioteki liczył około 2,5 miliona woluminów[66]. Ponadto miasto realizuje plan budowy sieci bibliotek w ramach projektu „Miasto bibliotek”, do końca 2016 roku władze wybudowały 627 bibliotek publicznych (w tym 3 o statusie miejskim, 8 obejmujących granice dystryktu oraz 616 lokalnych), zaś łączna kolekcja we wszystkich bibliotekach publicznych wyniosła 28 milionów pozycji[67].

Szkolnictwo wyższeEdytuj

 
Południowy Uniwersytet Nauki i Technologii

Pod koniec 2019 roku na 13 wyższych uczelniach w Shenzhen studiowało około 100 tysięcy osób[68].

  • Uniwersytet Shenzhen (SZU, 深圳大学,深大, lub 深圳大學) (zał. w 1983 roku)
  • Politechnika Shenzhen (深圳职业技术学院) (zał. w 1993 roku)
  • Chiński Uniwersytet Hongkongu w Shenzhen (香港中文大學（深圳)）
  • Południowy Uniwersytet Nauki i Technologii (南方科技大学)
  • Uniwersytet Technologiczny Shenzhen (深圳技术大学)
  • Wyższa Szkoła Ekonomii i Zarządzania Antai Szanghajskiego Uniwersytetu Jiao Ton MBA Shenzhen (安泰经管学院)
  • Wyższa Szkoła Biznesu HSBC po patronatem Uniwersytetu Pekińskiego (北大汇丰商学院)
  • Instytut Technologii Informacyjnej Shenzhen (深圳信息职业技术学院)
  • Instytut Zaawansowanej Technologii Shenzhen Chińskiej Akademii Nauk (中国科学院深圳先进技术研究所)
  • Instytut Badawczy Shenzhen Uniwersytetu Pekińskiego (北京大学深圳研究生院)
  • Instytut Badawczy Shenzhen Uniwersytetu Tsinghua i Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley (清华-伯克利深圳学院)
  • Instytut Badawczy Shenzhen Instytutu Technologicznego w Harbinie (哈尔滨工业大学深圳校区)
  • Uniwersytet Otwarty Shenzhen (深圳广播电视大学)

Atrakcje i parkiEdytuj

 
Forteca Dapeng
  • Forteca Dapeng (wybudowana w 1394 roku)[13];
  • Południowa brama w dzielnicy Nanshan (pozostałość murów obronnych z 1394)[12];
  • góra Wutong (punkt widokowy na najwyższym szczycie w aglomeracji Shenzhen)[3];
  • park rozrywki Window of the World (m.in. 108 metrowa replika Wieży Eiffla);
  • Splendid China Folk Village (jeden z największych parków miniatur na świecie przedstawiających 100 największych atrakcji turystycznych w Chinach oraz skansen składający się z 25 wiosek ukazujących kulturę mniejszości narodowych w Chinach)[69];
  • Ogród botaniczny Xianhu (ponad 12 tysięcy gatunków roślin)[70];
  • Park Honghu (posiadający największą plantację lotosu w południowych Chinach)[71].

SportEdytuj

 
Centrum sportowe w zatoce Shenzhen

Shenzhen było gospodarzem wielu międzynarodowych imprez sportowych m.in. :

Od 2013 roku odbywa się w mieście Shenzhen Open - kobiecy turniej tenisowy zaliczany do kategorii Women’s Tennis Association. Ponadto w mieście odbywa się bieg maratoński, który otrzymał w 2019 roku certyfikat IAAF Road Race Gold[72], zaś udział w nim wzięło ponad 30 tysięcy biegaczy (w tym 15 na dystansie półmaratonu)[73].

W mieście swoją siedzibę mają następujące kluby sportowe:

Przed Letnią Uniwersjadą w 2011 roku oddano do użytku szereg obiektów sportowych m.in.

  • Centrum sportowe Universiade (w skład którego wchodzi stadion na 60 tysięcy osób, Arena Dayun sportowa na 18 tysięcy osób oraz basen spełniający najnowsze wymogi Światowej Federacji Pływackiej)[74];
  • Centrum sportowe w zatoce Shenzhen (w skład którego wchodzi stadion na 20 tysięcy osób, hala sportowa na 13 tysięcy osób i dwa baseny)[75];
  • Centrum sportowe Longgang (na którym rozgrywany jest obecnie m.in. turniej tenisowy Shenzhen Open);
  • Stadion Bao'an o pojemności 40 tysięcy widzów.

