Tupały Wielkie
Tupały Wielkie (biał. Вялікія Тупалы, ros. Большие Туполы) – wieś na Białorusi, w rejonie korelickim obwodu grodzieńskiego, około 8 km na południowy zachód od Korelicz i około 15 km na południowy wschód od Nowogródka.
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Rejon | |
| Sielsowiet | |
| Wysokość |
200 m n.p.m. |
| Populacja (2009) • liczba ludności |
|
| Nr kierunkowy |
+375 1596 |
| Tablice rejestracyjne |
4 |
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego  | |
Położenie na mapie Białorusi  | |
 53°32′40,2″N 26°01′57,1″E/53,544500 26,032528
| |
Tupały Wielkie i Tupały Małe były co najmniej do XVII wieku jedną wsią. Ich centra są odległe od siebie o około 1 km: Tupały Wielkie są na południe od Tupał Małych. Jeszcze w latach 30. XX wieku (na co wskazują mapy WIG) i w czasach radzieckich (mapy z lat 60. XX wieku) kilkaset metrów na południe od Tupał Wielkich istniała wieś Smolczyce[1]. Jej centrum miało współrzędne 53°31'59,5"N i 26°01'44,4"E (1200 m na południe od centrum Tupał Wielkich). Obecnie wieś Smolczyce oficjalnie nie istnieje: została wchłonięta przez Tupały Wielkie. Już pod koniec XIX wieku Smolczyce były opisywane jako jedynie folwark[2]. W przewodniku z 2006 roku (Szlakiem Adama Mickiewicza po Nowogródczyźnie, Wilnie i Kownie) znajduje się opis: 4 km na południe od Ruty leży wieś Tupały Wielkie, a obok niej majątek Smolczyce...[3]
Historia edytuj
W 1392 roku wielki książę litewski Witold nadał Tupały za zasługi Tatarzynowi Siatyjowi. W XVII wieku był to majątek Maszkiewiczów, jeden z nich przegrał proces o pewną sumę w 1665 roku z metropolitą kijowskim Gabrielem Kolendą[4]. Natomiast majątek Smolczyce od co najmniej początku XIX wieku należał do rodziny Tuhanowskich[3] albo do Michała Wereszczaki[2][5] (zm. 1857), a od 1831 roku – już na pewno do Józefa Wereszczaki (zm. 1871), brata Maryli, i jego żony Ludwiki z Rajeckich. Ich córka Zofia (ur. 1838), wychodząc za Konstantego Tuhanowicza wniosła mu Smolczyce w posagu. Ich córka i spadkobierczyni tych dóbr sprzedała Smolczyce w 1911 roku Jerzemu Kotwickiemu, który był ostatnim właścicielem majątku[3][5].
Po III rozbiorze Polski w 1795 roku Tupały i Smolczyce, wcześniej należące do powiatu nowogródzkiego województwa nowogródzkiego Rzeczypospolitej, znalazły się na terenie powiatu nowogródzkiego (ujezdu), wchodzącego w skład kolejno guberni: słonimskiej, litewskiej, grodzieńskiej i mińskiej Imperium Rosyjskiego. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku trzy wsie wróciły do Polski, weszły w skład gminy Korelicze, od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi[6].
W 2009 roku wieś Tupały Wielkie liczyła 43 mieszkańców[7].
Dawny dwór w Smolczycach edytuj
Według Romana Aftanazego[5] najprawdopodobniej Michał Wereszczaka zbudował pod koniec XVIII wieku dwór, w stylu ponoć Ludwika XV. Był to parterowy, drewniany, podpiwniczony dom o szerokim, prostokątnym rzucie i siedmiu, szeroko rozstawionych osiach. Od strony podjazdu na środku elewacji był portyk o dwóch czworogranistych filarach. Od strony ogrodowej w środku elewacji był półkolisty ryzalit[5].
Dwór stał na niewielkim pagórku, był otoczony parkiem o bardzo rozległych gazonach i angielskim charakterze[5].
Dwór w Smolczycach został całkowicie zniszczony w czasie I wojny światowej[5].
Majątek w Smolczycach jest opisany w 2. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[5].
Przypisy edytuj
- ↑ Mapy okolic Tupał na stronie Globus Białorusi. [dostęp 2016-01-12].
- ↑ a b Smolczyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 897.
- ↑ a b c Tomasz Krzywicki: Szlakiem Adama Mickiewicza po Nowogródczyźnie, Wilnie i Kownie: przewodnik. Wyd. 3. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Rewasz, 2006, s. 72. ISBN 83-89188-51-1.
- ↑ Tupały, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 627.
- ↑ a b c d e f g Smolczyce, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 2: Województwa brzesko-litewskie, nowogrodzkie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 351–352, ISBN 83-04-03784-X, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ Tupały Wielkie, wieś na stronie Radzima.net. [dostęp 2016-01-11].
- ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu grodzieńskiego na podstawie spisu ludności – 14 października 2009. [dostęp 2016-01-11]. (ros.).