Wikipedia

Wieża Ta’ Ċieda

Wieża Ta' Ċieda (malt. It-Torri ta' Ċieda, ang. Ta' Ċieda Tower), znana też jako San Ġwann Roman Tower – punicko-rzymska wieża w San Ġwann na Malcie. Okres, z którego pochodzi wieża można cofnąć do prehistorii, z zastrzeżeniem innej jej budowy. Twierdzi się, że wieża może być pochodzenia punickiego raczej, niż rzymskiego, lecz Rzymianie ją przystosowali do swoich potrzeb. W średniowieczu, gdy Malta była pod władzą Arabów, miejsce to było używane jako cmentarz. Po wydaleniu muzułmanów z Malty, w tym miejscu zbudowano kościół dedykowany św. Helenie.

Wieża Ta' Ċieda
It-Torri ta' Ċieda
Ilustracja
Widok pozostałości wieży Ta' Ċieda
Państwo

 Malta

Lokalizacja

San Ġwann

Część

punicko-rzymskich wież na Malcie

Typ

wieża

Data budowy

III wiek p.n.e.[1]

Położenie na mapie Morza Śródziemnego
Mapa konturowa Morza Śródziemnego, blisko centrum na dole znajduje się punkt otoczony kołem zębatym z opisem „Wieża Ta' Ċieda”
Położenie na mapie Malty
Mapa konturowa Malty, po prawej nieco na dole znajduje się punkt otoczony kołem zębatym z opisem „Wieża Ta' Ċieda”
Ziemia35°54′26,6″N 14°28′48,1″E/35,907389 14,480028
Multimedia w Wikimedia Commons

Dzisiaj wciąż stoi, lecz jest zaniedbane, około 30% wieży. Jest ona jedną z łańcucha wież, budowanych w swoich czasach, zaprojektowanych prawdopodobnie, aby wspierać jedna drugą w razie inwazji od strony morza. Przypuszcza się, że istniało na Malcie osiem tego typu wież nadbrzeżnych[1][2] i ani jedna na pobliskiej wyspie Gozo; sześć z nich znanych jest jako wieże punicko-rzymskie[3][4].

Nazwa

edytuj

Nazwa wieży Ta' Ċieda została nadana w czasach średniowiecznych przez chrześcijan, a pochodzi od nabożeństwa do św. Heleny[5].

Historia

edytuj

Czasy prehistoryczne

edytuj

Okolice San Ġwann były zasiedlone od czasów prehistorycznych, dowodami na to są koleiny w skalnym podłożu, znajdujące się niedaleko wieży. Wykopaliska sugerują, że wieża może mieć pochodzenie prehistoryczne, lecz archeolodzy wierzą, że niektóre kamienie mogły być użyte wtórnie. I rzeczywiście, okrągły kształt wieży wskazuje, że była ona zbudowana później, inne prehistoryczne fortyfikacje na Malcie pokazują odmienną konstrukcję systemu obronnego. Budowla z okresu neolitu/epoki brązu odkryta została niedaleko, w Wied Ghomor (dolinie Ghomor)[6][3].

Fenicjanie i Rzymianie

edytuj
 
Wieża Ta' Cieda z nowoczesnym budownictwem w tle

W roku 1915 archeolog Thomas Ashbey stwierdził, że wieża jest pochodzenia punickiego[7]. Ogólnie sądzi się, że wieża jest budowlą rzymską, powołując się na jej nazwy: San Gwann Roman Tower lub Ta' Cieda Roman Tower lub Ta' Cieda Round Tower. Archeolodzy, jak np. A. Bonanno, twierdzą, że w kontekście czasu jest bardziej prawdopodobnym, że wieża została zbudowana w czasach punickich raczej, niż rzymskich, ponieważ w tych ostatnich atak wroga był mniej prawdopodobny. Poza tym, okrągły kształt wież był już długo przyjęty w czasach punickich. Rzeczywiście, historycy utrzymują, że w III wieku p.n.e. archipelag maltański był celem Kartaginy i Rzymian, którzy najechali rodzimą cywilizację punicką. Poza tymi przekonującymi argumentami, utrzymuje się, że wieża mogła być zbudowane w czasach punickich, a później odnowiona przez Rzymian. Ze znalezisk wynika również, że Rzymianie mogli zbudować ję w formie "Folly", by górowała nad plantacją drzewek oliwnych, które rosły na tym terenie od czasów rzymskich. Nawet jeśli tak, nie ma żadnych śladów istnienia rzymskich willi na tym terenie, lecz Rzymianie rzeczywiście rządzili wyspami przez długi okres[8][9][10]. Na przykład rzymskie wille i inne budynki odkopano obok innych rzymskich wież na południu Malty, jak np. w Hal Safi oraz Żurrieq, tak więc może to być przekonujący argument za łańcuchem wież współpracujących ze sobą[11].

