Szaniec Jezuicki
Szaniec Jezuicki (niem. Jesuiterschanze), rzadziej "Fort Jezuicki" – zabytkowy[2] fort trapezowy w Gdańsku. Założony został przez Prusaków na krawędzi wysoczyzny, w miejscu górującym nad Starymi Szkotami, przy ul. Kolonia Anielinki. Od 1968 roku szaniec jest wpisany do rejestru zabytków.
 nr rej. 269 z 14.06.1968[1]
| |
 Widok z korony przeciwskarpy na czoło fortu i obie kaponiery | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Lokalizacja | |
| Typ |
fort trapezowy |
| Data budowy | |
| Data eksploatacji | |
Położenie na mapie Gdańska  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa pomorskiego  | |
 54°20′11,04″N 18°37′56,73″E/54,336400 18,632425
| |
Szaniec Jezuicki stanowi dobrze zachowany przykład wczesnego fortu wysuniętego tzw. szkoły nowopruskiej, murowanego z cegły z eksperymentalnym użyciem konstrukcji betonowych. Nazwa fortu nawiązuje do pobliskiego kolegium jezuitów przy kościele św. Ignacego oraz do wcześniejszych fortyfikacji wznoszonych w tym miejscu w XVIII wieku i na początku XIX wieku. Powierzchnia zespołu to ok. 10 tys. m kw.
Historia edytuj
Fort zaprojektowano do obrony wzniesienia, którego opanowanie przez nieprzyjaciela groziło ostrzałem artyleryjskim południowej części ówczesnego Gdańska, w tym magazynów na Wyspie Spichrzów. Budowano go w kilku etapach, wielokrotnie zmieniając projekt, w latach 1843-1868.
Szaniec Jezuicki miał być pierwszym z dziewięciu fortów planowanego, lecz niezrealizowanego systemu gdańskiej twierdzy pierścieniowej. Historia jego użytkowania jest słabo znana. Prawdopodobnie był obsadzony przez Niemców aż do demilitaryzacji twierdzy gdańskiej w 1920 r. Podczas walk w 1945 r. zupełnemu zniszczeniu uległa krzyżowa redita. W 1975 roku na szańcu ustawiono maszt telekomunikacyjny, który stał na Szańcu do roku 2012[potrzebny przypis]. W 2014 fort wydzierżawiono stowarzyszeniu motocyklistów "Cruiseriders North"[3]. 3 września 2014 runął fragment muru oporowego fortu przy ulicy Kolonia Anielinki[4][5]. Jego odbudowę rozpoczęto w grudniu tego samego roku.
Budowa edytuj
Wartownie powstałe w 1867 r. wykonano w prototypowej wówczas technologii jako monolityczne obiekty betonowe, zaś magazyn prochowy i laboratorium amunicyjne otrzymały stropy stalowo-betonowe.
Fort ma narys zbliżony do trapezu, dłuższą podstawą zwróconego w kierunku miasta. Ze wszystkich stron otacza go sucha fosa, której skarpa i przeciwskarpa są całkowicie murowane. Do obrony bocznej fosy służyły dwie kaponiery ze strzelnicami w dwóch kondygnacjach oraz galerie strzeleckie przeciwskarpy. W wale znajdują się prochownie, laboratorium amunicyjne i wartownie, natomiast nie zachował się magazyn prochowy w formie krzyżowej redity.
Przypisy edytuj
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2019-01-08].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych. kobidz.pl.
- ↑ Katarzyna Moritz Zabytkowy szaniec połączył Jezuitów i motocyklistów
- ↑ KD: Zapadła się ul. Kolonia Anielinki. Fakt, 2014-09-08. [dostęp 2014-10-17]. (pol.).
- ↑ Katastrofa budowlana na Chełmie. Osunął się mur oporowy
Bibliografia edytuj
- Krzysztof Biskup, Szaniec Jezuicki w Gdańsku, INFORT 16 (1/2000).
- Jerzy Stankiewicz, Krzysztof Biskup, Fortyfikacje miejskie Gdańska od XVI do XIX wieku, w: Gdańsk pomnik historii cz. 1, red. A. Kostarczyk, teka gdańska 3, Gdańsk 1998, ISBN 83-903894-2-8.
- Igor Zbigniew Strzok, Fortyfikacje XIX-wiecznego Gdańska, w: Fortyfikacje Gdańska, red. G. Bukal, Gdańsk 2006, ISBN 978-83-919189-6-8.