Tryptyk Harbaville
Tryptyk Harbaville – bizantyńskie dzieło plastyki z kości słoniowej, tryptyk datowany na połowę X wieku, z głównym przedstawieniem Deesis i innych świętych; obecnie w zbiorach paryskiego Luwru.
Uważany jest za jeden z najcenniejszych i najlepiej zachowanych wyrobów z kości słoniowej zaliczanych do „grupy Romanosa”, której dzieła były wykonywane Konstantynopolu i łączone są z dworem cesarskim.
Dzieło o wymiarach 28 × 24 cm zostało wykonane prawdopodobnie w Konstantynopolu w czasach panowania dynastii macedońskiej. Obecna jego nazwa pochodzi od nazwiska kolekcjonera dzieł sztuki, który był ostatnim posiadaczem – Louisa-François Harbaville (1791-1866), członka Académie d’Arras, który odziedziczył tryptyk po rodzinie Beugny de Pommeras z Arras. Do Luwru został zakupiony w 1891 r. od Henriego i Rémi Trannin, wnuków Harbaville'a.
Nazwę grupy dzieł tego rodzaju wywiedziono od późniejszej plakietki z kości słoniowej, znajdującej się w Cabinet des Médailles w Bibliotheque Nationale de France, z głównym przedstawieniem Chrystusa koronującego cesarza Romana IV Diogenesa i jego małżonkę Eudoksję. W kontekście datowania dzieł tej grupy nie da się jednoznacznie określić władcy o imieniu Roman, gdyż ówcześnie znani są dwaj: Roman II Porfirogeneta koronowany w 959 r. i Roman IV Diogenes, koronowany w roku 1068. W powiązaniu z podobnymi zabytkami znajdującymi się w Rzymie, Watykanie i Moskwie, mówi się o wczesnym datowaniu pierwszych dzieł „grupy Romanosa” na koniec drugiej ćwierci X stulecia[1].
Tryptyk Harbaville jest uważany „za szczególnie najpiękniejszy, za sprawą elegancji i delikatności, która jest nieobecna w tak wysokim stopniu w podobnych dziełach z połowy X w. Wszystkie cechuje mocno wygładzona powierzchnia rzeźb, elegancja stylu typowego dla dworskiej szkoły”[2]. Zidentyfikowano też inne grupy, będące przypuszczalnie wyrobami pochodzącymi z różnych warsztatów. Zleceniodawcami byli także członkowie dworu cesarskiego, przy czym dzieła te cechuje niższa jakość i wyrafinowanie form i treści[3]. Dotąd zachowała się o wiele większa liczba dzieł z kości słoniowej od dzieł malarstwa tego okresu; są one bardzo ważne dla dziejów bizantyńskiej sztuki z czasów panowania dynastii macedońskiej.
Wszystkie części tryptyku są rzeźbione; poza głównym przedstawieniem, na bocznych skrzydłach wyobrażono postacie świętych. Rewers środkowej części jest ozdobiony bogatą dekoracją ornamentalną, roślinną i drobniejszymi motywami zwierzęcymi. Na powierzchni niektórych figur widoczne są resztki polichromii.
-
Lewe skrzydło, część górna: Święci Teodor Nowicjusz i Teodor Generał -
-
-
-
Prawe skrzydło, dolna część: Święci Demetriusz i Prokop. W tondach święci Filip i Pantalejmon -
Strona odwrotna, pełny widok -
Rewers środkowej części: Triumf Krzyża w Raju i dwa Drzewa Życia. Ponadto widnieje inskrypcja „Iesous Christos nika” („Jezus Chrystus zwycięzca”) -
Roman IV Diogenes i Eudoksja. Plakietka z kości słoniowej, przykład dzieła z grupy Romanosa
Przypisy
edytuj- ↑ David Talbot-Rice, Byzantine Art, 3rd edn 1968, Penguin Books Ltd, ss. 442-8
- ↑ Talbot-Rice, op. cit. s.446
- ↑ Adolph Goldschmidt, Kurt Weitzmann, Die byzantinischen Elfenbeinskulpturen des X.-XIII. Jahrhunderts, Berlin, 1930–1934
Bibliografia
edytuj- Danielle Gaborit-Chopin, Musée du Louvre. Département des Objets d’art. Catalogue. Ivoires médiévaux. Ve-XVe siècle, Paris, 2003.
- Roman Mazurkiewicz, Kultura średniowiecza i renesansu, Warszawa 1998
- Roman Mazurkiewicz, Deesis. Idea wstawiennictwa Bogarodzicy i św. Jana Chrzciciela w kulturze średniowiecznej, Kraków 2002
Linki zewnętrzne
edytuj
- O tryptyku Harbeville z oficjalnej strony Luwru
- Dzieła z kości słoniowej z czasów dynastii macedońskiej. [dostęp 2010-01-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-12)]. (ang.).
- Informacje o tryptyku