Sztab Główny Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego
Sztab Główny Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego – jedna z najstarszych instytucji ludowego Wojska Polskiego.
Od chwili swego powstania do końca stycznia 1945 stacjonował w Lublinie. Rozkazem Naczelnego Dowództwa WP nr 26 z 31 stycznia 1945 został przeniesiony w rejon Warszawy, do Włoch, gdzie pozostawał do czasu przeformowania go na nowy etat – Sztabu Generalnego Wojska Polskiego.
Formowanie
edytuj8 sierpnia 1944 roku został wydany w Lublinie pierwszy rozkaz organizacyjny Naczelnego Dowództwa WP (rozkaz nr 3), powołujący do życia m.in. Sztab Główny[1].
W części dotyczącej Sztabu Głównego rozkaz nakazywał: „W celu bezpośredniego dowodzenia i kierowania polskimi siłami zbrojnymi zostaje zorganizowany Sztab Główny Wojska Polskiego, w którego skład wchodzą: oddział operacyjny, oddział informacyjny, oddział organizacyjny, oddział zaopatrzenia, oddział personalny, oddział bezpieczeństwa, oddział komunikacji, oddział łączności, oddział łączności specjalnej (szyfrów), adiutantura i kancelaria.”[1]
Formowanie jednostki powierzono płk. inż. Marianowi Spychalskiemu, który na podstawie ogólnych ram strukturalnych, podanych w rozkazie nr 3, miał opracować i przedstawić do zatwierdzenia szczegółowe etaty Sztabu Głównego, a następnie przystąpić do ich obsadzenia. Konkretnych prac organizacyjnych jednak nie rozpoczęto.
13 sierpnia 1944 Naczelne Dowództwo WP otrzymało dyrektywę Sztabu Generalnego Armii Czerwonej zalecającą formowanie jednostki nowych sztabów, dowództw, jednostek i instytucji.
Na podstawie powyższej dyrektywy Naczelny Dowódca WP wydał 20 sierpnia 1944 roku rozkaz nr 8, w którym to polecał płk. Marianowi Spychalskiemu, aby w porozumieniu z szefem Sztabu Mobilizacji i Formowania zorganizował w terminie do 15 września 1944 roku w Lublinie Sztab Główny Naczelnego Dowództwa WP według etatu nr 02/401 (etat dowództwa Frontu) o stanie osobowym 269 ludzi[1].
Obsada personalna
edytujSzef sztabu
- płk Marian Spychalski (22 lipca – 1 września 1944)
- gen. bryg. Władysław Korczyc (1 września – 4 października 1944 i 1 stycznia – 9 maja 1945)
- gen. bryg. Bronisław Półturzycki (4 października – 7 października 1944)
- gen. bryg. Bolesław Zarako-Zarakowski (7 października – 31 grudnia 1944)
- gen. bryg. Jan Jośkiewicz
Zastępca szefa sztabu
- gen. bryg. Bolesław Zarako-Zarakowski (1 stycznia – 19 kwietnia 1945)
- gen. bryg. Jan Rotkiewicz
Zastępca szefa sztabu do spraw polityczno-wychowawczych
- płk Jan Korniluk (30 listopada 1944 – 9 maja 1945)
Zastępca szefa sztabu do spraw operacyjnych
- płk Franciszek Andrzejewski (22 listopada 1944 – 9 maja 1945)
Zastępca szefa sztabu do spraw rozpoznawczych
- płk Nikonor Gołośnicki (28 listopada 1944 – 9 maja 1945)[2];
Główny cenzor Wojska Polskiego
- ppłk Roman Jarzębkiewicz (9 stycznia – 9 maja 1945)
Struktura
edytujStruktura organizacyjna Sztabu Głównego Naczelnego Dowództwa WP, formowanego na podstawie rozkazu nr 8, przedstawiała się następująco[1]:
- Kierownictwo i sekretariat Sztabu Głównego
- szef Sztabu Głównego, jednocześnie zastępca Naczelnego Dowódcy
- zastępcy szefa Sztabu Głównego do spraw operacyjnych, rozpoznawczych i polityczno-wychowawczych
- główny cenzor wojskowy
- adiutanci szefa sztabu i jego zastępców
- oficerowie do specjalnych zleceń
- Zarząd operacyjny Sztabu Głównego – 42 osoby
- szef zarządu, jednocześnie zastępca szefa Sztabu Głównego do spraw operacyjnych
- 2 zastępców szefa zarządu.
- oddział operacyjny – 21 osób:
- szef oddziału i jego zastępca
- 8 starszych pomocników (jednocześnie szefów kierunków)
- 7 pomocników szefa oddziału (jednocześnie pomocników szefów kierunków)
- starszy pomocnik szefa oddziału do spraw obrony przeciwlotniczej
- starszy pomocnik szefa oddziału do spraw tyłów
- starszy pomocnik szefa oddziału do spraw rejonów umocnionych
- 8 starszych pomocników (jednocześnie szefów kierunków)
- szef oddziału i jego zastępca
- oddział przewozów – 3 osoby,
- oddział informacyjny – 2 osoby
- oddział studiowania doświadczeń wojennych – 6 osób
- wydział służby hydrometeorologicznej – 2 osoby
- kancelaria ogólna i tajna – 5 osób
- szef zarządu, jednocześnie zastępca szefa Sztabu Głównego do spraw operacyjnych
- Oddział Rozpoznawczo-Wywiadowczy Sztabu Głównego Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego – 87 osób.
