Wanda Gertz
Wanda Gertz ps. „Lena”, „Kazik” (ur. 13 kwietnia 1896 w Warszawie, zm. 10 listopada 1958 w Londynie) – działaczka patriotyczna i niepodległościowa, major Wojska Polskiego, żołnierz Kedywu.
| ||
| ||
 major
| ||
| Data i miejsce urodzenia | 13 kwietnia 1896 Warszawa, Królestwo Polskie | |
| Data i miejsce śmierci | 10 listopada 1958 Londyn, Wielka Brytania | |
| Przebieg służby | ||
| Lata służby | od 1914 | |
| Siły zbrojne | Legiony Polskie Wojsko Polskie | |
| Główne wojny i bitwy | I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa kampania wrześniowa powstanie warszawskie | |
| Odznaczenia | ||
     
| ||
.jpg)
ŻyciorysEdytuj
Córka Florentyny i Jana Gertz von Schlies. Jej rodzina pochodziła z Saksonii, a w XVIII wieku osiadła w Rzeczypospolitej. Ojciec Wandy brał udział w powstaniu styczniowym.
W latach 1914–1916, w męskim przebraniu, pod nazwiskiem Kazimierz Żuchowicz, pełniła służbę w I Brygadzie Legionów Polskich. W czasie wojny z bolszewikami pełniła funkcję „zastępczyni dowódcy drugiej Ochotniczej Legii Kobiet (OLK) przy dowództwie Frontu Litewsko-Białoruskiego. Na tym stanowisku, 22 maja 1920 roku, Naczelny Wódz przyznał jej z dniem 1 kwietnia 1920 roku „prawo poborów i funkcji podporucznika piechoty i korzystania z odznak oficerskich na czapce bez prawa używania innych odznak oficerskich”[1]. Później była komendantką ochotniczego batalionu kobiecego OLK w Wilnie.
W okresie międzywojennym była instruktorką i organizatorką obozów Przysposobienia Wojskowego Kobiet oraz urzędniczką wojskową zatrudnioną w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych w Warszawie.
II wojna światowaEdytuj
W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku walczyła w obronie Warszawy. W tym samym roku podjęła pracę konspiracyjną w SZP, a następnie w Związku Walki Zbrojnej i AK.
W latach 1942–1944 była organizatorką i komendantką Oddziału AK „Dysk” (Dywersja i Sabotaż Kobiet). Uczestniczyła w wielu akcjach sabotażowych, dywersyjnych oraz zamachach wymierzonych w przedstawicieli niemieckiego, nazistowskiego aparatu represji. W akcji „C” wykonała dwa wyroki śmierci na konfidentach Gestapo.[2][3]
W czasie powstania, wraz ze swoim oddziałem, walczyła w ramach Zgrupowania AK „Radosław” na Woli, Starówce i w Śródmieściu. Po upadku powstania była jeńcem w obozach Lamsdorf, Muhlberg i Oflag IX C w Molsdorfie. W tym ostatnim była komendantką polską obozu.
Okres powojennyEdytuj
Po oswobodzeniu z niewoli przez armię amerykańską, wstąpiła do I Korpusu Polskiego. Zmarła 10 listopada 1958 roku w Londynie. Jej prochy zostały przywiezione do Polski i pochowane na cmentarzu wojskowym na Powązkach w kwaterze A24-11-17[4].
Była autorką wspomnień zatytułowanych „W pierwszym pułku artylerii”, opublikowanych w książce „Służba Ojczyźnie”, wydanej w 1929 roku w Warszawie.
Ordery i odznaczeniaEdytuj
- Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 11678[5]
- Krzyż Niepodległości z Mieczami
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski – pośmiertnie (22 lipca 1958, za wybitne zasługi na polu pracy niepodległościowej)[6]
- Krzyż Walecznych – pięciokrotnie (po raz pierwszy w 1921)[7]
- Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami
PrzypisyEdytuj
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 20 z 29 maja 1920 roku, poz. 533.
- ↑ Strzembosz 1983 ↓, s. 315.
- ↑ Śląski 1990 ↓.
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
- ↑ Łukomski G., Polak B., Suchcitz A., Kawalerowie Virtuti Militari 1792 - 1945, Koszalin 1997, s. 411.
- ↑ Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 52, Nr 7 z 12 grudnia 1959.
- ↑ Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 2142 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 1, s. 84)
BibliografiaEdytuj
- A. Nowakowska, Wanda Gertz Opowieść o kobiecie żołnierzu,wydawnictwo AVALON, Kraków 2009.
- Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939-1945 T.2. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1987, s. 57–58. ISBN 83-211-0758-3.
- Tomasz Strzembosz: Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939–1944. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1983. ISBN 83-06-00717-4.
- Jerzy Śląski: Polska walcząca. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990. ISBN 83-211-1428-8.