Jacek Malczewski
Jacek Malczewski herbu Tarnawa (ur. 14 lipca 1854 w Radomiu, zm. 8 października 1929 w Krakowie) – polski malarz, jeden z głównych przedstawicieli symbolizmu przełomu XIX i XX wieku.
| ||
 Autoportret w jakuckiej czapce, 1907 | ||
| Data i miejsce urodzenia | 14 lipca 1854 Radom | |
| Data i miejsce śmierci | 8 października 1929 Kraków | |
| Narodowość | polska | |
| Dziedzina sztuki | malarstwo | |
| Epoka | symbolizm | |
| Ważne dzieła | ||
| Odznaczenia | ||
 
| ||
| ||
 Jacek Malczewski, portret Jana Kasprowicza | ||
 Tarnawa | ||
| Rodzina | Malczewski | |
| Data i miejsce urodzenia | 14 lipca 1854 Radom | |
| Data i miejsce śmierci | 8 października 1929 Kraków | |
| Ojciec | Julian Malczewski | |
| Matka | Maria Korwin | |
| Żona |
Maria Gralewska | |
| Dzieci |
Julia z Malczewskich Meyznerowa, Rafał Malczewski | |
,_29_Ksi%C4%99cia_J%C3%B3zefa_street,_Zwierzyniec,_Krak%C3%B3w,_Polska.jpg)
Spis treści
ŻyciorysEdytuj
Malczewski urodził się w Radomiu, w starej, ale pozbawionej majątków ziemskich rodzinie szlacheckiej. Ród Malczewskich z Malczewa wydał także sławnego niegdyś poetę Antoniego Malczewskiego (ta gałąź rodziny samowolnie zmieniła herb Tarnawa na Abdank). Jego ciotką była znana mistyczka Wanda Malczewska. Z rodziny pochodził także generał WP i minister spraw wojskowych z czasów przewrotu majowego Juliusz Tadeusz Tarnawa-Malczewski. Jacek po kądzieli spokrewniony był z Teodorem Korwin-Szymanowskim, (ojciec Teodora i dziad Jacka byli rodzeństwem), z Jadwigą Łuszczewską, Karolem Szymanowskim i Jarosławem Iwaszkiewiczem.
Do 13. roku życia wychowywał się pod okiem rodziców, Juliana i Marii z Korwin-Szymanowskich. Ojciec był generalnym sekretarzem Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego guberni radomskiej, matka córką b. oficera wojsk napoleońskich Aleksandra, który ku rozpaczy „towarzystwa” ożenił się z panną służebną swych rodziców imieniem Brońcia. W roku 1867 rodzice wysłali Jacka do majątku wuja Feliksa Karczewskiego w Wielgiem, gdzie jego opiekunem i nauczycielem był Adolf Dygasiński. 4 lata później 17-letni Malczewski przeprowadził się do Krakowa, gdzie uczył się w gimnazjum oraz został wolnym słuchaczem Szkoły Sztuk Pięknych, a następnie (na prośbę Jana Matejki) opuścił gimnazjum i studiował tylko w SSP. W październiku 1875 wyjechał na dalsze studia do Paryża. Do pracowni Matejki powrócił jesienią 1877. W 1880 zwiedził Włochy, odwiedził Lwów, a potem Podole. W 1884 trafił do pałacu w Rozdole Karola Lanckorońskiego i wziął udział w zorganizowanej przez niego wyprawie archeologicznej do Azji Mniejszej. Z Karolem Lanckorońskim połączyła Malczewskiego wieloletnia przyjaźń.
Od 1884, po śmierci ojca[1], w malarstwie Malczewskiego pojawił się powracający motyw śmierci. W 1885 wyjechał do Monachium, a w 1887 ożenił się z córką krakowskiego aptekarza Marią Gralewską. Z tego związku na świat przyszły dzieci: w 1888 córka Julia, a 24 października 1892 syn Rafał (później także malarz). W latach 1894–1897 zaczął tworzyć obrazy symbolistyczne. Był artystą znanym, cenionym i nagradzanym. Angażował się w działalność pedagogiczną w SSP i na kursach im. Baranieckiego, ucząc malarstwa kobiety, które wówczas nie miały prawa studiować w SSP. W 1897 został jednym z założycieli Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” (obok Teodora Axentowicza, Józefa Mehoffera, Stanisława Wyspiańskiego). W 1898 bardzo głęboko przeżył śmierć matki, a w 1900 po konflikcie z Julianem Fałatem opuścił krakowską ASP. Poza uczelnią pozostawał 10 lat, organizując w tym czasie wiele wystaw swoich prac (Lwów, 1903), podróżując między innymi ponownie do Włoch.
W 1910 rektorem ASP został Teodor Axentowicz, Malczewski powrócił na stanowisko profesora, aby w 1912 zostać rektorem ASP. Funkcję tę pełnił do wybuchu I wojny światowej. Początek wojny spędził w Wiedniu. Do Krakowa powrócił w 1916. Od 1918 zaczął zdawać sobie sprawę, że jego malarskie wizje należą do przeszłości. Rozpoczął obrachunek z własnym życiem. Powstał wówczas wzruszający cykl obrazów „Moje Życie”, coraz częściej malował autoportrety. W 1921 ustąpił z funkcji profesora ASP. W 1921 został odznaczony Orderem Odrodzenia Polski IV klasy, jubileusz 70-lecia życia i 50-lecia pracy malarskiej obchodził, organizując wystawy swoich obrazów w Krakowie, Lwowie, Warszawie i Poznaniu. W latach 1923–1926 mieszkał w XIX-wiecznym dworze w Lusławicach, założył tam szkółkę malarską dla utalentowanych dzieci wiejskich. W 1923 namalował tryptyk „Mój pogrzeb”. W 1927 otrzymał nagrodę artystyczną miasta Warszawy, w październiku 1928 został wybrany członkiem czeskiej Akademii Nauki i Sztuki[2], a w 1929 uhonorowany został Wielkim Złotym Medalem na Wystawie Krajowej w Poznaniu. Pod koniec życia artysta stracił wzrok. W Krypcie Zasłużonych na Skałce pochowano go zgodnie z ostatnim życzeniem we franciszkańskim habicie tercjarskim.
