Wolfram

74. pierwiastek chemiczny

Wolfram (W, łac. wolframium) – pierwiastek chemiczny z grupy metali przejściowych w układzie okresowym. Nazwa pochodzi od wolframitu, minerału, z którego wolfram został wyodrębniony po raz pierwszy. Dawna nazwa polska tungsten[6] pochodzi od szwedzkich słów tung – ‘ciężki’ i sten – ‘kamień’[7]; nazwa o takiej etymologii używana jest współcześnie w języku angielskim, francuskim i kilku innych[8].

Wolfram
tantal ← wolfram → ren
Wygląd
stalowoszary
Wolfram
Widmo emisyjne wolframu
Widmo emisyjne wolframu
Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.

wolfram, W, 74
(łac. wolframium)

Grupa, okres, blok

6, 6, d

Stopień utlenienia

II, III, IV, V, VI

Właściwości metaliczne

metal przejściowy

Właściwości tlenków

średnio kwasowe

Masa atomowa

183,84 ± 0,01[4]

Stan skupienia

stały

Gęstość

19,3×103 kg/m³[2]

Temperatura topnienia

3410–3422 °C[1][2]

Temperatura wrzenia

5555–5900 °C[2][1]

Numer CAS

7440-33-7

PubChem

23964

Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą
warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)

Odkrycie edytuj

Istnienie tego pierwiastka zasugerował jako pierwszy w 1779 r. Peter Woulfe, który badał minerał wolframit. Analogiczne sugestie zostały w 1781 r. wysunięte przez Carla Scheelego. W stanie czystym pierwiastek ten jako pierwsi wyodrębnili w roku 1783 José i Fausto Elhuyarowie[2][7].

Występowanie edytuj

Występuje w skorupie ziemskiej w ilości 1,25 ppm. Jego najważniejszymi minerałamiszelit CaWO
4
i wolframit (Fe,Mn)WO
4
[9], który ma skład pośredni pomiędzy hübnerytem MnWO
4
, a ferberytem FeWO
4
[10][7]. Wolfram zawierają także stolzyt i raspit – oba PbWO
4
[11].

Właściwości edytuj

Wolfram jest ciemnoszarym metalem. Bardzo czysty wolfram jest ciągliwy i łatwy w obróbce, natomiast z niewielkimi domieszkami węgla jest twardy i kruchy. W temperaturze poniżej 0,0012 K (a w postaci cienkiej warstwy poniżej 4 K) jest nadprzewodnikiem. Dzięki pasywacji jest odporny na działanie tlenu, wody, zasad, kwasów, nawet wody królewskiej. Roztwarza się natomiast w stopionym azotanie potasu[12]. W podwyższonej temperaturze utlenia się, reaguje z węglem i fluorowcami.

Zastosowanie edytuj

Wolfram stosowany jest jako dodatek stopowy do wysokogatunkowej stali, z jego stopów sporządza się elektrody lamp elektronowych i rentgenowskich, włókna żarowe itp. Węglik wolframu dzięki dużej twardości służy do wyrobu materiałów ściernych i narzędzi – jest głównym składnikiem widii. Ze względu na wysoką twardość i gęstość jest używany do produkcji rdzeni podkalibrowych pocisków przeciwpancernych oraz kompozytowych pocisków pełnokalibrowych, rzutek do darta.

Przypisy edytuj

  1. a b Tungsten, [w:] PubChem [online], United States National Library of Medicine, CID: 23964 [dostęp 2022-05-23] (ang.).
  2. a b c d Tungsten, [w:] CRC Handbook of Chemistry and Physics, David R. Lide (red.), wyd. 88, Boca Raton: CRC Press, 2007, s. 4-38, ISBN 978-0-8493-0488-0 (ang.).
  3. Tungsten (nr 357421) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-10-05]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
  4. Thomas Prohaska i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI10.1515/pac-2019-0603 (ang.).
  5. a b CRC Handbook of Chemistry and Physics, David R. Lide (red.), wyd. 88, Boca Raton: CRC Press, 2007, s. 1-14, ISBN 978-0-8493-0488-0 (ang.).
  6.   wolfram [w:] Słownik języka polskiego PWN [online] [dostęp 2022-05-23].
  7. a b c R.J. King, Minerals explained 41. The wolframite series, „Geology Today”, 21 (1), 2005, s. 33–37, DOI10.1111/j.1365-2451.2005.00493.x (ang.).
  8. wolfram. Słownik internetowy Ling.pl. [dostęp 2022-05-23].
  9. Adam Bielański, Podstawy chemii nieorganicznej, wyd. 5, Warszawa: PWN, 2002, s. 882, ISBN 83-01-13654-5.
  10. Według części mineralogów nazwa wolframit w ogóle nie powinna być stosowana, a odpowiednie minerały, w zależności od składu, należy klasyfikować jako hübneryt lub ferberyt.
  11. Physical and optical properties of minerals, [w:] CRC Handbook of Chemistry and Physics, David R. Lide (red.), wyd. 83, Boca Raton: CRC Press, 2002, s. 4-149–4-155, ISBN 978-0-8493-1556-5 (ang.).
  12. Philip John Durrant, Bryl Durrant, Zarys współczesnej chemii nieorganicznej, Warszawa: PWN, 1965, s. 1119.