Architektura

Koloseum w Rzymie

Angkor Wat

Przekrój przez kopułę katedry Santa Maria del Fiore we Florencji autorstwa architekta F. Brunelleschiego.

Polski pawilon na Wystawie Światowej w Paryżu (1925), Józef Czajkowski

Dom nad wodospadem (1939), proj. Frank Lloyd Wright

Opera w Sydney (1973)

Architektura (łac. architectura, od architector – buduję z gr. archi 'naczelny' i tekton 'budowniczy') – ogół obiektów materialnych, tworzonych przez człowieka, trwale związanych z określonym punktem powierzchni Ziemi służących zaspokojeniu jego potrzeb osobistych jak i społecznych.

Składowe architektury to obiekty takie jak rzeźba stojąca w ogrodzie, ławka, ogrodzenie, chodnik, budynek mieszkalny jedno lub wielorodzinny, budynki użyteczności publicznej, drogi, mosty, wiadukty, przepusty, wały, elektrownie, warownie itp.

W innym znaczeniu architekturą określa się także dyscyplinę organizującą i kształtującą przestrzeń w realnych formach niezbędnych do zaspokojenia materialnych i duchowych potrzeb człowieka. Osoby kształcące się w tej dyscyplinie, zwane potocznie architektkami lub architektami, często przypisują tej dyscyplinie rolę przodującą w stosunku do dyscyplin sztuki takich jak malarstwo i rzeźba.

Dyscyplina zwana architekturą (inaczej dziedzina architektury) nie jest sklasyfikowana w zakresie klasyfikacji dziedzin i dyscyplin naukowych według OECD. W zakresie tej klasyfikacji znajduje się za to Inżynieria architektury jako jeden z zakresów dyscypliny zwanej Inżynieria lądowa znajdującej się w Dziedzinie Nauk Inżynieryjnych i Technicznych. W wielu krajach na uczelniach wyższych nie ma kierunków studiów o nazwie architektura, są za to kierunki takie jak "Hochbau" (Niemcy) czy "architectural design" (Wielka Brytania).

Częste w języku polskim jest używane sformułowanie dziedzina architektury i budownictwa jako jedna nierozerwalna dziedzina wiedzy jak i rozdzielanie tych pojęć na dwie składowe.

Pojęcia architektury rozumianego jako dyscyplina kształtująca określoną przestrzeń używa się w wielu innych dziedzinach.

Spis treści

Teoria architektury

Najstarszym znanym utworem literackim na temat architektury jest De architectura Witruwiusza. Według Witruwiusza na pojęcie architektury składały się dyscypliny takie jak budownictwo (sztuka budowania budowli, budynków i obiektów małej architektury), gnomonika(sztuka budowania zegarów słonecznych) i mechanika (sztuka budowania machin wojennych i budowlanych). Określił on także podstawowe zasady projektowania i wznoszenia budowli. Są to:

• trwałość (firmitatis) – wtedy jest zachowana, gdy fundamenty opuści się aż do twardego gruntu, a wybór materiałów będzie troskliwy i niezbyt oszczędny,
• użyteczność (utilitas) – rozkład budynków będzie niezacieśniony i dostosowany do miejsca ich wykonania i funkcji.
• piękno (venustatis) – gdy powierzchowność (wykończenie materiałów) będzie przyjemna i kształtna oraz stosunek części trafnie rozporządzony.

Wprowadzenie do budownictwa żeliwa (1779), później stali, i wynalezienie żelbetu (J. Monier 1849), doprowadziły do podziału na „sztukę zdobienia” i „sztukę budowania”. W XIX w. J. Ruskin twierdził, że architektura to tylko ornament dodany do budynku, G. Scott zaś, uważał, że architektura, w odróżnieniu od zwykłego budownictwa, to dekorowanie konstrukcji. E. Lutyens twierdził, że architektura zaczyna się tam, gdzie kończy się funkcja. W XX w. A. Perret uważał architekturę za sztukę konstruowania, a Le Corbusier za „mądrą skorygowaną grę brył w świetle”. Współcześnie przyjęło się określenie architektury jako sztuki kształtowania przestrzeni (B. Zevi); twierdzi się, że umiejętność ta wywołuje różnicę między architekturą i jej siostrzanymi sztukami (E.J. Posener), że „jest odbiciem rzeczywistości, kształtującej się w warunkach czasu, przestrzeni i środowiska społecznego” (S. Giedion).

Typy architektury

Encyklopedia Britannica wyróżnia następujące typy architektury:

• Architektura mieszkalna,
• Architektura sakralna,
• Architektura rządowa,
• Architektura rekreacyjna,
• Architektura pożytku publicznego i edukacji,
• Architektura komercyjna i industrialna.

Bibliografia

• Marek Witruwiusz: O architekturze ksiąg dziesięć. tłum. z łac. Kazimierz Kumaniecki, ilustr. Piotr Biegański et al.. Warszawa: PWN, 1956.
• Architecture. W: Encyclopaedia Britannica. T. 2. Chicago, Londyn, Toronto, Genewa: William Benton, 1961.
• Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003. ISBN 83-01-12365-6.

Linki zewnętrzne

• SaulS. Fisher SaulS., Philosophy of Architecture [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy [online], CSLI, Stanford University, 9 września 2015, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-08-07]  (ang.).
• William M.W.M. Taylor William M.W.M., Michael P.M.P. Levine Michael P.M.P., Philosophy of Architecture, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-09-26]  (ang.).