Ponadto w mieście znajduje się Stadion Shenzhen, wybudowany w 1993 roku. W Shenzhen znajduje się Mission Hills, od 2004 roku największy obiekt golfowy na świecie wg Księgi rekordów Guinnessa[76], posiadający w 2018 roku 22 pola golfowe (w tym 12 o randze mistrzowskiej)[77].

Miasta partnerskieEdytuj

Miasta partnerskie Shenzhen (stan na 9.04.2020)[78].

Znane osobyEdytuj

W granicach aglomeracji Shenzhen urodziły się m.in. następujące osoby:

  • Deannie Yip – aktorka i piosenkarka
  • Liao Lisheng – piłkarz
  • Lin Gaoyuan – tenisista stołowy
  • Sun Caiyun – lekkoatletka
  • Wang Liuyi – pływaczka synchroniczna
  • Wang Qianyi – pływaczka synchroniczna
  • Wang Xinyu – tenisistka

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ a b Shenzhen Overview (ang.). szpsq.gov.cn. [dostęp 2020-04-09].
  2. ↑ Shenzhen, A Morden City of China's reform, opening up (ang.). drc.sz.gov.cn, 2019-06-26. [dostęp 2020-04-09].
  3. ↑ a b Wutong Mountain National Park (ang.). english.szlh.gov.cn, 2019-03-06. [dostęp 2020-04-09].
  4. ↑ Qiniang Mountain (ang.). dpxq.gov.cn, 2019-08-06. [dostęp 2020-04-09].
  5. ↑ Shenzhen. imgw.pl. [dostęp 2020-04-09].
  6. ↑ 行政区 (chiń.). sz.gov.cn, 2019-04-09. [dostęp 2020-04-09].
  7. ↑ a b Shanghai No 1 box port with Singapore as No 2 and Shenzhen as No 3 (ang.). simic.net.cn, 2020-02-24. [dostęp 2020-04-09].
  8. ↑ Kelly: Shenzhen to Hong Kong Transport and Ports (Border Crossings) (ang.). chinahighlights.com, 2019-10-24. [dostęp 2020-04-09].
  9. ↑ a b c 概貌 (chiń.). sz.gov.cn, 2019-04-09. [dostęp 2020-04-09].
  10. ↑ File 12: Population of Urban Agglomerations with 300,000 Inhabitants or More in 2018, by country, 1950-2035 (thousands) (ang.). population.un.org. [dostęp 2020-04-09].
  11. ↑ Nanshan District - Overview (ang.). szns.gov.cn, 2018-05-21. [dostęp 2020-04-09].
  12. ↑ a b SL Luo: Building bridges to the past (ang.). chinadaily.com.cn, 2012-12-14. [dostęp 2020-04-09].
  13. ↑ a b Dapeng Fortress (ang.). dpxq.gov.cn, 2019-08-20. [dostęp 2020-04-09].
  14. ↑ Shenzhen Overview (ang.). szpsq.gov.cn. [dostęp 2020-04-09].
  15. ↑ Abour KCRC - History (ang.). kcrc.com. [dostęp 2020-04-09].
  16. ↑ 历史沿革 (chiń.). cctv.com, 2003-08-07. [dostęp 2020-04-09].
  17. ↑ 深圳特区建立过程中惠阳地区的历史作用 (chiń.). szb.sz.gov.cn, 2015-12-07. [dostęp 2020-04-09].
  18. ↑ a b Special economic zones established in 1979 (ang.). chinadaily.com.cn, 2008-10-29. [dostęp 2020-04-09].
  19. ↑ a b Shenzhen, Guangdong province (ang.). govt.chinadaily.com.cn, 2019-04-22. [dostęp 2020-04-09].
  20. ↑ About Shenzhen Stock Exchange (ang.). szse.cn. [dostęp 2020-04-09].
  21. ↑ Airport Profile (ang.). eng.szairport.com. [dostęp 2020-04-09].
  22. ↑ Shenzhen Metro Ready for Operation (ang.). french.china.org.cn, 2004-12-24. [dostęp 2020-04-09].
  23. ↑ Shenzhen (ang.). en.unesco.org. [dostęp 2020-04-09].
