Plac Zbawiciela w Warszawie
Plac Zbawiciela – okrągły plac gwiaździsty w Śródmieściu Warszawy, położony na osi ulicy Marszałkowskiej.
| Śródmieście Południowe | |
 Plac Zbawiciela w Warszawie, widok z powietrza, od strony zachodniej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°13′11,0″N 21°01′04,0″E/52,219722 21,017778
| |
Na placu przecinają się ulice Marszałkowska i Mokotowska. Od strony wschodniej do placu dochodzi aleja Wyzwolenia, a od zachodniej – rozpoczyna bieg ulica Nowowiejska.
Historia
edytujKlasycystyczny plac został wytyczony ok. 1768 jako jeden z placów gwiaździstych Osi Stanisławowskiej. Od okrągłego kształtu był on nazywany Rotundą[1]. Obecną nazwę nadano oficjalnie w 1922[2]. Pochodzi ona od znajdującego się przy placu kościoła Najświętszego Zbawiciela[3].
W 1784 pomiędzy obecnymi placami Zbawiciela i Politechniki założono osadę Nowa Wieś, do której przesiedlono włościan z likwidowanej wsi Ujazdów. Od nazwy tej osady pochodzi nazwa ulicy Nowowiejskiej[4].
W 1822 w klinie ulic Marszałkowskiej i Mokotowskiej powstało 5-hektarowe gospodarstwo ogrodnicze Piskorowskiego ze szkółkami drzew owocowych oraz cieplarnią, w której uprawiano winogrona[1][5]. W 1829 przy placu, na działce wykrojonej z gospodarstwa Piskorowskiego, wybudowano karczmę zwaną Czerwoną, należącą do rodziny Garnierów[5][6]. Nazwa karczmy najprawdopodobniej nawiązywała do koloru cegły, z której wzniesiono budynek[7].
Po 1880 plac był zabudowany kamienicami czynszowymi. Około 1881 poprowadzono tędy linię tramwaju konnego, a w 1908 – tramwaju elektrycznego[8]. Urządzony na środku placu skwer do 1968 tramwaje objeżdżały dookoła.
W związku z rozwojem tej części Warszawy oraz wzrostem liczby ludności pod koniec XIX wieku podjęto starania o budowę nowej świątyni. W 1901 rozebrano Czerwoną Karczmę, rozpoczynając na jej miejscu budowę kościoła Najświętszego Zbawiciela[5]. Zaprojektowana przez Józefa Piusa Dziekońskiego, Ludwika Panczakiewicza i Władysława Żychiewicza świątynia jest jedynym obiektem sakralnym znajdującym się przy ulicy Marszałkowskiej.
W czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939 na placu znajdowało się stanowisko artylerii przeciwlotnicze[9].
W 1944 w czasie powstania warszawskiego rejon placu był terenem walk toczonych m.in. przez żołnierzy batalionu „Ruczaj”[10]. Plac był kontrolowany przez Niemców z bunkra przylegającego do ruin Ministerstwa Spraw Wojskowych[11].
Na początku lat 50. w czasie budowy Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej (tzw. MDM II, obejmujący odcinek od placu Zbawiciela do placu Unii Lubelskiej) południową część placu Zbawiciela obudowano budynkami z jednolitą kolumnadą i sklepami w podcieniach. W jednym z projektów odbudowy placu Jan Knothe postulował również rozbiórkę wież kościoła Najświętszego Zbawiciela, jednak ten pomysł nie został zrealizowany[12]. W północnej części placu pozostawiono także trzy najlepiej zachowane przedwojenne kamienice.
Po 1945 zrezygnowano z odbudowy torów tramwajowych w alei Wyzwolenia (do 1949 ulica nosiła nazwę 6 Sierpnia)[13][14]. W 1968 tory w ciągu ulicy Marszałkowskiej przesunięto na środek placu[6][15].
