Lusławice (województwo małopolskie)
Lusławice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Zakliczyn.
| wieś | |
 Dwór w Lusławicach, fasada (sierpień 1980 r.) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
1003[2] |
| Strefa numeracyjna |
14 |
| Kod pocztowy |
32-840[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KTA |
| SIMC |
0836833 |
Położenie na mapie gminy Zakliczyn  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego  | |
 49°51′42″N 20°49′23″E/49,861667 20,823056[1]
| |
| Strona internetowa | |
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0836840 | Lusławice Małe | część wsi |
| 0836856 | Lwowska | część wsi |
| 0836862 | Magiel | część wsi |
| 0836879 | Roztoka | część wsi |
| 0836885 | Szczypkówka | część wsi |
| 0836891 | Ukraina | część wsi |
Historia
edytujWieś założona w 1231 roku przez niemieckiego rycerza Ludpława, syna Gerarda, została sprzedana w 1243 kasztelanowi krakowskiemu Wydżdze.
W latach 1560–1664 na obszarze dzisiejszego dworu powstał jeden z najważniejszych ośrodków braci polskich (potocznie zwanych arianami), założony przez Achacego Taszyckiego. Od 1570 roku działała drukarnia, przeniesiona z Pińczowa oraz szkoła wyższa („Szkoła Lusławicka”)[6]. Te instytucje przyczyniły się do rozwoju i popularyzacji literackiego języka polskiego. Odbywały się tu liczne zjazdy i synody braci polskich; mieszkali twórcy doktryny wspólnoty: Piotr Stoiński (młodszy) i Jonasz Szlichtyng. Działał tu i zmarł znany reformator religijny Faust Socyn; w parku dworskim nad jego grobem wzniesiono w latach 30. XX wieku mauzoleum[6]. Achacy Taszycki po nawróceniu się na katolicyzm w 1655 roku spalił zbór braci polskich w Lusławicach i zaczął szczodrze finansować klasztor reformatów w Zakliczynie, przyczyniając się do rekatolicyzacji regionu.
6 września 1939 roku w Roztoce (część wsi) żołnierze Wehrmachtu rozstrzelali 4 rolników i spalili jedno gospodarstwo[7].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.
Dwór
edytujW pierwszych latach XIX w. na terenie byłego ośrodka arian został wybudowany dwór, najprawdopodobniej przez hr. Teodora Lanckorońskiego z Brzezia herbu Zadora[8]. Z początkiem XX w. przeszedł on na blisko 75 lat w posiadanie rodziny Vayhingerów, co zostało udokumentowane aktem kupna całej posiadłości przez polityka i notariusza tarnowskiego Adolfa Vayhingera w 1907 roku[9]. Jego syn, Stanisław, utrzymywał kontakty towarzyskie z właścicielami majątku Meysnerów w pobliskich Charzewicach, gdzie od 1911 roku dziedziczką została córka Jacka Malczewskiego, Julia. Poprzez tę znajomość dwie siostry Jacka, Bronisława i niedawno owdowiała Helena Karczewska, wynajęły w 1919 roku kilka pokoi w lusławickim dworze, gdzie odwiedzał je czasem ich brat, Jacek Malczewski, a od roku 1923 do 1926 zamieszkał z nimi na stałe. Urządził tutaj swoją pracownię, a także zorganizował szkółkę malarską dla utalentowanych dzieci wiejskich. Po wojnie w wydzierżawionej części dworu znajdował się magazyn nawozów sztucznych[10] (w rozdz. Dwór z obrazów Malczewskiego) do chwili, kiedy Wojewódzki Konserwator Zabytków w Krakowie w 1948 roku uznał budynek jako obiekt zabytkowy. W latach 1952–1955 była tutaj urządzona Izba Porodowa, którą prowadził zakliczyński lekarz, dr Stanisław Mroczkowski. W tym czasie właścicielem dworu był wnuk nabywcy – Adolfa Vayhingera, notariusza z Tarnowa, również Adolf. Od 1959 roku współwłaścicielami połowy dworu zostali dr Stanisław i Natalia Mroczkowscy. W latach 60. do początku lat 70. mieściła się tutaj również ochronka. W otaczającym dwór parku znajduje się lamus z XVII w. oraz mauzoleum Fausta Socyna z 1933 roku. W 1975 roku dwór kupili w całości Krzysztof i Elżbieta Pendereccy.
W latach 1976–2020 w odrestaurowanym dworze mieszkał kompozytor Krzysztof Penderecki, który organizował tam festiwale muzyki kameralnej, a w 16-hektarowym parku dworskim założył arboretum z ponad 2000 gatunków drzew i krzewów z całego świata. Krzysztof Penderecki założył tam również Europejskie Centrum Muzyki, którego oficjalne otwarcie nastąpiło 21 maja 2013[6]. Od wiosny 2020 roku w instytucji uruchomiona została stała ekspozycja multimedialna „KRZYSZTOF PENDERECKI – DZIEDZICTWO POLSKIEJ MUZYKI XX i XXI WIEKU”, w ramach której regularnie odbywa się zwiedzanie z przewodnikiem Arboretum Krzysztofa Pendereckiego[11]. Od listopada 2021 roku zespół dworsko-parkowy stał się częścią instytucji. Muzyka ponownie zawitała do lusławickiego dworu w 2022 roku. W dniach 1–3 maja Europejskie Centrum Muzyki Krzysztofa Pendereckiego organizuje we wnętrzach Dworu Elżbiety i Krzysztofa Pendereckich wiosenny festiwal DE NATURA SONORIS.
Zabytki
edytujObiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[12].
- Zespół dworsko-parkowy: lamus dworski, park z mauzoleum Fausta Socyna.
Galeria zdjęć
edytuj-
Grób Fausta Socyna na litografii Macieja Stęczyńskiego z 1848 r. -
Mauzoleum Fausta Socyna z 1933 r. -
-
Dwór Elżbiety i Krzysztofa Pendereckich -
Lamus z pocz. XVII w.
Ludzie związani z Lusławicami
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 70771
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-07].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 684 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ a b c Informacja na witrynie Informacji Turystycznej Tarnów [dostęp 2014-11-02]
- ↑ Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1981, s. 422
- ↑ Justyna Lanckorońska z Brzezia h. Zadora (M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego) [online], sejm-wielki.pl [dostęp 2024-04-28].
- ↑ Kurzbiografie von Vayhinger | Parlament Österreich [online], parlament.gv.at [dostęp 2024-04-28] (niem.).
- ↑ Zmiana perspektywy – lusławicki ogród Krzysztofa Pendereckiego - Przekrój.org [online], przekroj.pl [dostęp 2024-04-28] (pol.).
- ↑ Zwiedzanie - Europejskie Centrum Muzyki Krzysztofa Pendereckiego (pl-PL) [online], penderecki-center.pl [dostęp 2023-07-14].
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2024-01-01].
Linki zewnętrzne
edytuj- Wieś Lusławice w liczbach. Wieś Lusławice - Dane demograficzne [online], Polska w liczbach [dostęp 2017-01-12], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- Lusławice na stronie gminy Zakliczyn
- Europejskie Centrum Muzyki Krzysztofa Pendereckiego