Szkielet glebowy (części szkieletowe, frakcje szkieletowe) – część mineralna gleby obejmująca frakcje granulometryczne o średnicy większej niż 2 mm (1 mm). Do szkieletu gleby zalicza się żwir i kamienie, a także głazy i bloki, które występują w materiale glebowym.

Żwir jako szkielet gleby

W gleboznawstwie mineralny materiał glebowy (nieobejmujący materii organicznej, wody glebowej ani powietrza glebowego), w zależności od średniej wielkości ziaren, dzieli się na części szkieletowe oraz części ziemiste. Granica pomiędzy nimi, w zależności od przyjętego podziału na frakcje, najczęściej wynosi 2 mm lub 1 mm.

W Polsce od 2008 r. w naukach o glebie obowiązuje, ogłoszona przez Polskie Towarzystwo Gleboznawcze, „Klasyfikacja uziarnienia gleb i utworów mineralnych", która definiuje szkielet glebowy jako frakcję większą niż 2 mm[1]. Podział ten jest zbieżny z podziałem według Polskiej Normy PN-R-04033[2].

Nazwa frakcji i podfrakcji granulometrycznych Symbol Średnica ziaren (d) w milimetrach[1]
A: CZĘŚCI SZKIELETOWE >2
I. Frakcja blokowa b d >600
II. Frakcja głazowa 200< d ≤600
III. Frakcja kamienista k 75< d ≤200
IV. Frakcja żwirowa
  • żwir gruby
  • żwir średni
  • żwir drobny
ż
  • żgr
  • żśr
  • żdr
2< d ≤75
  • 20< d ≤75
  • 5< d ≤20
  • 2< d ≤5
B: CZĘŚCI ZIEMISTE <2

W obowiązującym od lat 50. XX w. podziale części mineralnych gleby na frakcje granica pomiędzy częściami szkieletowymi i częściami ziemistymi wynosiła 1 mm[3].

Nazwa frakcji i podfrakcji granulometrycznych Średnica ziaren (d) w milimetrach[3]
CZĘŚCI SZKIELETOWE >1
Kamienie d >20
żwir 1< d ≤20
CZĘŚCI ZIEMISTE <1

Charakterystyka

edytuj

Najczęściej są to okruchy skalne o składzie mineralnym takim samym lub zbliżonym do skał, z których powstały. Często można dostrzec ziarna minerałów, najczęściej kwarcu, ale też spotyka się skalenie, miki, amfibole i in. Stopień obtoczenia żwiru i kamieni zależy od rodzaju transportu ziarna (transport wodny, eoliczny - obtoczone; w górach, z wietrzenia in situ - ostrokrawędziste). Znaczna domieszka frakcji szkieletowych utrudnia uprawę mechaniczną ziemi[4].

Analiza

edytuj

Elementem przygotowania każdej próbki gleby do dalszych analiz laboratoryjnych jest rozdzielenie od siebie części szkieletowych i części ziemistych. Do większości analiz wykorzystuje się jedynie części ziemiste gleby. Po zważeniu suchej próbki odkłada się ręcznie większe części szkieletowe, a pozostały materiał delikatnie rozciera gumowym korkiem w moździerzu i przesiewa przez sito o średnicy oczek 1 lub 2 mm. Pozostały na sicie materiał waży się razem z wcześniej odłożonymi częściami szkieletowymi co pozwala na obliczenie procentowej zawartości szkieletu glebowego[5].

Przypisy

edytuj
  1. a b Polskie Towarzystwo Gleboznawcze: Klasyfikacja uziarnienia gleb i utworów mineralnych. 2008. [dostęp 2014-10-07]. (pol.).
  2. Polska Norma PN-R-04033. Gleby i utwory mineralne. Podział na frakcje i grupy granulometryczne.. Warszawa: Polski Komitet Normalizacyjny, 1998.
  3. a b Genetyczna klasyfikacja gleb Polski. „Roczniki gleboznawcze”. 7(2), s. 43, 1959. Polskie Towarzystwo Gleboznawcze. Warszawa: PWN. 
  4. Wojciech Owczarzak, Ryszard Dębicki, Andrzej Mocek: Właściwości fizyczne gleb. W: Gleboznawstwo. Andrzej Mocek (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2015, s. 135. ISBN 978-83-01-17994-6.
  5. Renata Bednarek: Laboratoryjne badania gleb. W: Badania ekologiczno-gleboznawcze. Renata Bednarek, Helena Dziadowiec, Urszula Pokojska, Zbigniew Prósinkiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 93. ISBN 83-01-14216-2.