Wikiprojekt:Tłumaczenie artykułów/Nowa Synagoga w Segedynie
| Państwo | |
|---|---|
| Budulec |
murowana |
| Data budowy | |
| Data likwidacji | |
| Tradycja |
ortodoksyjna |
| Obecnie |
muzeum |
Nowa synagoga w Segedynie Nową synagogę w Segedynie zbudowano w latach 1900-1902 według projektu Lipóta Baumhorna. Baunhorn na przełomie XIX i XX wieku zaprojektował 22 synagogi, ale jego najpiękniejszym dziełem jest właśnie Nowa Synagoga Segedyńska zbudowana w stylu secesyjnym, upstrzona elementami mauretańsko-arabsko-śródziemnomorskimi.
Przesłanki edytuj
Po wyzwoleniu Segedynu spod jarzma tureckiego, miasto zupełnie opustoszało. Jego zaludnienie rozpoczęła ludność serbska, niemiecka, oraz żydowska. Ludność żydowska w roku 1786-ym otrzymała zezwolenie od Rady Regencyjnej na osiedlenie się w tym wolnym mieście królewskim. Swoją gminę wyznaniową w Segedynie założyli w roku 1791-ym. Swoją pierwszą synagogę zbudowali już w latach 1800-1803-ych, która niestety nie zachowała się do dzisiaj.
W latach 1840-1843-ych na jej miejsce zbudowano nową i ta mała stara synagoga do dzisiaj znajduje się w ulicy Hajnóczy utca, w pobliżu Nowej Synagogi. Na przekór swoich małych rozmiarów, jest ona jednym z najpiękniejszych zabytków budownictwa neoklasycystycznego. Jest dziełem Henrika Lipovszkyego i Józsefa Lipovszkyego. Dzisaij budynek ten znajduje się we własności samorządu miejskiego Segedynu i służy celom kulturalnym.[1]
Historia Nowej Synagogi Segedyńskiej edytuj
Pod koniec XIX wieku gmina żydowska wyrosła już starą synagogę, rozpoczynając projektowanie nowej świątyni, na zbudowanie której zezwolenie otrzymali w 1900-ym roku. Jedna z najpiękniejszych synagog Europy i druga najpiękniejsza synagoga Węgier — Nowa Synagoga Segedyńska zbudowana została w latach 1900-1902. Oto jej wymiary: długość 48 m, szerokość 35 m, wysokość 48,6 m, wysokość wnętrza: 32 m. Wewnętrzna konstrukcja szkieletu w całości wykonana została z żelaza. W zaprojektowaniu stylu synagogi, olbrzymią rolę posiadał nadrabbin Immánuel Löw (1854-1944). Praca projektancka Lipóta Baumhorna pobudza wiernych do wierności ideom i do większej ofiarności.
Wykonawcami byli János Szilágyi, Ede Schaar oraz Vilmos Stark. Duża wolna parcela umożliwiła projektantom postawienie świątyni o symetrycznym kształcie, centralne położenie i perpektywicznie odniesie skuteczny wpyw na przybysza. Prawie wszystkie możliwe style otrzymały jakąś rolę przy budowie synagogi, której styl dzięki temu jest w pełni eklektyczny, wyrażając jak gdyby zdolności asymilacyjne żydowstwa.[2]
Umieszczenie kopuły na narożnikach sklepieniowych [3] wskazuje na styl bizantyjski, kolumny podtrzymujące galerię styl romański, a gwiaździste sklepienie nad organami są przykładami stylu gotyckiego. Kształt zewnętrzny kopuły jest charakteru barokowego.
Jednak mieszanie się stylów wcale nas nie peszy, bowiem tworzą one jedność między harmonią kolorów słoniowobiałego-niebieskiego-złotego oraz stosowanie z umiarem poszczególnych charakterów stylowych. W ślad za twórczością Immanuela Löw, w tej świątyni żydowskiej spotykamy się po raz pierwszy z napisami węgiersko-języcznymi na łuku tryumfalnym:
"Szeresd felebarátodat, mint tenmagadat!"(Kochaj bliźniego swego, jak siebie samego!) Wklinowany w ten tekst urywek hebrajski jest takiej samej treści, ale nie jest dosłownie identyczny:
"Szeresd felebarátodat, mert az is olyan, mint Te!" (Kochaj bliźniego swego, bo jest On taki sam, jak Ty!)
