Wieża Klesza w Braniewie
Wieża Klesza (niem. Pfaffenturm) – XIV-wieczna wieża w północno-zachodnim narożu dawnego Starego Miasta w Braniewie, stanowiąca element wewnętrznego muru obronnego. Od 1565 Wieża Klesza wchodziła w skład kompleksu Collegium Hosianum, współcześnie jest zarządzana przez Muzeum Ziemi Braniewskiej.
 nr rej. B/239 (542/97) z 14.12.1957[1]
| |
.jpg)
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Gdańska 19 |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie Polski  | |
 54°22′54,0″N 19°49′16,5″E/54,381667 19,821250
| |
Historia edytuj
.jpg)
Wieża Klesza wybudowana została w I połowie XIV wieku jako wieża obronna i stanowiła element wewnętrznego muru obronnego. Wieża wybudowana na planie kwadratu ze schodami kręconymi w grubości ściany południowej. Zbudowana została z cegły i udekorowana charakterystyczną zendrówką (cegłą wypalaną na czarno) ułożoną w romby. Wieża była początkowo 3-kondygnacyjna i wchodziła w kompleks klasztoru franciszkanów. W roku 1500 w ramach modernizacji murów nastąpiło podwyższenie wieży o czwartą kondygnację, wieża otrzymała również profilowane okna ostrołukowe.
Wieża Klesza była istotnym elementem fortyfikacji Braniewa i razem z innymi obiektami niejednokrotnie stanowiła o skutecznej obronie podczas oblegania miasta, m.in. podczas wojny trzynastoletniej w 1455 przez Krzyżaków, a w 1461 i 1462 przez wojska polskie, czy podczas wojny popiej w 1478, gdy miasto oblegane było znów przez Polaków.
W 1565 kardynał Stanisław Hozjusz sprowadził do Braniewie jezuitów, którzy przejęli pofranciszkański klasztor wraz z narożnikową Wieżą Kleszą. 21 sierpnia 1565 decyzją warmińskiego synodu diecezjalnego powstało tu pierwsze seminarium duchowne na ziemiach polskich (Collegium Hosianum), jako skutek realizacji uchwał soboru trydenckiego[2]. Wieża Klesza, razem z całym klasztorem, wchodzi w jego skład.
Po kasacie zakonu jezuitów w 1780 Wieża Klesza jako integralna część kompleksu uczelni wchodzi w skład utworzonego Gimnazjum Akademickiego, a od 1818 Liceum Hosianum. Piwnica wieży służyła przez pewien czas za więzienie: w XIX w. widoczne były wyryte na jej ścianach nazwiska więźniów. Wieloletni wykładowca i rektor Liceum Hosianum prof. Joseph Bender (1815–1893) w nieopublikowanym rękopisie spisał wyryte nazwiska, zakładając, że należały do przebywających tam uwięzionych.
W 1834 wykonano okna oraz elewację z gzymsem wieńczącym, a także przebito wejście na parterze od północno-wschodniej strony do gimnazjum. W tym samym roku rozpoczęło działalność w wieży obserwatorium astronomiczno-meteorologiczne, którego pomysłodawcą był wybitny nauczyciel Hosianum prof. Wawrzyniec Feldt (1796–1882). Obserwatorium to funkcjonowało zaledwie przez 15 lat, ale zdążyło się trwale zapisać w historii astronomii. 7 lutego 1835 Feldt stwierdził podczas prowadzonych tu obserwacji wpływ Słońca na magnetyzm Ziemi[3]. Mimo obietnic niezbędnych środków ze strony królewskiego ministerstwa władze pruskie nie wsparły projektu profesora Feldta. Namiastka obserwatorium funkcjonowała do 1849 i w tym samym roku Wieża Klesza została zwrócona miastu.