W kwietniu 2011 w trakcie prac remontowych torowiska tramwajowego w północno-zachodniej części placu został odkopany niemiecki schron Ringstand 58c[16]. Był to jeden z ok. 60 „tobruków” zbudowanych przez Niemców w 1944 dla obrony Twierdzy Warszawa (Festung Warschau)[17]. Stanowił element południowego odcinka pasa umocnień wokół centrum miasta biegnącego od placu Narutowicza ulicami: Filtrową, Nowowiejską, placem Zbawiciela do ulicy Pięknej i dalej, w kierunku Sejmu i Wisły[18]. Schron planowano wydobyć i przekazać do Muzeum Wojska Polskiego, jednak, ze względu na duże ryzyko opóźnienia terminu zakończenia prac, podjęto decyzję o pozostawieniu go w dotychczasowym miejscu[19].
W latach 2012–2015 na środku placu znajdowała się instalacja „Tęcza” autorstwa Julity Wójcik.
W ostatnich latach plac stał się modnym w Warszawie miejscem spotkań towarzyskich, bardzo popularnym m.in. wśród studentów oraz ludzi kultury. Uznawany jest także za jedno z najważniejszych w mieście miejsc spotkań hipsterów, zyskując nieformalną nazwę placu Hipstera[20][21]. Jest również nazywany Zbawixem[22][23].
Zabudowa
edytuj- Róg Mokotowskiej i Marszałkowskiej – kamienica Bronisława i Michaliny Pawłowiczów (Mokotowska 19), wzniesiona prawdopodobnie w 1894 lub 1895, narożny budynek o trzech skrzydłach (od Marszałkowskiej, pl. Zbawiciela i Mokotowskiej). Kamienica została spalona w 1944 i odbudowana w latach 1946–1947. W latach 2002–2005 wyburzono całe wnętrze, oficynę i skrzydło od ulicy Marszałkowskiej, po czym budynek ponownie odbudowano, podwyższając go jednocześnie o dwa przeszklone piętra[24].
- Róg Mokotowskiej – kamienica Jasieńczyka-Jabłońskiego (Mokotowska 12) wzniesiona w 1910. W chwili ukończenia była nie tylko jednym z najnowocześniejszych, ale także najwyższym budynkiem mieszkalnym w Warszawie (38 m)[25]. Po I wojnie światowej właścicielem kamienicy stało się metodystyczne Towarzystwo „Nauka i Oświata”. W budynku ma swoją siedzibę parafia Ewangelicko-Metodystyczna Dobrego Pasterza wraz z kaplicą Dobrego Pasterza, a także Szkoła Języka Angielskiego Metodystów działająca w tym miejscu od 1921[26]. Po 1945 kamienica została przebudowana i utraciła większość elementów wystroju.
- Róg Marszałkowskiej i al. Wyzwolenia – budynki wzniesione w czasie budowy MDM II.
- Róg Marszałkowskiej i Mokotowskiej – kościół Najświętszego Zbawiciela.
- Róg Mokotowskiej i Nowowiejskiej – budynki wzniesione w czasie budowy MDM II.
- Róg Nowowiejskiej i Marszałkowskiej – kamienica Domańskich, nazywana także kamienicą Jana Sobierajskiego (Marszałkowska 41). Wzniesiona w latach 1893–1894; w latach 1938–1939 budynek został pozbawiony ozdób[27].
Pozostałe informacje
edytuj- Plac Zbawiciela zagrał w wielu filmach m.in. Mąż swojej żony, Operacja Samum, Dług, Fuks oraz Plac Zbawiciela[28][29].
- W 1878 przy placu, w nieistniejącym drewnianym domu pod nr 27, mieszkał Ludwik Waryński, który tutaj pracował nad tzw. programem brukselskim[1].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 264.
- ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 242. ISBN 83-86619-97X.
- ↑ Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1977, s. 220.
