Stiefan Wonifatiew[a], w życiu mniszym Sawwacjusz (zm. 1 listopada?/11 listopada 1656 w Świętojezierskim Wałdajskim Monasterze Iwerskiej Ikony Matki Bożej) – rosyjski duchowny prawosławny, jeden z przywódców ruchu na rzecz moralnej i liturgicznej reformy Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego działającego w pierwszych latach rządów cara Aleksego I Romanowa, tzw. grupy krzewicieli dawnej pobożności[1].

Sawwacjusz
Stiefan Wonifatiew
Hieromnich
Kraj działania

Carstwo Rosyjskie

Data urodzenia

1590

Data śmierci

11 listopada 1656

Wyznanie

prawosławie

Kościół

Rosyjski Kościół Prawosławny

Śluby zakonne

1655

Diakonat

przed 1637

Prezbiterat

przed 1645

Życiorys

edytuj

Był synem duchownego prawosławnego. W 1637 wzmiankowany jako diakon służący w soborze Zwiastowania na Kremlu moskiewskim, w 1645 otrzymał z rąk patriarchy moskiewskiego i całej Rusi Józefa godność protopopa[2], co oznaczało również objęcie obowiązków spowiednika rodziny carskiej[3]. W 1651 nagrodzony mitrą[2]. Wzorowy sposób życia duchownego oraz jego dobra znajomość teologii sprawiły, że cieszył się on znacznym autorytetem, także u młodego cara Aleksego Romanowa, którego był wychowawcą. Po objęciu tronu przez Aleksego Wonifatiew stał się jednym z ideologów grupy krzewicieli dawnej pobożności - grupy duchownych i świeckich opowiadających się za odnowa życia religijnego mieszkańców Moskwy, walka o rzeczywistą realizację etyki prawosławnej w życiu codziennym oraz przeciwstawienie się upadkowi obyczajów wśród duchowieństwa. Obok Wonifatiewa przywódcami grupy byli bojar Fiodor Rtiszczew i protopop Joann Nieronow[4]. Z grupą tą związany był również archimandryta Monasteru Nowospasskiego, a następnie metropolita nowogrodzki i patriarcha moskiewski Nikon[4]. W intencji reformatorów jedynie odnowiony Rosyjski Kościół Prawosławny byłby godny miana Trzeciego Rzymu i światowego centrum prawdziwego chrześcijaństwa[5]. Dzięki autorytetowi krzewicieli na dworze carskim dzięki ich działalności nastąpiło w dużej mierze moralne odrodzenie rosyjskiego duchowieństwa[6]. Grupa Wonifatiewa przyczyniła się do upowszechnienia zwyczaju głoszenia kazań oraz zwalczania mnogogłasija, tj. równoczesnego wykonywania kilku fragmentów Świętej Liturgii. Wonifatiew wszedł w konflikt z patriarchą moskiewskim Józefem, który sprzeciwiał się głoszonej przez protopopa konieczności radykalnych reform, zgadzając się co najwyżej na pomniejsze, starannie przygotowane i wolno wprowadzane zmiany[7].

Według większości historyków rosyjskich Wonifatiew został wysunięty jako kandydat na urząd patriarchy moskiewskiego i całej Rusi po śmierci Józefa, jednak odmówił ubiegania się o ten urząd i sam zasugerował powierzenie go metropolicie nowogrodzkiemu Nikonowi[8]. W kolejnych latach ich wizje Kościoła znacznie się rozeszły; Wonifatiew nie poparł głównych założeń reformy liturgicznej Nikona[6]. Nie wszedł jednak z patriarchą w otwarty konflikt, starając się pogodzić go z tymi liderami krzewicieli dawnej pobożności, którzy poparli staroobrzędowców[2].

W 1653 Wonifatiew założył w Moskwie pustelnię św. św. Zosimy i Sawwacjusza Sołowieckich, przeniesioną następnie do wsi Faustowo. W 1655 za przekazane przez cara środki wzniósł w Moskwie monaster Opieki Matki Bożej, gdzie złożył wieczyste śluby mnisze z imieniem Sawwacjusz, na cześć św. Sawwacjusza Sołowieckiego[2]. Zmarł w Świętojezierskim Wałdajskim Monasterze Iwerskiej Ikony Matki Bożej, został pochowany w Moskwie[2].

  1. Rosyjski zapis tego nazwiska brzmiał Стефан Вонифатьев, zatem dokładna transliteracja brzmiałaby Wonifatjew. Historycy stosują jednak formę Wonifatiew, por. Riasanovsky N. V., Steinberg M. D.: Historia Rosji. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009, s. 205. ISBN 978-83-233-2615-1.

Przypisy

edytuj
  1. Billington J. H.: Ikona i topór. Historia kultury rosyjskiej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008, s. 115. ISBN 978-83-233-2319-8.
  2. a b c d e ВОНИФАТЬЕВ
  3. W. Iwanow, The Moscow Kremlin, Moskwa, Płanieta, 1981
  4. a b Sergiej Łobaczew: Patriarch Nikon. Petersburg: Isskustwo SPB, 2003, s. 71–77. ISBN 5-210-01561-0.
  5. D. Shubin: A History of Russian Christianity. T. II. Algora Publishing, 2005, s. 75-77. ISBN 978-0-87586-346-7.
  6. a b Riasanovsky N. V., Steinberg M. D.: Historia Rosji. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009, s. 205-206. ISBN 978-83-233-2615-1.
  7. D. Shubin: A History of Russian Christianity. T. II. Algora Publishing, 2005, s. 79. ISBN 978-0-87586-346-7.
  8. Sergiej Łobaczew: Patriarch Nikon. Petersburg: Isskustwo SPB, 2003, s. 100–101. ISBN 5-210-01561-0.