W 1851 wieża omal nie uległa unicestwieniu. Magistrat zaproponował sprzedaż dwóch zrujnowanych obiektów: Wieży Kleszej i Wieży Byczej, a radni miejscy wyrazili zgodę, z zastrzeżeniem że materiał pozyskany z rozbiórki Wieży Kleszej ma być przeznaczony na budowę kościoła gimnazjalnego. Wówczas jednak na drodze stanął miejski inspektor budowlany August Bertram i jego ekspertyza stanu wieży, w której nie uznał on wieży jako zrujnowanej, a przeciwnie – nadającej się do remontu. Ostatecznie w 1853 rząd przyznał rację Bertramowi zakazując magistratowi rozbiórki i nakazując jej naprawę. Magistrat w 1857 ponownie przyznał wieżę gimnazjum, ponieważ została uwzględniona w projekcie mającej powstać auli i kościoła gimnazjalnego. W 1858 wieża stała się ponownie własnością gimnazjum i od tej pory utrzymywana była w dobrym stanie technicznym. W latach 1861–1863 zbudowano przy wieży kościół gimnazjalny, który początkowo nie był połączony z wieżą i budynkiem głównym. W 1904, podczas rozbudowy skrzydła zachodniego, kościół gimnazjalny i wieża zostały dołączone do obiektu głównego kolegium. Z kolei od roku 1908 wieża została przebudowana z przeznaczeniem na szkolne archiwum. Kolejna przebudowa kompleksu w latach 1931–1934 nadała mu kształt podkowy, ale jednocześnie zatarła jego zabytkowy charakter i całkowicie zasłoniła Wieżę Kleszą od strony dziedzińca.
Podczas bombardowań radzieckich Braniewa w lutym 1945 wieża, jak wiele innych budynków w mieście, została uszkodzona, zniszczony został m.in. dach. Jednak przetrwała powojenne rozbiórki, które w latach 50. objęły staromiejskie budynki Braniewa, rozebrano jednak sąsiedni gmach kościoła gimnazjalnego z aulą. Nieremontowana wieża stała i niszczała aż do roku 1972, gdy została odrestaurowana oraz otrzymała ceramiczny dach namiotowy. Odbudowana została również większa część z kompleksu Hosianum, przy czym na miejscu rozebranego kościoła gimnazjalnego i auli powstał przylegający do wieży budynek internatu z płyty betonowej, który współcześnie nie jest użytkowany. Przez pewien czas Wieża Klesza wchodziła w skład Zespołu Szkół Zawodowych w Braniewie, przez który była częściowo wykorzystywana do celów edukacyjnych. Później stała nieużytkowana. Współcześnie pozostaje wydzierżawiona (do 2025 roku) przez powstałe w 2016 Muzeum Ziemi Braniewskiej prowadzone przez Towarzystwo Miłośników Braniewa. W latach 2016–2019 została staraniem TMB odremontowana i zaadaptowana na cele muzealne[4].
Stowarzyszenie po przejęciu Wieży Kleszej uprzątnęło i odnowiło wszystkie cztery kondygnacje budowli. Wymalowano ściany, położono posadzkę, zamontowano poręcze przy schodach, zainstalowano w wieży instalację elektryczną i oświetlenie, doprowadzono centralne ogrzewanie na wszystkie kondygnacje, dzięki czemu zabezpieczono wieżę przed wilgocią i niszczeniem.
Od 2019 roku w Wieży Kleszej znajdują się następujące ekspozycje muzealne: parter – Sala rycerska – „w przededniu wielkiej wojny 1409-1410”, I piętro – Sala „Żyliśmy w PRL”, II piętro – cela franciszkańska i III piętro – pokój mieszczański (eklektyzm)[5].
Przypisy edytuj
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2017-12-21].
- ↑ Olsztyn: najstarsze seminarium duchowne w Polsce skończyło 450 lat [online] [dostęp 2017-12-22].
- ↑ Ernest Świerczewski, Mniej znana historia astronomii na Warmii. Zorza nad Braniewem w: Nowiny Północne nr 6/2020
- ↑ Historia Braniewa. Nieznane wydarzenia, Wojciech Jaroszek, Wieża Klesza, (17.11.2017)
- ↑ Historia Braniewa - nieznane wydarzenia - WIEŻA KLESZA [online], www.historiabraniewa.hekko.pl [dostęp 2020-02-02].