TKh103
TKh103 – oznaczenie na PKP węgierskiego parowozu – tendrzaka serii MÁV 377, budowanego dla węgierskich linii kolejowych. Wyprodukowano 534 parowozy. Po pierwszej wojnie światowej 2 parowozy trafiły do kolei polskich. Po drugiej wojnie światowej polskie koleje nie eksploatowały tych parowozów.
| |
| Producent |
MÁVAG |
|---|---|
| Lata budowy |
1885–1908 |
| Układ osi |
C n2t |
| Wymiary | |
| Masa służbowa |
28,2–29,3 t[a] |
| Długość |
8 100 mm |
| Rozstaw osi skrajnych |
2800 mm |
| Średnica kół napędnych |
1100 mm[b] |
| Napęd | |
| Trakcja |
parowa |
| Ciśnienie w kotle |
10 at[1] |
| Powierzchnia ogrzewalna kotła |
51,7–52,25 m²[c] |
| Powierzchnia rusztu |
1,2 m²[d] |
| Średnica cylindra | |
| Skok tłoka |
480 mm[1] |
| Pojemność skrzyni węglowej |
1,5 t[1] |
| Pojemność skrzyni wodnej |
4,3 m³[1] |
| Parametry eksploatacyjne | |
| Moc znamionowa |
230 kW[1] |
| Maksymalna siła pociągowa | |
| Maksymalna prędkość eksploatacyjna |
45 km/h[1] |
| Parametry użytkowe | |
| Rozstaw szyn |
1435 mm |
| Minimalny promień łuku |
90 m[1] |
Historia edytuj
Lokomotywa ta została opracowana specjalnie na zamówienie węgierskich kolei MÁV na potrzeby kolei lokalnych, jako węgierski odpowiednik takich tendrzaków, jak pruska seria T 3 i austriacka seria 97[3]. Lokomotywa została oznaczona na kolei serią XII, a następnie 377[3]. Pierwszy egzemplarz został zbudowany w 1885 roku w budapesztańskich zakładach MÁVAG[3]. Produkcję następnie zlecono także zakładom w Aradzie, Wiener Neustadt i StEG w Wiedniu[3]. Łącznie do 1902 roku wyprodukowano ich 534[3].
Trzynaście dalszych lokomotyw takiego samego typu wyprodukowano w latach 1891–1908 w Budapeszcie i Wiedniu dla prywatnej Kolei Koszycko-Bogumińskiej (oznaczonych jako KBD XII)[4].
Eksploatacja edytuj
Lokomotywy serii 377 używane były przede wszystkim na lokalnych liniach węgierskich kolei państwowych MÁV monarchii austro-węgierskiej, ale także na kolejach prywatnych[3]. Po I wojnie światowej większość pozostała na Węgrzech.
Seria 377 stała się typową lokomotywą adaptowaną na potrzeby austro-węgierskich pociągów pancernych[5]. Otrzymywały one standardowy wzór opancerzenia z płyt kotłowych grubości 10-12 mm[5]. Z uwagi na większy ciężar, otrzymały wzmocnione resory[5]. Po I wojnie światowej siedem parowozów pancernych zostało przejętych przez Czechosłowację[5]. Dwa parowozy pancerne (377.117 i 377.402) zostały 1 listopada 1918 roku zdobyte przez oddziały polskie wraz ze składem pociągu pancernego i następnie używane były bojowo w składzie polskich pociągów pancernych „Piłsudczyk” i „Śmiały” do 1920 roku[6].
53 lokomotywy (łącznie z pancernymi) zostały przejęte przez Czechosłowackie Koleje Państwowe, otrzymując oznaczenie serii 310.4 (numery 310.401 do 453)[5]. Jeździły na terenie Słowacji. Po układzie monachijskim i arbitrażu wiedeńskim, w grudniu 1938 roku pięć zostało zagarnięte przez Węgry, a pozostające w służbie 26 przejęte przez koleje słowackie (11 z nich później również otrzymały Węgry)[4]. Po II wojnie światowej Czechosłowacja odzyskała 16 lokomotyw, które służyły do 1957 roku[4]. Trzy z nich zostały zachowane[4]. Ponadto Koleje Czechosłowackie po I wojnie światowej przejęły również 13 lokomotyw tego typu Kolei Koszycko-Bogumińskiej, oznaczonych jako seria 310.5 (zachowano dwa egzemplarze)[7]. Lokomotywy używane jako pancerne zostały później oznaczone serią 313.9 lub 314.9[5].
Polskie Koleje Państwowe używały w okresie międzywojennym tylko dwóch parowozów, którym nadały oznaczenie serii TKh103[8]. Były to poprzednie lokomotywy pancerne, które z uwagi na małą moc wycofano ze składu pociągów pancernych i rozpancerzono na początku 1920 roku[6].
Konstrukcja edytuj
Niewielki tendrzak o układzie osi C. Rozstaw między pierwszą a drugą osią wynosił 1450 mm, a między drugą a trzecią 1350 mm[3]. Wczesne lokomotywy miały długość 8105 mm, a późne 7780 mm[3]. Kocioł był nisko położony, z długą dymnicą dla zmniejszenia wylatywania iskier z komina[3]. Komin był wysoki, piszczałkowaty, typu Prüssmann[3]. Parowóz miał zewnętrzną ostoję, oś silnikowa napędzana była poprzez korby Halla na czopach osi[8].
Silnik był dwucylindrowy bliźniaczy na parę nasyconą[8]. Parowóz miał rozrząd wewnętrzny Stephensona[8]. Hamulec był ręczny mechaniczny, a w niewielkiej liczbie lokomotyw zespolony Westinghouse'a[5].
Uwagi edytuj
- ↑ Tak według Bek i Bek 1999 ↓, s. 146-147 (różne serie). Według Piwowoński 1978 ↓, s. 225, 21,3 t.
- ↑ Tak według Bek i Bek 1999 ↓, s. 146-147. Według Piwowoński 1978 ↓, s. 225, 1080 mm.
- ↑ Tak według Bek i Bek 1999 ↓, s. 146-147 (różne serie). Według Piwowoński 1978 ↓, s. 225, 75,6 m².
- ↑ Tak według Bek i Bek 1999 ↓, s. 146-147. Według Piwowoński 1978 ↓, s. 225, 1,14 m².
- ↑ Według Piwowoński 1978 ↓, s. 225, 360 mm.
Przypisy edytuj
Bibliografia edytuj
- Jan Piwowoński: Parowozy kolei polskich. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1978.
- Jindřich Bek, Zdeněk Bek: Encyklopedie Železnice. Parní lokomotivy ČSD [1]. Praga: Corona, 1999. ISBN 80-86116-13-1. (cz.).
- Janusz Magnuski: Pociąg pancerny „Śmiały” w trzech wojnach. Wydawnictwo Pelta, 1996.