Straż Graniczna (1918–1919)
Straż Graniczna – formacja graniczna II Rzeczypospolitej[a] ochraniająca odcinek granicy polsko-niemieckiej na północy Grajewo – Zieluń, na zachodzie i południowym zachodzie Grabów – Dziedzice i Częstochowa – Wieluń.
| ||
| Historia | ||
| Państwo |  II Rzeczpospolita
| |
| Sformowanie | 1918 | |
| Rozformowanie | 1919 | |
| Tradycje | ||
| Rodowód | Straż Gospodarczo-Wojskowa | |
| Kontynuacja | Wojskowa Straż Graniczna | |
| Dowódcy | ||
| Pierwszy | płk Adolf Małyszko | |
| Organizacja | ||
| Podległość | Ministerstwo Wojny Ministerstwo Aprowizacji | |
Formowanie i zmiany organizacyjneEdytuj
Rada Ministrów Tymczasowego Rządu Republiki Polskiej 11 listopada 1918 roku podjęła uchwałę o organizacji Straży Granicznej. Uchwała ta, była pierwszym aktem prawnym normującym ogólnie sposób organizacji, cele i zadania oddziałów przeznaczonych do ochrony granic odrodzonej Rzeczypospolitej[1]. 18 grudnia ukazał się w Dzienniku Praw dekret tymczasowy w sprawie utworzenia Straży Granicznej[2], podpisany przez Naczelnika Państwa, prezesa Rady Ministrów Jędrzeja Moraczewskiego i ministra aprowizacji Antoniego Minkiewicza. Zasadnicza treść dokumentu brzmiała[3][4]:
 Straż graniczną tworzy się w celu:
|
Projekt organizacyjny przewidywał utworzenie w pierwszej fazie dowództwa Straży Granicznej i 4 do 6 pułków granicznych[5] z których każdy miał składać się z dwóch dywizjonów i ośmiu szwadronów[6]. Dowódcą Straży Granicznej został płk Adolf Małyszko. Pierwszą partię oficerów oddelegowanych z armii otrzymała Straż Graniczna 20 listopada 1918 roku służby zameldowali się pierwsi oficerowie, a do końca roku przybyło ich łącznie trzydziestu sześciu. Było wśród nich dwóch podpułkowników, trzech kapitanów, dwóch rotmistrzów, czterech podkapitanów, czterech poruczników oraz siedmiu chorążych. Rozkazem dowódcy Straży Granicznej nr 1 z 5 stycznia 1919 roku szefem sztabu formacji został mianowany rtm. Albin Gołko, adiutantem sztabu por. Jan Szyndler, a oficerem ordynansowym ppor. Zdzisław Malicki[7]. Pierwszą większą jednostkę zorganizowano w styczniu 1919 roku obsadzono nią granicę z Prusami Wschodnimi. W tym czasie wystąpiła konieczność obsadzenia dawnej granicy Królestwa Polskiego na odcinkach: Sosnowiec – Wieluń i Wieluń – Kalisz – Włocławek. Wysłano tam kolejne dwa dywizjony Straży Granicznej. Do końca lutego udało się sformować dwa pułki Straży Granicznej[8]. Formowanie oddziałów odbywało się drogą oddelegowania niewielkich pododdziałów z armii, częściowo z ochotniczego naboru, a po ogłoszeniu ustawy o obowiązku służby wojskowej z poboru rekruta[9].
Struktura Straży Granicznej podległa Ministerstwu Spraw Wojskowych oraz Ministerstwu Aprowizacji miała istotne wady związane z funkcjonowaniem aparatu dowodzenia. Rozwiązanie to nosiło zarzewie konfliktu kompetencyjnego[10]. Rozpoczęcie działań zbrojnych z bolszewicką Rosją spowodowało, że z końcem marca 1919 roku Straż Graniczna przeszła pod wyłączną podległość Ministerstwa Spraw Wojskowych, zmieniając nazwę na Wojskową Straż Graniczną[11][2].
Służba granicznaEdytuj
Do zadań Straży Granicznej należało: zabezpieczenia granic państwa od nielegalnego wywozu artykułów spożywczych i pierwszej potrzeby, kontrolowania wewnętrznego obrotu kolejowego, czuwania nad wykonaniem rozporządzeń aprowizacyjnych, ochrona magazynów i składów z artykułami pierwszej potrzeby. 5 lutego 1919 roku dodano zadania polegające na wykrywaniu i powstrzymywaniu przemytnictwa i innych przekroczeń przepisów skarbowych oraz zapobieganie im. Nakazywano ścisłą współpracę ze Strażą Skarbową w realizacji zadań związanych z ochroną granic[12].
W styczniu 1919 roku wydany został tymczasowy regulamin Straży Granicznej. Regulamin ustanawiał pas graniczny szerokości 6 km na lądzie i pięć mil morskich wzdłuż wybrzeża morskiego. W pasie granicznym żołnierze w czasie wykonywania obowiązków służbowych mieli prawo użycia broni. Regulamin określał też zadania i obowiązki dowódców poszczególnych szczebli, sposób pełnienia służby, szkolenia i zaopatrywania. W myśl regulaminu oficerowie Straży Granicznej korzystali ze wszystkich praw i przywilejów przewidzianych dla oficerów wojsk liniowych, a ponadto przysługiwały im specjalne dodatki pieniężne i przywileje w zakresie rozliczeń emerytalnych[13].
Struktura organizacyjnaEdytuj
Dowództwo Straży Granicznej[12]
- 1 pułk Straży Granicznej
- 2 pułk Straży Granicznej
- 3 pułk Straży Granicznej
- szwadron szkolny
- dywizjony Straży Granicznej
- szwadrony Straży Granicznej
UwagiEdytuj
- ↑ Była to pierwsza polska formacja graniczna powołana do służby w II Rzeczypospolitej o tej nazwie. W 1922 roku, na bazie batalionów celnych, zorganizowano Straż Graniczną do ochrony granicy wschodniej. Rozwiązano ją w 1923 roku. Kolejną formacją o tej nazwie była Straż Graniczna zorganizowana w 1928 roku na bazie Straży Celnej i przeznaczona do ochrony południowych, zachodnich i północnych granic II Rzeczypospolitej z Niemcami, Czechosłowacją i z Rumunią.
PrzypisyEdytuj
- ↑ Prochwicz 2000 ↓, s. 17.
- ↑ a b Prochwicz i Kepa 2003 ↓, s. 9.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 72.
- ↑ Dekret o utworzeniu SG ↓.
- ↑ Prochwicz 2000 ↓, s. 18.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 49.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 74.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 75.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 76.
- ↑ Prochwicz 2000 ↓, s. 23.
- ↑ Pyrkosz i Tokarczyk 2008 ↓, s. 16.
- ↑ a b Prochwicz i Kepa 2003 ↓, s. 10.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 77.
BibliografiaEdytuj
- Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
- Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
- Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918–1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088.
- Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Ketrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757.
- Dekret tymczasowy z dnia 18 grudnia 1918 w sprawie utworzenia straży granicznej. [dostęp 2018-09-16].