Macedonia Północna

państwo w Europie, na Bałkanach

Macedonia Północna[2][3][4][5] (mac. Северна Македонија, alb. Maqedonia e Veriut; Republika Macedonii Północnej, Република Северна Македонија, Republika e Maqedonisë së Veriut[6], dawniej Macedonia) – państwo w Europie Południowej[7] na Półwyspie Bałkańskim, powstałe w wyniku rozpadu Jugosławii, obejmujące swoim terytorium około 38% regionu historyczno-geograficznego Macedonia. Do 12 lutego 2019 nazwa państwa brzmiała Macedonia (Była Jugosłowiańska Republika Macedonii, oficjalnie państwo nazywało się: Republika Macedonii). Od 27 marca 2020 Macedonia Północna jest członkiem NATO[8].

Republika Macedonii Północnej
Република Северна Македонија
Republika e Maqedonisë së Veriut
Flaga
Godło Macedonii Północnej
Flaga Godło
Dewiza: Слобода или смрт за Македонија
(Wolność lub śmierć dla Macedonii)
Hymn: Денес над Македониja
(Dziś nad Macedonią)
Położenie Macedonii Północnej
Konstytucja

Konstytucja Macedonii Północnej

Język urzędowy

macedoński, albański[a]

Stolica

Skopje

Ustrój polityczny

republika parlamentarna

Typ państwa

państwo unitarne

Głowa państwa

prezydent Stewo Pendarowski

Szef rządu

premier Talat Xhaferi

Powierzchnia
 • całkowita
 • wody śródlądowe


25 713 km²
1,9%

Liczba ludności (2017)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia
 • narody i grupy etniczne


2 076 000[1]
82 osób/km²
Macedończycy, Albańczycy, Grecy

PKB (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


15,28 mld[1] USD
7 385[1] USD

PKB (PSN) (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


43,67 mld[1] dolarów międzynar.
21 110[1] dolarów międzynar.

Waluta

1 denar (= 100 deni, do 2012) (MKD)

Niepodległość

rozpad Jugosławii
8 września 1991

Religia dominująca

prawosławie

Strefa czasowa

UTC +1 – zima
UTC +2 – lato

Kod ISO 3166

MK

Domena internetowa

.mk

Kod samochodowy

NMK (do 2019: MK)

Kod samolotowy

Z3

Kod telefoniczny

+389

Mapa Macedonii Północnej

Nazwa edytuj

Osobny artykuł: Konflikt grecko-macedoński.
 
Pierwsza flaga niepodległej Republiki Macedonii z lat 1991–1992
 
Druga flaga Macedonii z lat 1992–1995, zmieniona po greckich protestach

Po rozpadzie Jugosławii w 1991 roku jedna z jej republik (Socjalistyczna Republika Macedonii) ogłosiła niepodległość jako Republika Macedonii, w skrócie Macedonia. Spowodowało to oburzenie ze strony Grecji, która uważała się za jedynego spadkobiercę tradycji starożytnej Macedonii[9]. Z powodu konfliktu o nazwę, Grecja blokowała członkostwo Macedonii w instytucjach międzynarodowych. Wobec tego na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych Republika Macedonii oficjalnie została przyjęta jako Była Jugosłowiańska Republika Macedonii (mac. Поранешна Југословенска Република Македонија), znana także pod angielskim akronimem FYROM (Former Yugoslav Republic of Macedonia)[10].

Nazwę „Republika Macedonii” uznawało oficjalnie 125 krajów na świecie ze 154, z którymi Macedonia utrzymywała wówczas stosunki dyplomatyczne, w tym trzech stałych członków Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych: Chiny, Stany Zjednoczone i Rosja; sześciu członków Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (Bułgaria, Kanada, Polska, Słowenia, Stany Zjednoczone i Turcja); oraz trzy kraje członkowskie Unii Europejskiej: Bułgaria, Polska i Słowenia. Nazwy tej nie uznawały m.in.: Francja, Niemcy, Hiszpania, Włochy, Meksyk i Australia. 11 sierpnia 2005 roku Rada Ministrów RP zdecydowała o posługiwaniu się przez Rzeczpospolitą Polską w stosunkach dwustronnych z państwem macedońskim nazwą Republika Macedonii.

