Neon (pierwiastek)

Neon
	fluor ← neon → –
	Wygląd
	bezbarwny
	Neon świecący w silnym polu elektrycznym
	; Widmo emisyjne neonu
	Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.	neon, Ne, 10; (łac. neon)
Grupa, okres, blok	18, 2, p
Stopień utlenienia	0
Właściwości metaliczne	gaz szlachetny
Masa atomowa	20,180 ± 0,001
Stan skupienia	gazowy
Gęstość	0,825 kg/m³
Temperatura topnienia	−248,609 °C
Temperatura wrzenia	−246,053 °C
Numer CAS	7440-01-9
PubChem	23935
Właściwości atomowe
Promień; • atomowy; • walencyjny; • van der Waalsa	; obl. 38 pm; 69 pm; 154 pm
Konfiguracja elektronowa	[He]2s22p6
Zapełnienie powłok	2, 8; (wizualizacja powłok)
Elektroujemność; • w skali Allreda	; 4,84
Potencjały jonizacyjne	I 2080,7 kJ/mol; II 3952,3 kJ/mol; III 6122 kJ/mol
Właściwości fizyczne
Punkt potrójny	−248,609 °C; 43 kPa
Punkt krytyczny	−228,8 °C; 2,76 MPa
Ciepło parowania	1,7326 kJ/mol
Ciepło topnienia	0,3317 kJ/mol
Ciepło właściwe	1030 J/(kg·K)
Przewodność cieplna	0,0493 W/(m·K)
Układ krystalograficzny	regularny ściennie centrowany
Prędkość dźwięku	936 m/s (293,15 K)
Objętość molowa	13,23×10−6 m³/mol
Najbardziej stabilne izotopy
Niebezpieczeństwa
	Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2011-09-30]
	Globalnie zharmonizowany system; klasyfikacji i oznakowania chemikaliów
	Na podstawie podanej karty charakterystyki
Uwaga
Zwroty H	H280
Zwroty P	P410+P403
	NFPA 704
Na podstawie; podanego źródła	0 0 0 SA
Numer RTECS	QP4450000
	Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą; warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Neon (Ne, łac. neon) – pierwiastek chemiczny z grupy helowców (gazów szlachetnych) w układzie okresowym. Jego zawartość w górnych warstwach Ziemi wynosi 5 × 10⁻⁷%. Stabilne izotopy neonu to 20
Ne, 21
Ne i 22
Ne. Jest to bezwonny i bezbarwny gaz.

Pierwiastek został odkryty przez brytyjskich chemików sir Williama Ramsaya i Morrisa W. Traversa w 1898 roku. Nazwa pierwiastka pochodzi od greckiego słowa neos, co oznacza „nowy”^[6].

Neon jest gazem szlachetnym i nie są znane żadne jego trwałe związki chemiczne. Metodami spektroskopowymi wykryto natomiast istnienie jonów Ne+
, (NeAr)+
, (NeH)+
i (HeNe)+
^[7]. Znane są także cząsteczki NeF o czasie życia obliczanym na 25 ns^[8]. Neon ma też zdolność tworzenia niestabilnych hydratów^[7].

Zastosowanie Edytuj

Neon stosuje się do wypełniania lamp neonowych, jako wydajniejszy od helu środek chłodniczy oraz w mieszankach gazowych do laserów excimerowych. Jest jednak znacznie droższy niż hel, gdyż na skalę przemysłową otrzymywany jest tylko poprzez destylację frakcyjną skroplonego powietrza, w którym występuje w śladowych ilościach.

Neon jest też ważnym surowcem do produkcji półprzewodników, gdyż lasery excimerowe służą m.in. do wysoce precyzyjnego wycinania chipów z podłoży krzemowych, a także w litografii laserowej.

Związek Radziecki prowadził badania nad wykorzystaniem neonu zwłaszcza w przemyśle zbrojeniowym, m.in. do produkcji broni laserowej.

Nie jest znane żadne znaczenie biologiczne neonu.

Producenci Edytuj

Do początku roku 2022 największym producentem neonu była Ukraina, która zaspokajała ok. 45–55% zapotrzebowania światowego. Drugim dostawcą była Rosja – w roku 2021 pokrywała ok. 30% zapotrzebowania. Po inwazji na Ukrainę i zatrzymaniu produkcji neonu przez zakłady w Mariupolu (prawdopodobnie całkowicie zniszczone przez agresorów) i w Odessie, Rosja znacznie umocniła swoją pozycję na tym rynku. Kolejnym ważnym producentem neonu są Chiny, jednak znaczną część produkcji wykorzystują na własne potrzeby.

Rosja i Ukraina pozyskiwały neon na skalę przemysłową od czasów ZSRR jako produkt uboczny w przemyśle hutniczym. Przy hutach powstały zakłady produkujące neon. W większości pozyskany gaz ten trafiał do zakładów na Ukrainie, gdzie był następnie oczyszczany.

