Szymon Zajczyk
Szymon Zajczyk (ur. 18 listopada 1900 w Warszawie, zm. 27 maja 1944 tamże) – polski historyk sztuki i fotograf żydowskiego pochodzenia, znawca architektury i rzeźby żydowskiej. Kierował najdokładniejszym i największym projektem dokumentującym drewniane bożnice wschodniej Polski, w ramach którego sporządzono tysiące planów, rysunków i fotografii.
| Data i miejsce urodzenia |
18 listopada 1900 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
27 maja 1944 |
| Zawód, zajęcie |
historyk sztuki |
Życiorys edytuj
.jpg)
Urodził się 18 listopada 1900 roku w Warszawie, w rodzinie Frumy i Gerszona Zajczyków[1]. Pochodził z zamożnej[1], ortodoksyjnej rodziny[2]. Studiował na Uniwersytecie Warszawskim[2]. Był wybitnym znawcą architektury i rzeźby żydowskiej[2], w opinii Stanisława Herbsta „[w]szyscy cenili w nim najlepszego znawcę architektury i rzeźby żydowskiej, doskonałego fotografika, skrupulatnego pożeracza archiwów”[3]. Ze względu na żydowskie pochodzenie nie uzyskał stałego stanowiska naukowego. Współpracował m.in. z Uniwersytetem Krajoznawczym Żydowskiego Towarzystwa Krajoznawczego[2], Wydziałem Architektury Politechniki Warszawskiej oraz Biurem Inwentaryzacji Zabytków[2].
Współpracując z Instytutem Architektury Polskiej[2][4] Politechniki Warszawskiej[5], pod opieką naukową Oskara Sosnowskiego[5], który zajmował się inwentaryzacją architektury polskiej[4], wraz z pomocą studentów uczelni prowadził szeroko zakrojony projekt dokumentujący drewniane bożnice wschodniej Polski[6]. W ramach jego działań sporządzono tysiące planów, rysunków i fotografii[6]. Projekt stał się najdokładniejszym i największym zbiorem dokumentacji na temat drewnianych bożnic Europy Wschodniej[6][7]. Zdjęcia, które współcześnie znajdują się w zbiorach Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk, do lat 20. XXI w. były uznane za jedyną, szerzej znaną tego typu dokumentację zjawiska[6]. Po wojnie, pracę Zajczyka kontynuowali architekci Maria i Kazimierz Piechotkowie[5][4], którym jego fotografie wraz z rysunkami pomiarowymi studentów posłużyły w rekonstrukcji wyglądu zewnętrznego i wewnętrznego zniszczonych podczas wojny synagog drewnianych i murowanych regionu[4]. Ich pierwsza książka o bożnicach ukazała się w 1957 roku; dwa lata później opublikowano jej angielskie tłumaczenie, które dla Franka Stelli stało się pierwszym kontaktem z architekturą żydowską[4]. Dokumentacja fotograficzna Zajczyka wykorzystywana jest w badaniach do dziś[2].
.jpg)
Od jesieni 1940 Zajczyk wraz z żoną Natalią de domo Hochsinger i roczną córką Zofią przebywali w getcie warszawskim[3]. Po wydostaniu się na stronę aryjską[2], ukrywał się u matki Stanisława Herbsta, następnie przy ul. Nowogrodzkiej[8]. 27 maja 1944 roku[9][10] wydano go władzom okupacyjnym, które następnie go zamordowały[10]. Jego żona i córka ocalały[10].
Archiwum rodzinne Zajczyka zostało przekazane do Muzeum Historii Żydów Polskich Polin przez jego córkę, Yael (Zofię) Rosner[10]. Historia dzieciństwa córki ukrywanej w getcie stała się kanwą książki dla młodych czytelników pt. Mama zawsze wraca (2020) autorstwa Agaty Tuszyńskiej, ilustrowanej przez Iwonę Chmielewską[11]. Adaptacja teatralna książki w reżyserii Marka Kality została wystawiona w 2022 roku w trakcie akcji Żonkile Muzeum Polin[10].
Przypisy edytuj
- ↑ a b Renata Piątkowska, Fotografia studyjna Szymona Zajczyka i Fanii (Frumy) Zajczyk [online], wmuzeach.pl [dostęp 2023-07-08] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Rafał Żebrowski, Zajczyk Szymon, [w:] Polski słownik judaistyczny [online], delet.jhi.pl [dostęp 2023-07-08] (pol.).
- ↑ a b Renata Piątkowska, Pamiątki rodzin Zajczyków i Hochsingerów [online], wmuzeach.pl [dostęp 2023-07-08] (pol.).
- ↑ a b c d e Bożnice były wspólnym wyborem... Maria Piechotka w rozmowie z Arturem Tanikowskim o ratowaniu świata bożnic, studiach na Politechnice Warszawskiej, mężu Kazimierzu, Oskarze Sosnowskim i Szymonie Zajczyku, [w:] Artur Tanikowski (red.), Frank Stella i synagogi dawnej Polski, Muzeum Historii Żydów Polskich Polin, 2016, s. 70–74, ISBN 978-83-944262-0-0 (pol.).
- ↑ a b c Eleonora Bergman, Synagogi i cmentarze żydowskie na Mazowszu, „Rocznik Mazowiecki”, 25, 2013, s. 76.
- ↑ a b c d Ewa Manikowska, Return as Reconstruction, [w:] Contested Holdings: Museum Collections in Political, Epistemic and Artistic Processes of Return, Felicity Bodenstein, Damiana Otoiu, Eva-Maria Troelenberg (red.), Berghahn Books, 2022, s. 49, ISBN 978-1-80073-424-1 (ang.).
- ↑ Ewa Manikowska, Photography and Cultural Heritage in the Age of Nationalisms: Europe's Eastern Borderlands (1867–1945), Taylor & Francis, 2020, ebook, ISBN 978-1-000-21301-0 (ang.).
- ↑ Internetowa baza danych i mapa getta warszawskiego - Osoby - Z - Zajczyk Szymon (Nieznane) [online], new.getto.pl [dostęp 2023-07-08].
- ↑ In memoriam - Pamięci Architektów Polskich [online], www.archimemory.pl [dostęp 2023-07-08].
- ↑ a b c d e Rodzinne pamiątki Zajczyków w kolekcji Muzeum POLIN [online], Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie [dostęp 2023-07-08].
- ↑ Agnieszka Warnke, Agata Tuszyńska, Iwona Chmielewska, "Mama zawsze wraca" [online], Culture.pl [dostęp 2023-07-08] (pol.).