Uzbecy
Uzbecy (uzb. Oʻzbeklar) – naród turecki, najliczniejszy z narodów zamieszkujących Azję Środkową[13]. Uzbecy zamieszkują głównie Uzbekistan, a także sąsiednie państwa Afganistan, Tadżykistan, Kirgistan, Turkmenistan i Kazachstan oraz chiński region autonomiczny Sinciang.
 Tradycyjny strój uzbecki | |
| Populacja |
30–40 mln |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania |
Uzbekistan: 24,9 mln(2014)[1] |
| Język | |
| Religia | |
| Grupa | |
Pochodzenie edytuj
Uzbecy wywodzą się z części turko-mongolskiej Białej Ordy rządzonej przez ród Szejbanidów, która po pewnym czasie została sturkizowana. W XIV wieku grupa ta przyjęła nazwę Uzbecy, której pochodzenie jest niejasne; być może wywodzi się ona od imienia chana Złotej Ordy Ozbega (1313–1341)[14]. Inne teorie mówią, że nazwa pochodzi od wyrażenia oʻz bek, oznaczającego „rządzący sobą”.
Liczebność i rozmieszczenie edytuj
Historyczna populacja Uzbeków w poszczególnych republikach radzieckich na podstawie radzieckich spisów ludności:
| 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Uzbecka SRR | 3 467 226 (73,0%) | 4 804 096 (65,1%) | 5 038 273 (62,2%) | 7 733 541 (64,7%) | 10 569 007 (68,7%) | 14 142 475 (71,4%) |
| Tadżycka SRR | 175 627 (21,2%) | 353 478 (23,8%) | 454 433 (23,0%) | 665 662 (23,0%) | 873 199 (22,9%) | 1 197 841 (23,5%) |
| Kirgiska SRR | 110 463 (11,1%) | 151 551 (10,4%) | 218 640 (10,6%) | 332 638 (11,3%) | 426 194 (12,1%) | 550 096 (12,9%) |
| Turkmeńska SRR | 104 971 (10,5%) | 107 451 (8,6%) | 125 231 (8,3%) | 179 498 (8,3%) | 233 730 (8,5%) | 317 333 (9,0%) |
| Kazachska SRR | 129 407 (2,1%) | 120 655 (2,0%) | 136 570 (1,5%) | 207 514 (1,6%) | 263 295 (1,8%) | 332 017 (2,0%) |
| Rosyjska FSRR | 942 (0.00%) | 16 166 (0,01%) | 29 512 (0,03%) | 61 588 (0,05%) | 72 385 (0,05%) | 126 899 (0,09%) |
-
Uzbecy w Afganistanie
Historia edytuj
Za panowania chana Abu al-Chajr-chana (1428–1468) Uzbecy przenieśli się na tereny w dolnym biegu Syr-darii i zaczęli interweniować w walki pomiędzy poszczególnymi gałęziami Timurydów, co pozwoliło im w swoich łupieżczych wyprawach docierać do Chorezmu i Transoksanii. Państwo Uzbeków rozpadło się po śmierci Abu al-Chajr-chana, jednak jego restauracji dokonał jego wnuk, Muhammad Szejbani (1500–1510), któremu udało się opanować większość Azji Środkowej. Stopniowo Uzbecy przemieszali się z innymi tureckojęzycznymi ludami tego regionu, zarówno koczowniczymi, jak i osiadłymi, które przejęły od nich ich nazwę.
Kultura edytuj
Dominującą religią jest islam. Główne zajęcia to rolnictwo, handel, rzemiosło oraz hodowla zwierząt[13].
Przypisy edytuj
- ↑ Özbəkistan Dövlətinin Statistika Komitəsinin rəsmi məlumatlarına əsasən Özbəkistan əhalisnin 81,7%-ni özbəklər təşkil edir və 1 yanvar 2014-cü il tarixinə Özbəkistan əhalisnin sayı 30 492 800 nəfərdir. Bu məlumatlara nəzərə alınaraq Özbəkistanda təxminən 24 milyon 912 min 600 nəfər özbəyin yaşadığı ehtimal edilir.
- ↑ CIA World Factbook – Afghanistan. cia.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-20)]..
- ↑ CIA World Factbook – Tajikistan. cia.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2001-03-31)]..
- ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2009-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-06)].
- ↑ Ethnic groups in Kazakhstan, official estimation 2010-01-01 based on National Census 2009. [dostęp 2011-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-08)].
- ↑ CIA World Factbook – Turkmenistan.
- ↑ Afghan Refugees: Current Status and Future Prospects.
- ↑ State Statistics Committee of Ukraine: The distribution of the population by nationality and mother tongue. [dostęp 2011-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-01)].
- ↑ Chinese National Minorities.
- ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2010-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-18)].
- ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2014-03-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-27)].
- ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2013-10-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-25)].
- ↑ a b Obyczaje, języki, ludy świata. Encyklopedia PWN, Warszawa 2007, s. 791.
- ↑ Uzbekistan, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-05] (ang.).
Bibliografia edytuj
- Obyczaje, języki, ludy świata. Encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.