30 maja 2022 rząd Rosji ograniczył do 31 grudnia 2022 eksport gazów szlachetnych. Będzie on możliwy jedynie na podstawie specjalnych zezwoleń udzielanych przez rząd na wniosek Ministerstwa Przemysłu i Handlu FR. Uderza to przede wszystkim w globalny rynek neonu, uzależniony od dostaw z Ukrainy i Rosji, a tym samym w sektor wysokich technologii, kluczowy dla najbardziej rozwiniętych gospodarek. Zwiększa to koszty wojny na Ukrainie, ponoszone przez Zachód, pogłębiając problemy z zaspokojeniem globalnego popytu na półprzewodniki, wywołane już wcześniej przez pandemię COVID-19^[9].

Uwagi Edytuj

↑ Podana wartość stanowi przybliżoną standardową względną masę atomową (ang. abridged standard atomic weight) publikowaną wraz ze standardową względną masą atomową, która wynosi 20,1797 ± 0,0006. W dostępnych komercyjnie produktach mogą występować znaczne odchylenia masy atomowej od podanej, z uwagi na zmianę składu izotopowego w rezultacie nieznanego bądź niezamierzonego frakcjonowania izotopowego. Znane są próbki geologiczne, w których pierwiastek ten ma skład izotopowy odbiegający od występującego w większości źródeł naturalnych. Masa atomowa pierwiastka w tych próbkach może więc różnić się od podanej w stopniu większym niż wskazana niepewność.

Przypisy Edytuj

↑ ^a ^b ^c ^d Lide 2009 ↓, s. 4-77.
↑ Lide 2009 ↓, s. 6-52.
↑ Neon (nr 17366) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-09-30]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
↑ ThomasT. Prohaska ThomasT. i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI: 10.1515/pac-2019-0603 (ang.).
↑ Wartość dla ciała stałego: Singman, Charles N. Atomic volume and allotropy of the elements. „Journal of Chemical Education”. 61 (2), s. 137–142, 1984. DOI: 10.1021/ed061p137.
↑ Ignacy Eichstaedt: Księga pierwiastków. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, s. 74–75. OCLC 839118859.
↑ ^a ^b Periodic Table: Neon Lawrence Livermore National Laboratory.
↑ Steigerwald, F., Walter, W., Langhoff, H., Hammer, W. Emission spectrum and formation kinetics of neon fluoride. „Z Phys D – Atoms, Molecules and Clusters”. 7 (4), s. 379–382, 1988. DOI: 10.1007/BF01439807.
↑ Ośrodek Studiów Wschodnich, Rosyjskie kontrsankcje: cios w globalny rynek gazów szlachetnych.

Bibliografia Edytuj

David R.D.R. Lide David R.D.R. (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).

[4] Podana wartość stanowi przybliżoną standardową względną masę atomową (ang. abridged standard atomic weight) publikowaną wraz ze standardową względną masą atomową, która wynosi 20,1797 ± 0,0006. W dostępnych komercyjnie produktach mogą występować znaczne odchylenia masy atomowej od podanej, z uwagi na zmianę składu izotopowego w rezultacie nieznanego bądź niezamierzonego frakcjonowania izotopowego. Znane są próbki geologiczne, w których pierwiastek ten ma skład izotopowy odbiegający od występującego w większości źródeł naturalnych. Masa atomowa pierwiastka w tych próbkach może więc różnić się od podanej w stopniu większym niż wskazana niepewność.

[CITEREFLide2009'''4'''-77-1] Lide 2009 ↓, s. 4-77.

[CITEREFLide2009'''6'''-52-2] Lide 2009 ↓, s. 6-52.

[Fluka-US-3] Neon (nr 17366) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-09-30]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)

[CIAAW-5] ThomasT. Prohaska ThomasT. i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI: 10.1515/pac-2019-0603 (ang.).

[Singman1984-6] Wartość dla ciała stałego: Singman, Charles N. Atomic volume and allotropy of the elements. „Journal of Chemical Education”. 61 (2), s. 137–142, 1984. DOI: 10.1021/ed061p137.

[IE-7] Ignacy Eichstaedt: Księga pierwiastków. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, s. 74–75. OCLC 839118859.

[lanl-8] Periodic Table: Neon Lawrence Livermore National Laboratory.

[Steigerwald1988-9] Steigerwald, F., Walter, W., Langhoff, H., Hammer, W. Emission spectrum and formation kinetics of neon fluoride. „Z Phys D – Atoms, Molecules and Clusters”. 7 (4), s. 379–382, 1988. DOI: 10.1007/BF01439807.

[10] Ośrodek Studiów Wschodnich, Rosyjskie kontrsankcje: cios w globalny rynek gazów szlachetnych.

[a]

[4]

[1]

[2]

[5]

[3]

[6]

[7]

[8]

[9]