Pałac Tyszkiewiczów w Warszawie

Pałac Tyszkiewiczów (nazywany także pałacem Tyszkiewiczów-Potockich) – pałac znajdujący się przy ul. Krakowskie Przedmieście 32 w Warszawie.

Pałac Tyszkiewczów

nr rej. 245 z 1 lipca 1965
Pałac Tyszkiewiczów, fasada frontowa
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Warszawa
Adres	ul. Krakowskie Przedmieście 32
Styl architektoniczny	klasycyzm
Architekt	Jan Chrystian Kamsetzer
Rozpoczęcie budowy	XVIII w.
Ważniejsze przebudowy	1949–1956
Pierwszy właściciel	Ludwik Tyszkiewicz
Kolejni właściciele	1840–1923 Rodzina Potockich 1933–1945 Polska Akademia Literatury Centrum Języka i Kultury Polskiej dla Cudzoziemców przy Uniwersytecie Warszawskim
Położenie na mapie Warszawy Pałac Tyszkiewczów
Położenie na mapie Polski Pałac Tyszkiewczów
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Pałac Tyszkiewczów
52°14′25,97″N 21°01′00,41″E

Historia

Został zbudowany w XVIII wieku dla Ludwika Tyszkiewicza, hetmana polnego litewskiego ożenionego z Konstancją Poniatowską, bratanicą króla Stanisława Augusta. Należał do najpiękniejszych klasycystycznych pałaców Warszawy. Budowę pałacu rozpoczął w 1785 Stanisław Zawadzki, polski architekt, autor projektu m.in.: Pałacu w Śmiełowie i Pałacu w Lubostroniu. Prace kontynuował w latach 1786-92 Jan Chrystian Kamsetzer, który uczestniczył przy przebudowie Pałacu w Łazienkach. Architektami byli również: Henryk Marconi i Fryderyk A. Lessel. Na przełomie XVIII i XIX w. pałac był w zarządzaniu Tyszkiewiczów, którzy przebywając poza granicami wynajmowali go dygnitarzom i wojskowym. W 1820 pałac stał się siedzibą i wyłączną własnością Anny z Tyszkiewiczów po jej rozwodzie z Aleksandrem Potockim. W 1840 pałac zakupił od matki syn z pierwszego małżeństwa, August Potocki, i odtąd w ręku Potockich pozostawał on do 1923. W 1923 pałac zakupił Bank Gospodarstwa Krajowego, a ulokowano tu Polską Akademię Literatury oraz zbiory starodruków Biblioteki Narodowej. Pałac z powyrywanymi oknami przetrwał okres oblężenia Warszawy w 1939 roku. W czasie powstania warszawskiego został on celowo zbombardowany przez wojska niemieckie pociskami zapalającymi. Zniszczeniu uległa cała stolarka z XVIII i XIX wieku (drzwi, mozaiki podłogowe, stropy, panele ścienne, schody), a także bezcenne XVIII-wieczne stiuki w stylu pompejańskim, będące jednymi z najcenniejszych zabytków warszawskiego klasycyzmu pałacowego. Po zniszczeniach wojennych pałac włączono do głównego kampusu Uniwersytetu Warszawskiego i odbudowano w latach 1949–1956 według projektu Jana Dąbrowskiego, jedynie częściowo przywracając wnętrzom ich dawny wygląd. Jedynym z najlepiej zachowanych pomieszczeń jest dawna łazienka, znajdująca się na I piętrze w północnym skrzydle pałacu. Podczas odbudowy po II wojnie światowej została ona przebudowana na korytarz wiodący od rozbudowanej klatki schodowej do sal korpusu głównego pałacu. Na jej ścianach i sklepieniu wciąż podziwiać można różowe stiuki i resztki malowideł rodzajowych w stylu rzymskim.