===Wnętrze kopuły, witraże===
Najpiękniejszą częścią synagogi jest wnętrze kopuły, która symbolizuje świat. Na cztery narożniki sklepieniowe kopuły wpisano trzy decydujące twierdzenia moralne (ale po hebrajsku wyrażone czterema słowami): Tora, praca oraz umiłowanie ludzi. Dwadzieścia cztery godziny doby symbolizują 24 filary bębna kopuły, a umieszczenie nad nimi krzewu polnej róży na niebieskim tle, są symbolami objawienia. Wrażenie bezgranicznej przestrzeni stwarzają ozdobione kwiatami i coraz bardziej ściemniające się linie kopuły na gwiaździsto niebieskiej powłoce szklanej. Tymczasem sklepienie niebieskie uwieńczają promienie słoneczne rozjaśniające się wokół gwiazdy Dawida. Witraże okien kopuły i wszystkie inne kolorowe witraże świątyni wykonano w warsztacie Miksy Rótha. Na kolorowych witrażach parterowych i piętrowych okien, ukazane są najważniejsze epizody religii i historii narodu żydowskiego, oczywiście włącznie z momentem zbudowania Nowej Synagogi. Widoczny nad głównym wejściem obraz Starej Synagogi, przed którym stoi tylko wywiązana łódka, przypomina wielką powódź segedyńską (1879), a obok jest Nowa synagoga, która w roku 1902-ym była gotowa.[4]
Ściana ołtarzowa edytuj
Innym klejnotem świątyni jest ściana ołtarzowa, na której czuć można wpływ drugiej świątyni jerozolimskiej, konstrukcyjnie wykazuje podział modeński. Pozłoconą białość ołtarza, jeszcze lepiej podkreśla niebieski kolor chóru. Kamień węgielny marmurowego stołu czytalnika Tory, który przysłaniał opis budowy świątyni, wyciosany jest z jerozolimskiego marmuru. Niestety podczas holokaustu opis budowy zaginął. Drzwi powołującej się na przymierze między człowiekiem i Bogiem Arki Przymierza, dokładnie tak, jak w przypadku prehistorycznej Arki Przymierza, wykonano z drzewa cedrowego z Szittim z nad Nilu. Ozdoby pasmowe formujące roślinne hizopy (Józefki, Hyssopus officinalis ) są symbolami pokory i czystoty duszy. Arkę Przymierza zakrywa przesuwna firanka. Na firance powtarzają się elementy stylowe i architektoniczne świątyni, pośrodku z dymiącym ołtarzem jerozolimskiej świątyni. W szafce Arki Przymierza znajdują się zwoje tory odziane w aksamitny przystrój, zawierające pięć ksiąg Mojżesza w języku hebrajskim. Zazwyczaj w soboty i żydowskie święta, odczytuje z nich po jednym fragmencie (sidra) Czytający Torę. Z górnej ambony przemawia do wiernych rabin, a przy ołtarzu modli się intonujący modlitwy.
Organy i przedsionek edytuj
Powyżej Arki Przymierza widać pięknie cyzelowany Wieczny Latarnik, którego w prąd zaopatrują nowoczesne kolektory słoneczne. Cóż: również i tu wkradła się już technika XXI wieku... Jeszcze wyżej znajduje się mała kopuła, uproszczona miniatura dużej kopuły świątyni.
Za nią znajdują się organy, dzieło Lipóta C. Wegensteina z Timişoara/hu:Temesvár. Rekonstrukcję organów dokonała firma Pécsi Orgonaépítő Manufaktúra Kft z miasta Pécs: w roku 2001-ym. Posiada 2317 piszczałek, 42 rejestrów, 2 manuały. Jest to ten instrument, który służy nie tylko cele liturgiczne. Synagoga segedyńska dzięki tym wspaniałym organom, bardzo często jest miejscem cudownych koncertów, bowiem świątyni posiada wspaniałą, niezapomnianą akustykę. W przedsionku urządzane są także wystawy. Sumy, które wpływają z tych imprez, w całości idą na odrestaurowanie synagogi i dlatego dysponuje nimi specjalny fundusz.