  24. ↑ Chinese supercomputer ranks second worldwide (ang.). globaltimes.cn, 2010-06-01. [dostęp 2020-04-09].
  25. ↑ a b Economy China expands Shenzhen special economic zone (ang.). chinadaily.com.cn, 2010-06-02. [dostęp 2020-04-09].
  26. ↑ Largest-ever Universiade concludes as China tops medals table (ang.). chinadaily.com.cn, 2011-08-24. [dostęp 2020-04-09].
  27. ↑ Sun Chi: Shanghai, Beijing among 10 economically strongest cities of China (ang.). global.chinadaily.com.cn, 2020-03-13. [dostęp 2020-04-09].
  28. ↑ a b 2019年12月交通运输运营指标统计月报 (chiń.). jtys.sz.gov.cn, 2020-01-15. [dostęp 2020-04-09].
  29. ↑ Kelly: Shenzhen Train Schedule (ang.). chinahighlights.com, 2020-01-14. [dostęp 2020-04-09].
  30. ↑ China's top 10 airports in passenger numbers in 2019 (ang.). chinadaily.com.cn, 2020-03-17. [dostęp 2020-04-09].
  31. ↑ Phase I of outer ring expressway to be completed next year (ang.). szgm.gov.cn, 2019-11-26. [dostęp 2020-04-09].
  32. ↑ a b 全来了！2019年中国城市地铁客运量总结 (chiń.). mp.weixin.qq.com, 2020-02-15. [dostęp 2020-04-09].
  33. ↑ Shenzhen becomes world’s first city with all-electric public transportation (ang.). en.people.cn, 2017-12-28. [dostęp 2020-04-09].
  34. ↑ 深圳市公交线路、站点一览表（2019年12月） (chiń.). jtys.sz.gov.cn, 2020-01-06. [dostęp 2020-04-09].
  35. ↑ City boasts world’s largest e-cab fleet (ang.). szdaily.com, 2019-09-20. [dostęp 2020-04-09].
  36. ↑ New pay-as-you-go option available for Longhua trams (ang.). szlhq.gov.cn, 2019-11-06. [dostęp 2020-04-09].
  37. ↑ 公司介绍 (chiń.). cmskchp.com. [dostęp 2020-04-09].
  38. ↑ Airport Ferry Terminal Introduction (ang.). eng.szairport.com. [dostęp 2020-04-09].
  39. ↑ Yantian-Nan'ao ferry service resumes (ang.). dpxq.gov.cn, 2018-08-03. [dostęp 2020-04-09].
  40. ↑ Shanghai outranks Singapore to become No.4 global financial center (ang.). globaltimes.cn, 2020-03-27. [dostęp 2020-04-09].
  41. ↑ Sun Chi: Shanghai, Beijing among 10 economically strongest cities of China (ang.). global.chinadaily.com.cn, 2020-03-13. [dostęp 2020-04-09].
  42. ↑ a b China’s CBD Development Report: Futian CBD Ranks No. 1 in Economic Scale in China (ang.). sz.gov.cn, 2017-10-12. [dostęp 2020-04-09].
  43. ↑ China's Shenzhen bourse reports total market value of 23.7t yuan (ang.). chinadaily.com.cn, 2020-01-04. [dostęp 2020-04-09].
  44. ↑ Zhang Liying: Top 10 Chinese cities based on value of listed companies (ang.). china.org.cn, 2020-01-28. [dostęp 2020-04-09].
  45. ↑ Will, Pu Enling: 20 GBA companies enter the 2019 Fortune Global 500 List (ang.). cnbayarea.org.cn, 2019-07-23. [dostęp 2020-04-09].
  46. ↑ World's top six smartphone makers (ang.). chinadaily.com.cn, 2019-05-30. [dostęp 2020-04-09].
  47. ↑ China's top 10 internet companies in 2019 (ang.). chinadaily.com.cn, 2019-08-27. [dostęp 2020-04-09].
