Teoria wyboru publicznego
Teoria wyboru publicznego – bada przede wszystkim proces kształtowania instytucji w sferze polityki. Można zaliczyć ją do ekonomii instytucjonalnej, a zwłaszcza do jej nurtu zwanego nową ekonomią instytucjonalną[1].
Teoria wyboru publicznego wykorzystuje wiele osiągnięć z zakresu normatywnej teorii wyboru społecznego, która rozwija się głównie w kierunku teorii opisowo-wyjaśniającej i predykcyjnej. Posługuje się ona tymi samymi prawami, jakich ekonomiści używają do analizy ludzkich zachowań na rynku. Ekonomiści ci zakładają, że ludzie motywowani są tylko przez swój własny interes. I chociaż czasami działają w pewien sposób w trosce o dobro innych ludzi, dominującym bodźcem zachowania są własne interesy. Nie ma znaczenia, czy chodzi o pracownika, pracodawcę, czy konsumenta. Ekonomiści badający teorię wyboru publicznego przyjmują to samo założenie – nawet ludzie zajmujący się polityką, mimo że mają na celu dobro innych, w głównej mierze i tak myślą tylko o swoim interesie.
Teoria wyboru publicznego korzysta z badań empirycznych i stanowi ważną podstawę decyzji strategicznych i planistycznych. Jest istotnym i coraz powszechniejszym źródłem wiedzy o mechanizmach i prawidłowościach funkcjonowania społeczeństwa. Znaczna część tej teorii dotyczy wyboru metod głosowania i agregacji preferencji indywidualnych.
Mając podstawy w ekonomii neoklasycznej, znalazła szerokie zastosowanie m.in. w socjologii. Teorię tę uważa się za szczególną postać teorii racjonalnego wyboru.
Początki teorii i przedstawiciele edytuj
Teoria ta rozwinęła się przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych, gdzie istnieją jej największe szkoły: szkoła Virginii, szkoła Chicago i szkoła Rochester[2]. Za prekursora badań nad tą teorią uważa się jednak Duncana Blacka, profesora Glasgow University, którego artykuł „On the Rationale of Group Decision Making” był inspiracją dla wielu badaczy i nadal należy do kanonu podstawowych lektur z dziedziny teorii wyboru publicznego. Teorią tą zajmowali się również James M. Buchanan, Gordon Tullock i Kenneth Arrow.
Zasięg teorii wyboru publicznego edytuj
- Sfera zainteresowań teorii wyboru publicznego
- problematyka związana z głosowaniem
- paradoksy wyboru społecznego
- metody głosowania i systemy wyborcze (teoria systemów wyborczych)
- agregacja preferencji
- efektywność rynku wyborczego
- warunki równowagi na rynku wyborczym
- wybór w warunkach demokracji
- funkcjonowanie demokracji bezpośredniej
- funkcjonowanie demokracji reprezentacyjnej
- równowaga, konkurencyjność i efektywność w politycznym systemie demokracji
- teoria umowy społecznej i ładu konstytucyjnego
- źródła umowy społecznej jako podstawy instytucjonalizacji życia społecznego
- instytucjonalne fundamenty sprawiedliwego ładu społecznego
- ekonomia polityczna ładu konstytucyjnego
- konstytucyjne uprawnienia obywateli i ekonomiczne skutki tych uprawnień
- ekonomiczna teoria władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej
- teoria regulacji gospodarki
- teoria finansów publicznych
- rola ideologii grup interesu i koalicji politycznych
- źródła władzy komitetów i komisji parlamentarnych
- modele równowagi w funkcjonowaniu parlamentu
- teorie i modele biurokracji
- ekonomiczne zachowania sędziów
- efektywność prawa zwyczajowego
- efektywność i konkurencyjność w systemie trójpodziału władzy
- teoria grup interesu i koalicji dystrybucyjnych
- ekonomiczne motywy i warunki działań zbiorowych
- analiza skuteczności i efektywności grup interesu
- wpływ działalności grup interesu na efektywność gospodarki narodowej
- pozytywne i negatywne skutki lobbingu
- grupy interesu a stabilność instytucjonalna gospodarki
- teoria pogoni za rentą
- metody ograniczania zjawiska pogoni za rentą polityczną
- analiza negatywnego wpływu pogoni za rentą polityczną na poziom dobrobytu
- sposoby uzyskiwania renty politycznej
- renty ekonomiczne i renty polityczne: ich źródła oraz efekty społeczno-gospodarcze
Fundamenty teorii edytuj
Fundamentami tej teorii są następujące elementy:
- indywidualizm metodologiczny
- zasada maksymalizacji lub optymalizacji
- koncepcja optimum społecznego
- koncepcja równowagi systemu
- koncepcja kapitału społecznego
- koncepcja instytucji
- założenie o społecznych źródłach uprawnień
- możliwość poprawy użyteczności przez zrzeczenie się kontroli
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Wykład 6. Nowa ekonomia instytucjonalna – wybrane aspekty. uw.edu.pl. [dostęp 2020-07-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-03-03)].
- ↑ Marcin Smaga, Tadeusz Włudyka: Instytucje gospodarki rynkowej. Wolters Kluwer, 2012, s. 56–57. ISBN 978-83-264-4707-5.
Bibliografia edytuj
- Jerzy Wilkin (red.), Teoria wyboru publicznego – Wstęp do ekonomicznej analizy polityki i funkcjonowania sfery publicznej, Warszawa, Scholar, 2005
- William F. Shughart II: Public Choice – Econlib. econlib.org. [dostęp 2020-07-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-14)]. (ang.).
- William F. Shughart II (tłumaczenie: Tomasz Kłosiński): Shughart: Teoria wyboru publicznego – oficjalna strona Fundacji Instytut Edukacji Ekonomicznej im. Ludwiga von Misesa. mises.pl, 2013-10-09. [dostęp 2020-07-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-14)].