W 2008 r. negocjowano porozumienie między krajami, ale Grecy zablokowali jego wejście w życie i zawetowali zaproszenie Macedonii do Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) i integracji z Unią Europejską. W następnych latach spór się zaostrzał, m.in. Macedończycy nazwali stołeczne lotnisko i najważniejszą autostradę imieniem Aleksandra Wielkiego i zbudowali wiele jego pomników. W 2018 r., po objęciu stanowiska przez nowego premiera Macedonii Zorana Zaewa, m.in. zmieniono nazwę głównego lotniska i autostrady Macedonii i zasygnalizowano gotowość do ustępstw w postaci dodania do nazwy kraju geograficznego określenia (np. Macedonia Północna, Nowa Macedonia lub Górna Macedonia)[11].

W maju 2018 r. Premier Macedonii Zoran Zaew ogłosił, że doszło do porozumienia z Grecją w sprawie nazwy państwa, które miałoby nazywać się Republiką Macedonii Ilindeńskiej, jednak sprzeciw wobec porozumienia wyraziły partie opozycyjne zarówno w Grecji, jak i w Macedonii[12]. 12 czerwca tego samego roku premierzy obu krajów – Aleksis Cipras i Zoran Zaew – potwierdzili osiągnięcie porozumienia w sprawie zmiany nazwy Macedonii na Republika Macedonii Północnej (Република Северна Македонија), w skrócie Macedonia Północna (Северна Македонија)[13].

11 stycznia 2019 r. macedoński parlament ratyfikował porozumienie z Prespy, akceptując poprawki do konstytucji sankcjonujące zmianę nazwy kraju na Macedonia Północna[3][14][15]. Dwa tygodnie później, 25 stycznia, porozumienie ratyfikował parlament grecki[16]. Nowa nazwa kraju, „Republika Macedonii Północnej”, oficjalnie weszła w życie 12 lutego 2019 roku[17].

Geografia edytuj

 
Jezioro Ochrydzkie
 
Mapa kraju
  • Powierzchnia całkowita: 25 713 km²
  • Powierzchnia lądowa: 24 856 km²
  • Powierzchnia wód: 447 km²
  • Całkowita granica lądowa: 748 km
  • Długość wybrzeża: nie ma dostępu do morza
  • Długość granic z sąsiadującymi państwami: Albania 151 km, Bułgaria 148 km, Grecja 228 km, Kosowo 159 km, Serbia 62 km.
  • Najwyższy punkt: Golem Korab, 2764 m n.p.m.
  • Najniższy punkt: rzeka Wardar na granicy z Grecją, 50 m n.p.m.

Macedonia Północna jest krajem w przeważającej mierze górskim i wyżynnym. Na terenie całego kraju są rozrzucone pasma górskie. Najwyższe z nich to Korab i Szar Płanina. Między masywami leżą kotliny – Priłepsko Połe w dolinie Crnej Reki, Połog w dolinie górnego Wardaru, Owcze Połe i Koczansko Połe nad Bregałnicą oraz doliny większych rzek – Strumicy, Wardaru i Drinu.

Najdłuższą rzeką Macedonii Północnej jest Wardar (320 km długości), którego największymi dopływami są Treska, Pczińa, Bregałnica i Crna Reka. Poza tym terytorium Macedonii Płn. odwadniają jeszcze Drin i Strumica. Wardar i Strumica należą do zlewiska Morza Egejskiego, Drin – do zlewiska Morza Adriatyckiego.

Ustrój polityczny edytuj

Gospodarka edytuj

W przemyśle dominuje przemysł przetwórczy. Występują liczne huty, głównie szkła i miedzi.

Handel rozwija się wraz ze wzrostem zamożności obywateli.

PKB na osobę w Macedonii Płn. wynosi 8,5 tysiąca dolarów (mierzone parytetem siły nabywczej).

Udział w PKB:

  • Rolnictwo: 11,9%
  • Przemysł: 28,2%
  • Usługi: 59,9%.
 