W roku 1960 dr David H. Trump zwrócił uwagę na rzymskie cysterny, leżące niedaleko od wieży. Budowle te są historycznie ważne z powodu użycia cementu, który, uważa się, w tamtych czasach miał nowoczesne zastosowanie, używany był przez Rzymian, lecz nie pasuje do czasów punickich. Konkluzja z tego faktu jest, że wieża jest oryginalnie punicka, jedynie readoptowana przez Rzymian. Znaleziono też rzymską ceramikę oraz odkopano i opracowano dokumentacyjnie rzymski grobowiec[4][12][10]. Powiedziane zostało, że wieża „mogła być centralnym punktem, wokół którego, z późnorzymskiej działalności gospodarczej w tym regionie, powstała jedna z ważniejszych średniowiecznych osad na Malcie”[13].

Okres muzułmański

edytuj
 
Różne kątowanie pozostałości

W czasie arabskiego panowania nad wyspą teren, gdzie stoi wieża był używany jako muzułmański cmentarz, jeden z najwcześniejszych na Malcie. Wtórne użycie materiału budowlanego pozyskiwanego z wieży przez Arabów oszczędzało im wysiłku z cięciem skał. Odkryto, że niektóre punickie i rzymskie wieże były wtórnie używane w czasie rządów islamskiego kalifatu na Malcie, w to można prawdopodobnie włączyć wieżę Ta' Cieda. Kamienne płyty nagrobne oraz inne widoczne symbole islamu na wyspach zostały usunięte po wydaleniu muzułmanów z tych ziem. Jednak kilka miejsc w okolicy San Gwann wciąż nosi arabskie nazwy[14][3][15]. Uważa się, że niektóre nagrobki w saraceńskich pochówkach w Rabacie pochodzą z tego cmentarza[16]. Również koło samej wieży zachowały się pozostałości saraceńskich pochówków[17][18][5][19][20][21].

Czasy chrześcijańskie

edytuj

Po przejęciu Malty przez chrześcijan muzułmański cmentarz prawie w całości zniknął z okolic wieży. Jest udokumentowane, że blisko wieży Ta' Cieda zbudowany został kościół poświęcony św. Helenie. Kościół ten zajmuje ważne miejsce w historii kościoła katolickiego na Malcie, gdyż był to pierwszy kościół parafialny zbudowany dla parafii Birkirkara. Ważne jest zauważyć, że w czasach, kiedy powstawał ten kościół, tereny San Ġwann w całości (lub w większości) były częścią Birkirkary. Kościół nazywany był St. Helen Church, znany był też jako Capella di Birchirchara; zbudowany został przed rokiem 1402 i został opuszczony w późnych latach XV wieku. Nie pozostały po nim żadne ślady. Tytuł kościoła parafialnego w Birkirkara został przeniesiony na "Old Church" (stary kościół), pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny w Mriehel (Birkirkara). Dzisiaj kościół parafialny w Birkirkara jest również poświęcony św. Helenie, jako Bazylika św. Heleny[22][15][23].

Współczesność

edytuj
 
Roślinność, wilgoć i ruiny w miejscu wieży Ta' Cieda[24]

Dziś pozostałości podstawy wieży Ta' Ċieda są zaniedbane i narażone na dalsze pogorszenie się ich stanu z powodu wandalizmu i zniszczenia spowodowanego dziko rosnącą roślinnością. Ruiny leżą u zbiegu ulic il-Baruza (Triq Il-Baruza) i it-Torri (Triq it-Torri), w otoczeniu nowoczesnych budynków mieszkalnych[13].

