Stanisław Witkiewicz

Stanisław Witkiewicz
	; Jacek Malczewski, Portret Stanisława Witkiewicza, 1897
Data i miejsce urodzenia	21 maja 1851 ; Poszawsze
Data i miejsce śmierci	5 września 1915 ; Lovran
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	malarstwo; architektura; literatura piękna
Epoka	impresjonizm; realizm; styl zakopiański
	Ważne dzieła
	Na przełęczy
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Teksty w Wikiźródłach
	Cytaty w Wikicytatach

Stanisław Witkiewicz (ur. 21 maja 1851 w Poszawszu^[1], zm. 5 września 1915 w Lovranie)^[2] – polski malarz, architekt, pisarz i teoretyk sztuki, twórca i popularyzator stylu zakopiańskiego, ojciec Stanisława Ignacego Witkiewicza.

ŻyciorysEdytuj

Po upadku powstania styczniowego w 1864 został zesłany na Sybir i przebywał w Tomsku do 1868^[3]. Studiował na Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu (1869–1871) i Monachium (1872–1875). Po powrocie do kraju rozpoczął współpracę z tygodnikiem „Wędrowiec” oraz zajmował się krytyką artystyczną, tworząc jej nowoczesne podstawy^[4].

W 1890 osiadł w Zakopanem, gdzie zafascynowany tamtejszą sztuką ludową stworzył teorię stylu zakopiańskiego, projektując architekturę i wnętrza zakopiańskich willi, m.in.:

Koliba, projekt 1891–1892, rok budowy 1892–1892, inwestor Zygmunt Gnatowski, budorze (inaczej budarze): Maciej Gąsienica, Staszek Bobak, Klimek Bachleda, Jasiek Stachoń,
Dom pod Jedlami, rok budowy 1897, inwestor Jan Gwalbert Pawlikowski, budorze: Zapotoczny i Obrochta,
Pepita (później Łada), rok budowy 1893–1894, inwestor Bronisław Chrostowski, willa spłonęła 15 stycznia 1928,
Korwinówka (obecnie Oksza), rok budowy 1895–1896, inwestorzy Bronisław i Wincenty Kossakowski, budorze Wojciech Roj i Jan Obrochta, obecnie własność Muzeum Tatrzańskiego,
Zofiówka, rok budowy 1895–1896, inwestor Stanisław „Sas” Doliński, budorz Jan Obrochta, spłonęła w 1946.

Był projektantem kaplicy Najświętszego Serca Jezusowego w Jaszczurówce (obecnie dzielnica Zakopanego), rok budowy 1904, inwestor Witold Uznański, budorze: Szymon Lassak z Zębu, Stanisław i Tomasz Bobakowie, Maciej Stoch, Kierownik budowy: inż. Aurelian Blacha.

Stworzony styl opisał w publikacjach Styl zakopiański. Zeszyt I. Pokój jadalny (wyd. 1904) oraz Styl zakopiański. Zeszyt II. Ciesielstwo (wyd. 1910).

Za swą działalność na rzecz miasta został mianowany honorowym obywatelem Zakopanego.

Autor powieści-reportażu Na przełęczy (wydawanego w częściach w prasie od roku 1889, a w całości wydanego w roku 1891), nazywanego Ewangelią Tatr, wznowioną książkę w 1904 roku opatrzył nowym wstępem. W dziele tym utrwalił liczne informacje o dawnych zwyczajach podhalańskich, jak również o znamiennych postaciach, takich jak Tatar Myśliwiec czy Marduła Krwawy. Na przełęczy zaszczepiło w społeczeństwie polskim zmitologizowany obraz Górali zakopiańskich, Tatr, wyjątkowości tamtejszej kultury i stworzyło "tę szczególną atmosferę, dzięki której Zakopane wśród polskich miejscowości wypoczynkowych uzyskało swoją wyjątkową pozycję"^[5].

Zmarł na gruźlicę 5 września 1915 w Lovranie (półwysep Istria, obecnie Chorwacja). Trumnę z jego zwłokami przez ogarniętą wojną Europę przewiozła Maria Dembowska. Dotarła ona do Zakopanego 13 września 1915. 14 września trumna została wystawiona w kaplicy cmentarnej przy ulicy Nowotarskiej. Pogrzeb, w którym poza licznie zgromadzonymi góralami i przewodnikami tatrzańskimi uczestniczyli między innymi Stefan Żeromski, Jan Kasprowicz, Leon Wyczółkowski, Ludwik Solski, Jan Rembowski, Jan Skotnicki i Teodor Axentowicz, odbył się 17 września 1915 r. Stanisław Witkiewicz został pochowany na starym zakopiańskim cmentarzu na Pęksowym Brzyzku (kw. L-III-18)^[6].

Grób Stanisława Witkiewicza na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem

Odznaczony pośmiertnie (1930) Krzyżem Niepodległości^[7].

W 1925 został powołany Uniwersytet Regionalny im. Stanisława Witkiewicza oraz Komitet Witkiewiczowski^[8].