Porty lotnicze w Macedonii Północnej

Rolnictwo edytuj

 

     Macedonia – kraina historyczna

     Republika Macedonii Północnej

     regiony Macedonia Zachodnia, Macedonia Środkowa i część regionu Macedonia Wschodnia i Tracja w Grecji

     Obwód Błagojewgrad w Bułgarii

     starożytne Królestwo Macedonii

 
Obraz satelitarny Macedonii Północnej

Użytki rolne w kraju (głównie górskie pastwiska) zajmują około 40% powierzchni kraju. W dolinach rzek i kotlinach śródgórskich uprawa zbóż (pszenica, kukurydza), buraków cukrowych, słoneczników, bawełny i tytoniu. Rozwinięte warzywnictwo (pomidory, papryka, arbuzy) i sadownictwo (jabłonie (głównie w okolicy Prespy), grusze, brzoskwinie, śliwy). Na nasłonecznionych, południowych zboczach dolin plantacje winorośli. W górach pasterska hodowla owiec.

Przemysł edytuj

Niewielkie wydobycie węgla brunatnego (niedaleko Kumanowa), rud żelaza, chromu, cynku i ołowiu oraz antymonu. Produkcja energii elektrycznej głównie w małych elektrowniach wodnych. Przemysł przetwórczy skoncentrowany w większych miastach (spożywczy, włókienniczy, metalurgiczny, chemiczny i drzewny), w Skopju huta żelaza. Rzemiosło artystyczne: wyroby ze srebra, złota, drewna, dywany.

Emisja gazów cieplarnianych edytuj

Emisja równoważnika dwutlenku węgla z terenu Socjalistycznej Republiki Macedonii wyniosła w 1990 roku 14,173 Mt, z czego 11,202 Mt stanowił dwutlenek węgla. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 5,611 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 583 kg. Głównym źródłem emisji była wówczas energetyka. Po rozpadzie Jugosławii emisje w republice nieco spadły, a od połowy lat 90. wahały się, nie osiągając jednak poziomu z roku 1990, i bardziej znacząco spadają po 2011. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 8,074 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 3,872 t i w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 287 kg. W tym czasie wzrósł udział emisji z transportu, ale energetyka pozostała główną branżą odpowiedzialną za emisję[18].

Turystyka edytuj

W 2016 roku kraj ten odwiedziło 510 tys. turystów (5,1% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 285 mln dolarów[19]. Najwięcej turystów przyjechało z Turcji, Serbii, Grecji, Holandii i Bułgarii[20].

Turyści najczęściej odwiedzają Ochrydę, Skopje i Bitolę. Macedonia Północna ma również wiele atrakcji przyrodniczych. W kraju znajdują się trzy parki narodowe: Pelister, Galiczica, Mawrowo[21] i różne inne atrakcje naturalne, np. kanion Matka, jezioro Prespa, czy jezioro Berowo.

Główne miasta edytuj

Nazwa polska Nazwa macedońska
Bitola Битола/Bitoła
Gostiwar Гостивар/Gostivar
Kiczewo Кичево/Kičevo
Kumanowo Куманово/Kumanovo
Ochryda Охрид/Ohrid
Prilep Прилеп/Prilep
Skopje Скопје/Skopje (stolica)
Sztip Штип/Štip
Tetowo Тетово/Tetovo
Wełes Велес/Vełes
Radowisz Радовиш/Radoviš

Podział administracyjny edytuj

Macedonia Północna jest podzielona na 84 gminy (општина – opsztina), z tego 10 gmin wchodzi w skład miasta Skopje.

Demografia edytuj

 
Grupy etniczne według spisu powszechnego w 2002 r.

Narodowości[22]:

  • Macedończycy 64,2% (zamieszkujący większość kraju)
  • Albańczycy 25,2% (zamieszkujący na zachodzie przy granicy z Albanią)
  • Turcy 3,9% (w o wiele mniejszym stopniu niż Albańczycy na zachodzie)
  • Romowie 2,7%; (w środkowej i północnej części kraju)
  • Serbowie 1,8%;
  • pozostali 2,4%

Religie:

Źródło: Joshua Project 2010

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. Dodatkowo za języki pomocnicze oficjalne uznane zostały: turecki, romani, serbski, bośniacki oraz arumuński.