Wywód genealogicznyEdytuj
| 4. Stanisław Malczewski (1798–1848) | ||||||
| 2. Julian Malczewski ur. 1820 zm. 1883 | ||||||
| 5. Maria Julia Żurawska zm. 1835 | ||||||
| 1. Jacek Malczewski ur. 1854 zm. 1929 | ||||||
| 6. Aleksander Korwin-Szymanowski | ||||||
| 3. Maria Korwin-Szymanowska zm. 1898 | ||||||
| 7. Bronisława | ||||||
Wybrane obrazyEdytuj
- Niedziela w kopalni, 1882
- Śmierć Ellenai, 1883
- Śmierć na etapie, 1891
- Autoportret z paletą, 1892
- Wigilia na Syberii, 1892
- Melancholia, 1890–1894
- W tumanie, 1893-1894
- Błędne koło, 1895–1897
- Thanatos, cykl obrazów (od 1898 do 1899 r.)
- Wytchnienie, 1899
- Don Kichot i Sancho Pansa, 1895-1900
- Meduza, 1900
- Portret Tadeusza Błotnickiego z Meduzą, 1902
- Nieznana nuta. Portret Stanisława Bryniarskiego, 1902
- Śmierć, obraz z 1902 roku
- Hamlet polski. Portret Aleksandra Wielopolskiego, 1903
- Portret Feliksa Jasieńskiego, 1903
- Portret Jana Kasprowicza, 1903
- Portret Małgorzaty i Karola Lanckorońskich, 1905
- Portret Władysława Reymonta, 1905
- cykl Zatruta studnia, 1905–1906
- Autoportret w jakuckiej czapce, 1907
- Bachantka, 1907
- Tobiasz z aniołami, ok. 1908
- Chrystus w Emaus, 1909
- Chrystus i Samarytanka, 1909
- Tobiasz i Parki 1912
- Autoportret w zbroi, 1914
- Autoportret w białym stroju, 1914
- Śmierć, obraz z 1917 roku
- cykl Polonia, 1914–1918
- Portret mężczyzny na tle pejzażu, 1920
Znaczna kolekcja dzieł malarza (68 obrazów i szkiców oraz 18 rysunków i akwarel), obejmująca wszystkie okresy jego twórczości, znajduje się w Galerii Sztuki we Lwowie.
Część obrazów Malczewskiego przedstawia świat polskiej wsi z dworkami ziemiańskimi, gdzie pojawiają się elementy z mitologii greckiej i rzymskiej. Jacek Kaczmarski interpretuje to jako wyrażenie potrzeby stworzenia wewnętrznego wyimaginowanego świata, który będzie trwał i do którego może uciec pokonany człowiek. Motywy te stały się inspiracją do powstania jego utworu „Powrót z Syberii”. Inny utwór Kaczmarskiego, „Wigilia na Syberii”, jest inspirowany konkretnym obrazem Malczewskiego o tym tytule[3]. Piosenka „Zatruta studnia” nawiązuje do cyklu obrazów pod tym tytułem, najbardziej odpowiadając obrazowi z numerem piątym[4]. Na płycie Muzeum znajduje się jeszcze jeden utwór inspirowany obrazem Malczewskiego – „Zesłanie studentów[5]”.
OdznaczeniaEdytuj
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (30 czerwca 1927)[6][7]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (13 lipca 1921, jako jeden z pierwszych 15 osób odznaczonych Orderem Odrodzenia Polski)[8][9]
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Kronika. Zmarli. „Gazeta Lwowska”, s. 4, nr 11 z 14 stycznia 1884.
- ↑ Kronika zagraniczna. „Gazeta Lwowska”, s. 4, nr 249 z 28 października 1928.
- ↑ Jacek Kaczmarski, Jolanta Piątek, Za dużo czerwonego, cz. III, „Odra”, 2 (483), 2002 (pol.).
- ↑ Małgorzata Lisecka, Kolor w ekfrazach Jacka Kaczmarskiego, „Litteraria Copernicana”, 2 (10 – Kolor w literaturze), 2012, s. 60-67 (pol.).
- ↑ Zesłanie studentów, kaczmarski.art.pl (pol.).
- ↑ Odznaczenia. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 103 z 6 maja 1927.
- ↑ Odznaczenie Jacka Malczewskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 163 z 20 lipca 1927.
- ↑ Część urzędowa. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 157 z 19 lipca 1921.
- ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 14, 26.
BibliografiaEdytuj
- A. Heydel, Jacek Malczewski. Człowiek i artysta, Kraków 1933.
- A. Jakimowicz, Jacek Malczewski i jego epoka, Warszawa 1970.
- A. Jakimowicz, Jacek Malczewski, Warszawa 1974.
- S. Krzysztofowicz-Kozakowska, Jacek Malczewski, Wrocław 2005.
- D. Kudelska, Dukt Pisma i pędzla. Biografia intelektualna Jacka Malczewskiego, Lublin 2008.
- A. Ławniczakowa, Jacek Malczewski, Warszawa 1976.
- Muzyka w obrazach Jacka Malczewskiego, red. T. Grzybkowska, Warszawa 2005.
- J. Puciata-Pawłowska, Jacek Malczewski, Warszawa 2005.
- K. Wyka, Thanatos i Polska, czyli o Jacku Malczewskim, Kraków 1971.