  48. ↑ China's Shenzhen promotes innovative cooperation in Silicon Valley (ang.). chinadaily.com.cn, 2018-06-19. [dostęp 2020-04-09].
  49. ↑ Chen Xia: Top 10 Chinese cities with wealthy families (ang.). china.org.cn, 2019-12-04. [dostęp 2020-04-09].
  50. ↑ Shenzhen, China (ang.). skyscrapercenter.com. [dostęp 2020-04-09].
  51. ↑ Ping An Finance Center (ang.). skyscrapercenter.com. [dostęp 2020-04-09].
  52. ↑ KK100 (ang.). skyscrapercenter.com. [dostęp 2020-04-09].
  53. ↑ China Resources Tower (ang.). skyscrapercenter.com. [dostęp 2020-04-09].
  54. ↑ Shun Hing Square (ang.). skyscrapercenter.com. [dostęp 2020-04-09].
  55. ↑ Hanking Center (ang.). skyscrapercenter.com. [dostęp 2020-04-09].
  56. ↑ One Shenzhen Bay Tower 7 (ang.). skyscrapercenter.com. [dostęp 2020-04-09].
  57. ↑ Shimao Qianhai Project Tower 1 (ang.). skyscrapercenter.com. [dostęp 2020-04-09].
  58. ↑ Hon Kwok City Center (ang.). skyscrapercenter.com. [dostęp 2020-04-09].
  59. ↑ Baoneng Center (ang.). skyscrapercenter.com. [dostęp 2020-04-09].
  60. ↑ East Pacific Center Center Tower A (ang.). skyscrapercenter.com. [dostęp 2020-04-09].
  61. ↑ Museums in Shenzhen (ang.). sz.gov.cn, 2019-09-27. [dostęp 2020-04-09].
  62. ↑ Shenzhen Museum (ang.). govt.chinadaily.com.cn, 2018-11-30. [dostęp 2020-04-09].
  63. ↑ About Shenzhen Concert Hall (ang.). szyyt.com. [dostęp 2020-04-09].
  64. ↑ Theatres (ang.). english.sz.gov.cn, 2019-09-27. [dostęp 2020-04-09].
  65. ↑ 深圳大剧院爱乐乐团 (chiń.). szdjy.net. [dostęp 2020-04-09].
  66. ↑ About, Brief Introduction (ang.). szlib.org.cn. [dostęp 2020-04-09].
  67. ↑ City of Libraries (ang.). szlib.org.cn. [dostęp 2020-04-09].
  68. ↑ Han Ximin: Shenzhen plans five quality higher learning institutions (ang.). szdaily.com, 2019-11-18. [dostęp 2020-04-09].
  69. ↑ Splendid China - Folk Culture Villages (ang.). travelchinaguide.com, 2020-01-16. [dostęp 2020-04-09].
  70. ↑ Fairy Lake Botanical Garden (ang.). travelchinaguide.com, 2019-12-30. [dostęp 2020-04-09].
  71. ↑ Honghu Park (ang.). sz.gov.cn, 2019-09-27. [dostęp 2020-04-09].
  72. ↑ World Athletics Label Road Races - Calendar 2019 (ang.). worldathletics.org. [dostęp 2020-04-09].
  73. ↑ Runners hit the road for 2019 marathon (ang.). english.sz.gov.cn, 2019-12-16. [dostęp 2020-04-09].
  74. ↑ Shenzhen Universidad Sports Centre (ang.). travelchinaguide.com, 2019-12-13. [dostęp 2020-04-09].
  75. ↑ Shenzhen Bay Sports Center (ang.). travelchinaguide.com, 2019-12-25. [dostęp 2020-04-09].
  76. ↑ Mission Hills Shenzhen (ang.). en, 2016-11-04. [dostęp 2020-04-09].
  77. ↑ Chen Xiangfeng: PGA of America deals a multiyear partnership with Mission Hills Group (ang.). chinadaily.com.cn, 2018-11-27. [dostęp 2020-04-09].
  78. ↑ Sister Cities (ang.). english.sz.gov.cn. [dostęp 2020-04-09].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Shenzhen&oldid=61353934”