- Oddział topograficzny – 11 osób:
- wydział topograficzny
- wydział zaopatrzenia w mapy
- wydział zaopatrzenia specjalistycznego
- składnica map
Rozkazem Naczelnego Dowódcy WP nr 141/0rg. oddział topograficzny został rozformowany. W jego miejsce utworzono Wojskowy Instytut Geograficzny (WIG) – (etat nr 29/1) o składzie osobowym 332 ludzi. WIG podlegał szefowi Sztabu Głównego.
- Oddział organizacyjno-etatowy i uzupełnień – 29 osób
- wydział organizacyjny
- wydział uzupełnień podoficerów i szeregowców
- wydział etatowy
- wydział służby wojskowej
- wydział uzupełnień koni
- wydział dyslokacji wojsk
- kancelaria.
Rozkazem Naczelnego Dowództwa WP nr 69 z 24 października 1944 oddział organizacyjno-etatowy i uzupełnień został przeniesiony na nowy etat nr OSzG/20 – oddziału organizacyjno-etatowego. Zmiany w strukturze organizacyjnej oddziału były związane z rozszerzeniem kompetencji Sztabu Głównego w zakresie formowania, co pozostawało w ścisłym związku z reorganizacją Szefostwa Mobilizacji i Formowania na Szefostwo Mobilizacji i Uzupełnień.
- Oddział wyszkolenia bojowego i fizycznego – 7 osób (struktura bezwydziałowa)
Został rozformowany rozkazem Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego nr 140/Org., a jego stan osobowy wcielony do Departamentu Piechoty i Kawalerii.
- Oddział łączności specjalnej (oddział VIII) – 24 osoby (struktura bezwydziałowa)
Rozkazem Naczelnego Dowództwa WP nr 73/0rg. z 22 listopada 1944 r. przy oddziale VIII został utworzony ośrodek szkolenia oficerów szyfrowych.
- Kancelaria główna – 7 osób
- ekspedycja
- drukarnia
- Komenda ochrony sztabu – 4 osoby
- Sekcja finansów – 3 osoby
- Oddział administracyjno-gospodarczy
- ambulatorium – 6 osób
- pluton gospodarczy – 45 osób
Na podstawie dodatkowych rozkazów Naczelnego Dowództwa poza etatem 02/401 sformowano jeszcze kilka innych komórek organizacyjnych:
- Oddział cenzury wojskowej
Zgodnie z rozkazem Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego z 30 listopada 1944 nr 78 główny cenzor WP (ppłk Sergiusz Orzewski) otrzymał zadanie zorganizować przy Sztabie Głównym Naczelnego Dowództwa WP oddział cenzury wojskowej (według etatu nr D1/l4) o ogólnym stanie 18 ludzi. Orżewski wskutek przeniesienia najprawdopodobniej nie objął funkcji cenzora, a jego miejsce wkrótce zajął ppłk Anatol Bogatyrow, zaś funkcję zastępcy powierzono ppłk. Romanowi Jarzębkiewiczowi[3]. Oddział ten istniał jedynie do 3 marca 1945 r., a kontrolę prasy przyjęło Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego. Przy Sztabie Głównym pozostała jedynie dwuosobowa komórka głównego cenzora.
- Oddział ewidencji strat podoficerów i szeregowców
powstał na mocy rozkazu Naczelnego Dowództwa WP nr 95/0rg. z 18 kwietnia 1945. Po kilku miesiącach został rozformowany, a jego skład wcielony do Departamentu Poboru i Uzupełnień MON
- Wydział do spraw partyzanckich (powołany rozkazem Naczelnego Dowództwa WP nr 10 z 24 sierpnia 1944)
- sekcja materiałowo-technicznego zaopatrzenia
- sekcja administracyjno-gospodarcza
- baza zaopatrzenia
- sekcja sanitarna
Przeformowanie
edytujZakończenie wojny zapoczątkowało nowy etap w dziejach Sztabu Głównego Naczelnego Dowództwa WP. Musiał on skupić się na innych działaniach charakterystycznych dla tego okresu. Problemem stał się przede wszystkim udział wojska w walce ze zbrojnym podziemiem niepodległościowym, oraz przejście wojska na stopę pokojową, a w tym opracowanie nowych etatów, demobilizacja, zmiana rejonów dyslokacji wojsk, szkolenie, rozminowywanie, odbudowa zniszczeń wojennych itp.[1]
Nowe zadania wymagały również przystosowania instytucji centralnych WP do nowych realiów. Zaistniała więc obiektywna konieczność przeformowania sztabu na nowe etaty.
Rozkazem organizacyjnym Naczelnego Dowództwa WP nr 177/Org, nakazano szefowi Sztabu Głównego gen. broni Władysławowi Korczycowi przeformować Sztab Główny Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego na Sztab Generalny Wojska Polskiego.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Józef Margules (red.): Z zagadnień rozwoju ludowego Wojska Polskiego. s. 46–52.
- ↑ M. Aleksiejew, A. Kołpakidi, W Koczik, Энциклопедия военной разведки. 1918-1945 гг. Moskwa, 2012, s. 239.
- ↑ Mariusz Patelski, Cenzura wojskowa w komunistycznej Polsce i jej wpływ na powstanie i funkcjonowanie GUKPPiW, „Bibliotekarz Podlaski” 2020, nr1 https://bibliotekarzpodlaski.pl/index.php/bp
Bibliografia
edytuj- Józef Margules (red.): Z zagadnień rozwoju ludowego Wojska Polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1964.
- Organizacja i działania bojowe Ludowego Wojska Polskiego w latach 1943–1945. Wybór materiałów źródłowych, tom I, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1958
- Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej, tom III Ludowe Wojsko Polskie 1943-1945, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1973, wyd. I