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 549. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ a b c Jerzy Kasprzycki: Korzenie miasta. Tom I. Śródmieście Południowe. Warszawa: Wydawnictwo Veda, 2004, s. 309. ISBN 83-85584-45-5.
- ↑ a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 1011. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Jarosław Zieliński: Plac Unii Lubelskiej i okolice. Warszawa: EKBiN Studio PR, 2013, s. 24. ISBN 978-83-929745-4-3.
- ↑ Warszawskie tramwaje elektryczne 1908−1998. Tom I. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 6. ISBN 83-907574-00.
- ↑ Halina Regulska: Dziennik z oblężonej Warszawy. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1978, s. 81.
- ↑ Piotr Rozwadowski (red. nauk.): Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego. Tom 1.. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona i Fundacja „Warszawa Walczy 1939–1945”, 2005, s. 519, 521. ISBN 83-11-10124-8.
- ↑ Izabella Maliszewska, Stanisław Maliszewski: Śródmieście Południowe. Warszawskie Termopile 1944. Fundacja „Wystawa Warszawa walczy 1939–1945”, 2001, s. 118. ISBN 83-87545-42-2.
- ↑ Jarosław Zieliński: Realizm socjalistyczny w Warszawie. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2009, s. 78. ISBN 978-83-927791-3-1.
- ↑ Warszawskie tramwaje elektryczne 1908-1998. Tom I. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 35. ISBN 83-907574-00.
- ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa... op.cit. s. 365.
- ↑ Warszawskie tramwaje... op.cit. s. 134.
- ↑ Poniemiecki bunkier wstrzymał remont torowiska. Zdjęcia. gazeta.pl, 13 kwietnia 2011. [dostęp 2013-11-13].
- ↑ Jacek Olecki: Wojenne tajemnice Warszawy i Mazowsza. Cz. I. Warszawa: Agencja Wydawnicza CB, 2006, s. 10. ISBN 83-7339-036-7.
- ↑ Jacek Olecki: Wojenne tajemnice... s. 9.
- ↑ Informacja na temat schronu bojowego na Placu Zbawiciela. www.tw.waw.pl. [dostęp 2011-07-14].
- ↑ Magdalena Dubrowska: Kim są hipsterzy, kim lemingi. Co ich łączy, co dzieli. [w:] „Gazeta Stołeczna” [on-line]. warszawa.gazeta.pl. [dostęp 2014-06-13].
- ↑ Marta Ignerska: Ogarnij miasto Warszawa. Miejski przewodnik subiektywny. Ogarnij Miasto, 2014, s. 184. ISBN 978-83-939180-0-3.
- ↑ „Zbawix” już bez tęczy. tvnwarszawa.tvn24.pl. [dostęp 2015-09-12].
- ↑ Arkadiusz Gruszczyński: Gdzie się chodzi tego lata w Warszawie? Najlepsze wakacyjne miejsca w stolicy. [w:] Gazeta Stołeczna [on-line]. gazeta.pl, 12 lipca 2019. [dostęp 2019-07-12].
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 11. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2004, s. 313–314. ISBN 83-88372-30-0.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 11. s. 375.
- ↑ Adam Kuczma: Historia Metodystycznej Szkoły Języka Angielskiego. metodysci.pl. [dostęp 2013-11-14].
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 10. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2004, s. 205. ISBN 83-88372-28-9.
- ↑ Marek Szymański: Polska na filmowo. Gdzie kręcono znane filmy i seriale. Poznań: MJ Media Szymański i Glapiak, 2010, s. 337–341. ISBN 978-83-927928-1-9.
- ↑ Grzegorz Sołtysiak: Filmowy przewodnik po Warszawie. Warszawa: Muzeum Powstania Warszawskiego, 2007, s. 78–79. ISBN 978-83-60142-70-7.
Bibliografia
edytuj- Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 1011. ISBN 83-01-08836-2.
- Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 264.
Linki zewnętrzne
edytuj- Archiwalne widoki placu w bibliotece Polona