Przypisy edytuj

  1. a b c d e Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).
  2. Polski egzonim uchwalony na 104. posiedzeniu KSNG.
  3. a b Zgromadzenie Republiki Macedonii Północnej, XXIII poprawka do Konstytucji Republiki Macedonii Północnej, Amendments XXXIII, XXXIV, XXXV and XXXVI to the Constitution of the Republic of Macedonia., United Nations Environment Programme, 19 stycznia 2019, s. 2 (ang.).
  4. Ceremonia podpisania protokołu przyjęcia Macedonii Północnej do NATO. Ministerstwo Spraw Zagranicznych, 2019-02-06. [dostęp 2019-02-14].
  5. Georgi Licovski: Zakończono historyczny spór. Macedonia oficjalnie zmieniła nazwę. Dziennik.pl, 2019-02-12. [dostęp 2019-02-13].
  6. Влада на Република Северна Македонија: Соопштение на Владата на Република Северна Македонија за влегување во сила на конечната спогодба, уставните амандмани и уставниот закон за спроведување на амандманите. 2019-02-12. [dostęp 2019-02-13]. (mac.).
  7. United Nations Statistics Division- Standard Country and Area Codes Classifications (M49), unstats.un.org [dostęp 2016-02-28].
  8. Macedonia Północna przystąpiła do NATO. s. www.forsal.pl. [dostęp 2020-03-27].
  9. http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/07/27/AR2009072702653_2.html Feud Between Greece, Macedonia Continues Over Claim to Alexander the Great – washingtonpost.com.
  10. A/RES/47/225. Admission of the former Yugoslav Republic of Macedonia to membership in the United Nations. un.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-24)].
  11. Piotr Gruszka: Macedończycy zmienią nazwę swojego państwa?. [w:] Onet Wiadomości [on-line]. Grupa Onet.pl SA, 2018-02-11. [dostęp 2018-02-13]. (pol.).
  12. Paweł Czechowski, Macedonia zmieni nazwę? Jest konkretna propozycja – Histmag.org, 23 maja 2018 [dostęp 2018-05-24].
  13. Porozumienie Ateny-Skopje: państwo macedońskie przyjmie nazwę Republika Macedonii Północnej, PAP, 12 czerwca 2018 [dostęp 2018-06-13].
  14. The Latest: Macedonia backs name change to North Macedonia, Associated Press, 11 stycznia 2019 [dostęp 2019-01-11].
  15. The constitutional revisions passed by the Macedonian parliament (original: Υπερψηφίστηκε η συνταγματική αναθέωρηση από τη Βουλή της ΠΓΔΜ), Kathimerini, 11 stycznia 2019 [dostęp 2019-01-11].
  16. Macedonia zmieni nazwę? Parlament Grecji zagłosował, Onet Wiadomości, 25 stycznia 2019 [dostęp 2019-02-09] (pol.).
  17. Call me by my new name: Balkan nation is North Macedonia now, The Washington Post, 12 lutego 2019 [dostęp 2019-02-12] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-13].
  18. North Macedonia, [w:] F. Monforti-Ferrario i inni, Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries. 2019 report – Study [pdf], Luksemburg: Publications Office of the European Union, 2019, s. 175, DOI10.2760/687800, ISBN 978-92-76-11100-9 (ang.).
  19. UNWTO Tourism Highlights, 2017 Edition. UNWTO, lipiec 2017. s. 8. [dostęp 2017-09-25]. (ang.).
  20. Туризам во Република Македонија, 2011-2015/Tourism in the Republic of Macedonia, 2011-2015. stat.gov.mk, 2016-05. s. 34–35. [dostęp 2017-08-21]. (mac. • ang.).
  21. Македонија во бројки 2017. stat.gov.mk. s. 11. [dostęp 2017-08-21]. (mac.).
  22. Dane spisu powszechnego z 2002 roku Census of Population, Households and Dwellings in the Republic of Macedonia, 2002, s. 34.

Linki zewnętrzne edytuj