Dziedzictwo

edytuj

Wieża była na liście chronionych zabytków Malta Environment and Planning Authority (MEPA) od roku 1932, z nowelizacją w roku 1935 i 1939, kiedy teren był częścią St. Julian’s[25]. San Gwann Local Council z sukcesem doprowadził do uznania przez MEPA wieży za zabytek narodowy (razem z innymi pozostałościami), lecz nie udało się rozwiązać problemu ich zachowania. Teren był przeznaczony pod budownictwo, lecz z powodu jego ochrony nie było na to pozwolenia. Niektóre z kamiennych pozostałości były użyte do budowy muru z gruzu, tak na miejscu jak i w jego pobliżu[26][12][10].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b History. San Gwann Local Council. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)]. (ang.).
  2. ↑ San Gwann, a residential suburb with a commercial centre. www.malta.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-08)]. (ang.).
  3. ↑ a b c San Ġwann. Local Councils. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (ang.).
  4. ↑ a b San Gwann - Malta. MyGuide Malta. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-08)]. (ang.).
  5. ↑ a b Anthony Luttrell. The Capella of Birkirkara: 1402. „Melita Historica”. 2, s. 157, 1980. [zarchiwizowane z adresu 2017-08-17]. (ang.). 
  6. ↑ Hugh Braun, British Committee on the Preservation and Restitution of Works of Art, Archives, and other Material in Enemy Hands: Works of art in Malta: losses and survivals in the war. H.M. Stationery Off., 1946, s. 21. (ang.).
  7. ↑ Tony Cutajar: Appeal to preserve San Ġwann’s neglected historical heritage. [w:] Times of Malta [on-line]. 2015-11-01. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (ang.).
  8. ↑ Adolphus Lewis Harrison: Ancient Malta: A Study of Its Antiquities. Smythe, 1977, s. 112. ISBN 978-0-901072-25-2. (ang.).
  9. ↑ Mario Buhagiar: The late Medieval art and architecture of the Maltese islands. Fondazzjoni Patrimonju Malti, 2005, s. xxii. ISBN 978-99932-10-35-1. (ang.).
  10. ↑ a b c Ta' Cieda Round Tower. San Gwann Local Council. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (ang.).
  11. ↑ "Melita and Gaulos during the Punic Period". W: Claudia Sagona: The Archeology of Malta. Cambridge University Press, s. 239. ISBN 978-1-107-00669-0. (ang.).
  12. ↑ a b Tony C. Cutajar: Neglected heritage in San Gwann. [w:] Times of Malta [on-line]. 2006-07-05. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (ang.).
  13. ↑ a b Tony C. Cutajar: Neglected heritage sites in San Gwann. [w:] Times of Malta [on-line]. 2009-03-14. [dostęp 2017-11-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-29)]. (ang.).
  14. ↑ Mario Buhagiar: Late Roman and Byzantine catacombs and related burial places in the Maltese Islands. B. A. R., 1986, s. 5. (ang.).
  15. ↑ a b Anthony Luttrell. The Capella of Birkirkara: 1402. „Melita Historica”. 2, s. 157, 1980. [zarchiwizowane z adresu 2017-08-17]. (ang.).  (czytaj też przypis 6 oraz inskrypcję "Archivio Vaticano, Reg. Lat. 107, f. 71v-72v (12)" na str. 158-9).
  16. ↑ Mario Buhagiar: The Christianisation of Malta: catacombs, cult centres and churches in Malta to 1530. Archaeopress, 2007, s. 86. ISBN 978-1-4073-0109-9. (ang.).
  17. ↑ Tony C. Cutajar: Roman remains in San Gwann. [w:] Times of Malta [on-line]. 2005-07-02. [dostęp 2017-11-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-04)]. (ang.).
  18. ↑ North Harbours Local Plan [online], Malta Environment and Planning Authority, lipiec 2006 [zarchiwizowane z adresu 2016-03-11] (ang.).
  19. ↑ L’epigrafia araba nella isole maltese. „Studi Magrebini”. XXI, 1989. [zarchiwizowane z adresu 2017-03-26]. (wł.). 
  20. ↑ Anthony T. Luttrell, Medieval Malta. Studies on Malta before the Knights, London 1975 [zarchiwizowane z adresu 2017-09-05] (ang.).
  21. ↑ St. Julians. Petite Events. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-08)]. (ang.).
  22. ↑ San Gwann. Malta-Canada. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-17)]. (ang.).
  23. ↑ Mario Buhagiar: The late Medieval art and architecture of the Maltese islands. Fondazzjoni Patrimonju Malti, s. 193. ISBN 99932-10-35-8. (ang.).
  24. ↑ Tony C. Cutajar: Heritage plans at San Gwann. [w:] Times of Malta [on-line]. 2002-08-14. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (ang.).
  25. ↑ Protection of Antiques regulations. Malta Environment and Planning Authority (MEPA), 1932-11-21. s. 4. (ang.).
  26. ↑ Papers of the British School at Rome. R. Clay and Sons, 1913, s. 123. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wieża_Ta’_Ċieda&oldid=73940530”