Viešvėnai

wieś na Litwie

Viešvėnai albo Viešvėnai I (hist., pol. Wieszwiany) – wieś na Litwie w rejonie telszańskim okręgu telszańskiego, 7 km na południowy wschód od Telsz.

Viešvėnai
Wieszwiany
Ilustracja
Siedziba gminy (2015)
Herb
Herb
Państwo

 Litwa

Okręg

 telszański

Rejon

telszański

Gmina

Viešvėnai

Wysokość

133 m n.p.m.

Populacja (2011)
• liczba ludności


471

Kod pocztowy

LT-88068

Położenie na mapie Litwy
Mapa konturowa Litwy, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Viešvėnai”
Ziemia55°56′09,3″N 22°19′19,0″E/55,935917 22,321944

Historia

edytuj

Znaleziska archeologiczne wskazują, że tereny te były zamieszkałe już w okresie paleolitu. Pierwsza wzmianka o istniejącym tu kopcu w źródłach pisanych pochodzi z 1253 roku (miejsce to nazywało się wtedy Wieswe, Versevene). Wzmianki o wsi pojawiają się wielokrotnie w XIV–XVI wieku[1].

Własność

edytuj

Według spisów podskarbińskich w 1569 roku Wieszwiany były królewskimi dobrami stołowymi, następnie zostały przemienione na niegrodowe starostwo (ciwuństwo)[2]. Na przełomie XVII i XVIII wieku były dzierżawione przez Ferdynanda Ignacego Piłsudskiego[3] (~1670–1717), następnie przez jego syna Franciszka (1707–1791). Po rozbiorach majątek został sprywatyzowany przez władze carskie. W połowie XIX wieku należały do Antoniego Huka herbu Radwan, syna Jana, żonatego z Marianną Witkowską herbu Nowina. Kolejnym właścicielem Wieszwian był ich syn Józef (1873–?) żonaty z Julią Dąbrowską (1876–1924) herbu Junosza, a ostatnim był ich syn Tadeusz Huk (1908–1944) żonaty ze Stanisławą Kosibą (1909–1943)[4].

Tutejsze dobra Huków miały w ostatniej dekadzie XIX wieku powierzchnię 302 dziesięcin[2].

Przynależność administracyjna

edytuj
Demografia Wieszwian
rok liczba ludności
1528 33 rodziny szlacheckie[1]
1859 376[2]
1862 376
1902 992
1923 244
1959 263
1970 297
1979 479
1983 521
1987 501[1]
1989 525
2001 552
2011 471[5]
 
Kościół w Wieszwianach, 2015

Po III rozbiorze Polski w 1795 roku Wieszwiany, wcześniej wchodzące w skład Księstwa Żmudzkiego Rzeczypospolitej[4] znalazły się na terenie powiatu telszewskiego guberni kowieńskiej Imperium Rosyjskiego. W II połowie XIX wieku należały do gminy Gadonów[2]. 10 października 1920 roku na podstawie umowy suwalskiej przyznano je Litwie, która w okresie 1940–1990, jako Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka, wchodziła w skład ZSRR.

XVI–XXI wiek

edytuj

Wieszwiany były miasteczkiem co najmniej od 1567 roku[1]. W XVIII wieku były jednym z 28 traktów Księstwa Żmudzkiego.

Franciszek Piłsudski wzniósł tu w 1758 roku pierwszy drewniany kościół katolicki, filialny telszewski, pod wezwaniem św. Trójcy.

W 1858 roku powstała tu pierwsza szkoła, w 1918 albo 1919 – publiczna szkoła podstawowa, która w latach 1949–1961 była siedmioklasowa, od 1962 roku – ośmioklasowa, a od 1984 roku działa tu również szkoła średnia.

W 1923 roku uruchomiono tu pocztę.

Po II wojnie światowej Wieszwiany były centrum kołchozu „Droga Lenina”. Powstały tu wtedy: przychodnia lekarska, dom kultury i biblioteka[1].

W 2003 roku przyjęto herb wsi.

Pałac

edytuj

Do lat 90. XIX wieku właściciele majątku mieszkali tu w typowym klasycystycznym dworku. Antoni Huk rozbudował dom, tworząc okazały, trzynastoosiowy, dwukondygnacyjny pałac. W dalszym ciągu był on na planie prostokąta, z frontowym portykiem o czterech stylizowanych jońskich kolumnach w wielkim porządku. Portyk był zwieńczony trójkątnym frontonem otoczonym kroksztynami herbowymi z herbami Radwan i Nowina. Z tarasu portykowego do wnętrza domu prowadziły trzy półkoliście zwieńczone portfenetry. Od strony ogrodu czterokolumnowy portyk był w małym porządku i dźwigał balkon na pierwszej kondygnacji. Pałac był przykryty wysokim, łamanym na sposób polski, gontowym, czterospadowym dachem z sześcioma kominami. Przy prawej elewacji wznosiła się oranżeria.

W czasie rozbudowy gruntownej przebudowie uległy również dwutraktowe, amfiladowe wnętrza pałacu. Pomieszczenia na parterze były znacznie wyższe niż na piętrze, mając charakter reprezentacyjny. Urządzono je stylowymi meblami, głównie neobarokowymi i w stylu Ludwika XVI[4].

Dom był otoczony stosunkowo niewielkim parkiem. Przed domem był owalny gazon z klombami kwiatowymi.

Pałac został zdewastowany przez wojska rosyjskie już w 1914 roku, następnie został spalony i częściowo zburzony. Po 1920 roku już go nie odbudowano, w okresie międzywojennym ruiny rozebrano na cegłę[4].

Majątek Wieszwiany został opisany w 4. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[4].

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e Konstantinas Prušinskas, Viešvėnai, „„Žemaičių Žemės" Žurnalas” (3), samogitia.mch.mii.lt, 2004 [dostęp 2020-11-21] [zarchiwizowane z adresu 2008-11-02] (lit.).
  2. a b c d Wieszwiany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 426.
  3. Marek Minakowski, Profil Ferdynanda Piłsudskiego w Wielkiej genealogii Marka Minakowskiego [online] [dostęp 2020-11-21].
  4. a b c d e Wieszwiany, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 4: Województwo wileńskie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 489–491, ISBN 83-04-04020-4, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
  5. Results of the 2011 Population and Housing Census of the Republic of Lithuania [online] [dostęp 2020-11-21] (ang.).