Życie prywatneEdytuj

Witkiewicz z synem, ok. 1893

Pochodził z rodziny szlacheckiej pieczętującej się herbem Nieczuja. Syn Ignacego – powstańca listopadowego i Elwiry z Szemiotów. Mąż Marii Witkiewiczowej z Pietrzkiewiczów. Ojciec Stanisława Ignacego, stryj Jana Witkiewicza ps. Koszczyc.

MalarstwoEdytuj

Stanisław Witkiewicz, Portret Bolesława Prusa

Mgła wiosenna, 1897, Muzeum Narodowe w Krakowie

W malarstwie był teoretykiem realizmu, w praktyce malując przede wszystkim pejzaże tatrzańskie i sceny z powstania styczniowego.

Autor wielu obrazów, m.in.:

Trójka Syberyjska - Na Uralu, 1876,
Czarny Staw – kurniawa,
Wiatr halny,
Zachód słońca na morzu,
Mgła wiosenna,
Zima w Tatrach – Pejzaż zimowy w Tatrach, 1907–1908,
Gniazdo zimy, 1907–1908,
Owce we mgle,
Portret Maksymiliana Gierymskiego, ok. 1872,
Dwór w Urdominie, 1873, olej na płótnie. 26 × 39,5 cm,
Oficyna w Urdominie, 1873, olej na płótnie. 39 × 32 cm. Muzeum Podlaskie w Białymstoku,
Na pastwisku, 1875, olej na płótnie. 82 × 122,5 cm. Muzeum Narodowe w Warszawie,
Orka, 1875, olej na płótnie. 101 × 174,5 cm. Muzeum Sztuki w Łodzi,
Postój pod skałami, ok. 1876, tempera, papier. 30 × 45 cm. Muzeum Narodowe w Krakowie,
Wąskie wrota, 1877, olej na płótnie. 46 × 82 cm. Muzeum Narodowe, Warszawa,
Młynek, 1877, olej na płótnie. 53,5 × 33,5 cm,
Pogrzeb na wsi, 1878, olej na płótnie. 62,5 × 116,5 cm. Muzeum Narodowe, Warszawa,
Ranny powstaniec, 1881, olej na płótnie. 59,5 × 117 cm. Muzeum Narodowe, Warszawa,
Powstaniec zabity, 1882, olej. 42 × 63 cm,
Na jarmarku, 1882, olej na płótnie. 77 × 62 cm. Bank Rozwoju Eksportu,
Widok Bałtyku pod Połągą, 1885, olej na płótnie. 76 × 120 cm. Muzeum Narodowe, Warszawa,
Zachód słońca na morzu, 1887, olej na płótnie. 33 × 43 cm. Muzeum Narodowe, Kraków,
Powrót z połowu, olej na płótnie. 47 × 69 cm. Muzeum Sztuki, Łódź,
Morze z łódeczką, ołówek, gwasz, deska. 13,7 × 20,3 cm. Muzeum Narodowe, Kraków.

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

↑ ^a ^b Maj nad Wilią 2015 – w Poszawszu: rechot Witkacego, „Przegląd Bałtycki”, 2015 [dostęp 2020-03-04] .
↑ Witkiewicz Stanisław, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2014-01-25] .
↑ Zgon Witkiewicza. „Nowości Illustrowane”. Nr 43, s. 6, 23 października 1915.
↑ Maciej Masłowski: Stanisław Witkiewicz odczytany na nowo, „Twórczość” 1972, nr 10.
↑ BarbaraB. Tondos BarbaraB., Styl zakopiański i zakopiańszczyzna, Wrocław 2004, s. 17 .
↑ śp. Stanisław Witkiewicz
↑ M.P. 1930 nr 300, poz. 423.
↑ Komitet Witkiewiczowski. „Zakopane i Tatry”, s. 30, nr 4 z 16 sierpnia 1931.

BibliografiaEdytuj

Stanisława Witkiewicza styl zakopiański, Teresa Jabłońska, wydawnictwo BOSZ, 2008, ISBN 978-83-7576-029-3.
Maciej Masłowski: Stanisław Witkiewicz odczytany na nowo, „Twórczość” 1972, nr 10.

Linki zewnętrzneEdytuj

[rechot-1] Maj nad Wilią 2015 – w Poszawszu: rechot Witkacego, „Przegląd Bałtycki”, 2015 [dostęp 2020-03-04] .

[PWN-2] Witkiewicz Stanisław, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2014-01-25] .

[3] Zgon Witkiewicza. „Nowości Illustrowane”. Nr 43, s. 6, 23 października 1915.

[4] Maciej Masłowski: Stanisław Witkiewicz odczytany na nowo, „Twórczość” 1972, nr 10.

[5] BarbaraB. Tondos BarbaraB., Styl zakopiański i zakopiańszczyzna, Wrocław 2004, s. 17 .

[6] śp. Stanisław Witkiewicz

[7] M.P. 1930 nr 300, poz. 423.

[8] Komitet Witkiewiczowski. „Zakopane i Tatry”, s. 30, nr 4 z 16 sierpnia 1931.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]