Antymon

Antymon (Sb, łac. stibium) – pierwiastek chemiczny z grupy metaloidów. Występuje w czterech odmianach alotropowych: antymon żółty, srebrzystobiały antymon metaliczny, antymon czarny i antymon wybuchowy. Znany jest od starożytności.

Antymon
cyna ← antymon → tellur
As ↑ Sb ↓ Bi 51 Sb
Wygląd
srebrzystoszary
Widmo emisyjne antymonu
Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.	antymon, Sb, 51 (łac. stibium)
Grupa, okres, blok	15 (VA), 5, p
Stopień utlenienia	III, V
Właściwości metaliczne	półmetal
Właściwości tlenków	średnio kwasowe
Masa atomowa	121,760(1) u
Stan skupienia	stały
Gęstość	6697 kg/m³
Temperatura topnienia	630,63 °C
Temperatura wrzenia	1587 °C
Numer CAS	7440-36-0
PubChem	23967
Właściwości atomowe Promień • atomowy • walencyjny 145 pm 138 pm Konfiguracja elektronowa [Kr]4d105s25p3 Zapełnienie powłok 2, 8, 18, 18, 5 (wizualizacja powłok) Elektroujemność • w skali Paulinga • w skali Allreda 2,05 1,82 Potencjały jonizacyjne I 834 kJ/mol II 1594,9 kJ/mol III 2440 kJ/mol
Właściwości fizyczne Ciepło parowania 77,14 kJ/mol Ciepło topnienia 19,87 kJ/mol Ciśnienie pary nasyconej 2,49×10−21 Pa (6304 K) Konduktywność 2,88×106 S/m Ciepło właściwe 210 J/(kg·K) Przewodność cieplna 24,3 W/(m·K) Układ krystalograficzny trójskośny Twardość • w skali Mohsa 3 Objętość molowa 18,19×10−6 m³/mol
Najbardziej stabilne izotopy izotop wyst. o.p.r. s.r. e.r. MeV p.r. 121Sb 57,36% stabilny izotop z 70 neutronami 123Sb 42,64% stabilny izotop z 72 neutronami 124Sb {syn.} 60,2 dni β− 124Te 125Sb {syn.} 2,7582 lat β− 0,767 125Te
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie podanej karty charakterystyki Uwaga Zwroty H H302+H332, H411 Zwroty P P273 Europejskie oznakowanie substancji oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne Na podstawie podanej karty charakterystyki Groźny dla środowiska (N) Zwroty R R51/53 Zwroty S S60 NFPA 704 Na podstawie podanego źródła 0 2 0
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)

Charakterystyka

Alchemiczny symbol antymonu

Antymon nie reaguje z kwasami nieutleniającymi, gdyż potencjał standardowy Sb(III)/Sb wynosi 0,15 V. Gorący stężony kwas siarkowy wprowadza antymon do roztworu w postaci jonów Sb³⁺, a gorący stężony kwas azotowy przeprowadza antymon w biały i trudno rozpuszczalny kwas antymonowy. Antymon występuje w roztworze w postaci jonów Sb³⁺, SbO₂⁻ (antymoniny) oraz SbO₃⁻ (antymoniany). Antymon tworzy trzy tlenki: SbIII2O 3, SbV2O 5 oraz mieszany SbIII SbV O 4. Antymonyl (−Sb=O) tworzy rozpuszczalny kompleks z kwasem winowym, winian antymonylu i potasu K(SbO)C₄H₄O₆, znany jako środek wymiotny „emetyk” (łac. emeticus – wymioty).

Izotop ¹²⁵Sb emituje cząstki beta o energiach od 94 do 621 keV oraz promienie gamma o energiach od 35 do 671 keV. ¹²⁵Sb najłatwiej gromadzi się w płucach i kościach. Dopuszczalna aktywność w organizmie wynosi 1,5 MBq.

Występowanie

Przybliżona zawartość antymonu w skorupie ziemskiej wynosi od 0,2 do 0,5 ppm (ok. 0,000023% wagowo). Rudami antymonu są antymonit (Sb₂S₃) i ulmanit (NiSbS).

Zastosowania

• stop drukarski
• stop łożyskowy
• zapałki
• w domieszkowaniu półprzewodników – na przykład InSb (antymonek indu) tworzy półprzewodniki typu „n”
• utwardzacz w stopach ołowiu
• dawniej do wywoływania biegunki jako tzw. pigułka wieczysta – mała kuleczka odlana z antymonu, która po połknięciu powodowała „gwałtowne przeczyszczenie wnętrzności”, po czym mogła być użyta ponownie

Bibliografia

• Jerzy Minczewski, Zygmunt Marczenko: Chemia analityczna – 1. Podstawy teoretyczne i analiza jakościowa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001. ISBN 83-01-13499-2.
• Ryszard Szepke: 1000 słów o atomie i technice jądrowej. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06723-6. (pol.)