Wygląd

Pałac jest klasycystyczną budowlą z dwiema elewacjami od strony Krakowskiego Przedmieścia i placyku przy kościele Wizytek. Pałac należy do typu pierzejowego, co stanowi rozwiązanie unikatowe dla XVIII-wiecznej Warszawy, w której dominował typ pałacu dziedzińcowego. Skrzydła pałacu okalają dziedziniec wewnętrzny, mający charakter małego ogrodu. Jaroszewski tak opisuje wygląd Pałacu: „Architekt opracował starannie tylko elewacje od strony Krakowskiego Przedmieścia i od placu przed kościołem Wizytek, natomiast elewacjami od strony podwórza nie interesował się wcale”. Kamienny balkon od strony ulicy podtrzymywany jest przez cztery figury Atlasów wykutych w 1787 przez Andrzeja Le Bruna. W czasie budowy wzniesiono również oficynę równoległą do korpusu głównego pałacu, mieszczącą stajnie i wozownie oraz oranżerię (spalone w czasie Powstania Warszawskiego, rozebrane po II wojnie światowej). Do dziś zachowała się oryginalna fasada ozdobiona piaskowcowym kartuszem herbowym Potockich z figurami atlantów. Projekt pałacu nie przewidywał budowy sali balowej, co związane było z osobą fundatora, Ludwika Tyszkiewicza, który nie przepadał za hucznymi i głośnymi rozrywkami. W miejscu sali balowej zaprojektowana została obszerna bawialnia (dziś błędnie nazywana „salą balową”), nieposiadająca typowej dla sal balowych niszy, lub balkonu dla orkiestry.

Wnętrze

Wnętrza pałacu otrzymały bogatą dekorację w modnym w II połowie XVIII wieku stylu pompejańskim, zaprojektowaną również przez Kamsetzera, a wykonaną przez włoskich sztukatorów: Giuseppe Amadio i Paolo Casasopra. Dziś oglądać można odtworzone i częściowo zachowane wnętrza na I piętrze: Salę Bilardową, Łazienkę pompejańską (przebudowaną po II wojnie na korytarz I piętra w skrzydle północnym), Salę Stołową i Salę Gościnną.

Na uwagę zasługuje zachowany częściowo w stanie oryginalnym, klasycystyczny hol wejściowy ozdobiony piaskowcem. Na parterze skrzydła północnego zachowały się XVIII i XIX-wieczne dekoracje sztukatorskie. Narożniki w znajdującej się tam sali owalnej (de facto ośmiokątnej, zwanej też „kolumnową”, obecnie sekretariat Instytutu Muzykologii) ozdobione są płaskorzeźbami przedstawiającymi polskich wieszczów narodowych (J. Słowackiego, A. Mickiewicza, J. Kochanowskiego i I. Krasickiego). W sali tej znajduje się także unikatowy marmurowy kominek z czerwonego marmuru, wykonany w stylu wczesnego warszawskiego rokoka. Pochodzi on z dawnego XVIII-wiecznego pałacu kasztelana krakowskiego Stanisława Poniatowskiego, dziadka Konstancji Poniatowskiej, ojca króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Pałac ów znajdował się niegdyś na posesji sąsiadującej z pałacem Tyszkiewiczów-Potockich od strony południowej, gdzie dziś stoi Pałac Uruskich (Krakowskie Przedmieście 30). Kominek został przeniesiony najprawdopodobniej w 1843, w momencie rozbiórki starego pałacu Poniatowskich.

W 1923 w pałacu znajdowała się ambasada Włoch.

W budynku znajdują się m.in. jednostki Wydziału Polonistyki (Instytut Kultury i Języka Polskiego dla Cudzoziemców „Polonicum”), Wydziału Historycznego (Instytut Muzykologii), Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej, Studium Europy Wschodniej, Wydział Neofilologii, a także Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego.

Galeria

• 

  Elewacja boczna w XVIII wieku

• 

  Elewacja boczna przed 1900

• 

  Boczna elewacja od strony kościoła wizytek

• 

  Pałac od strony bazyliki św. Krzyża

• 

  Wejście główne do pałacu