Synagoga segedyńska posiada 1340 miejsc siedzącach, 740 dla mężczyzn na parterze, a 600 na ławkach chóru dla kobiet.
Synagoga segedyńska posiada potężnych wymiarów przedsionek, dawniej tu zbierał się lud weselny, tu następowało przykrywanie narzeczonej welonem przed samym ślubem. Dzisiaj jest to pomieszczenie pamiątkowe Holokaustu, przypominające straszne męczeństwo tutejszych Żydów, którzy w latach II wojny światowej zginęli w obozach śmierci lub w obozach pracy przymusowej. W roku 1944-ym z Segedynu uprowadzono około 6600 obywateli węgierskich narodowości żydowskiej, spośród których powróciło zaledwie 1500 osób. Na tablicach marmurowych można przeczytać 1900 nazwisk. Inna tablica upamiętnia męczeństwo 3000 węgierskich Żydów z Wojwodiny, jeszcze inna tablica upamiętnia nazwiska Żydów uprowadzonych z Kistelek. Dwie czarne trumny oddają hołd bezbronnym ofiarom: dzieciom i starcom. W roku 1944-ym synagoga była centrum tutejszego getta, miejscem zbiórki ruchomości uprowadzonych. Uratowanie świątyni i zebranych w nim kosztowności zawdzięczyć można było przede wszystkim pierwszemu rosyjskiemu komendantowi miasta po rozpoczęciu okupacji sowieckiej.
Nowa Synagoga i gmach Segedyńskiej Gminy Izraelickiej po 1945-ym roku edytuj
Po II wojnie światowej największy problem stanowi zachowanie pierwotnego stanu budynku synagogi i jej wyposażenia, a razem z nią gmachu Segedyńskiej Gminy Izraelickiej, zbudowanej w latach 1901-1902 również na podstawie projektu Lipóta Baunhorma w tym samym stylu eklektycznym, z fragmentami mauretańskimi i secesyjnymi. W roku 1979-ym nastąpił mniejszy jego remont, który uniemożliwia dalsze wfruwanie gołębi i innych ptaków, oraz przecieki deszczowe. W roku 1990 powstał Fundusz Za Synagogę Segedyńską (Szegedi Zsinagógáért Alapítvány), który z wpływów z imprez kulturalnych (wspomniane już koncerty organowe i wystawy) próbuje finansować od dawna będące już bardzo aktualne remonty.
Od drugiej wojny światowej wprawdzie przy małym stanie liczebnym, ale bez przerwy trwa tutaj życie religijne Segedyńskiej Gminy Żydowskiej na czele z bardzo znanymi rabinami, jak na przykład Sándor Scheiber.
Notatki i źródła edytuj
- ↑ Częściowo w ślad za książką Apró – Péter: Szeged
- ↑ W ślad za pracą Immanuel Löw: A szegedi új zsinagóga (Nowa Synagoga Segedyńska
- ↑ kulisty trójkąt; trójkątna część sklepienia przeprowadzająca przedłużenie czworokątnych ścian do półkolistej kopuły
- ↑ Ten akapit napisano pryede wszystkim na podstawie książki pt. Csongrád megye építészeti emlékei oraz prac Ferenca Somorjaiego.
- Lőw Immánuel: A szegedi új zsinagóga. Szeged, Traub, 1903.
- Csongrád megye építészeti emlékei/ szerk. Tóth Ferenc. Szeged, 2000. 757, ISBN 963-7193-28-6 Új zsinagóga ld. 415-417. o.
- Somorjai Ferenc: Szeged : új zsinagóga.(Ser. Tájak, korok, múzeumok kiskönyvtára, 0139-245X ; 700.) Budapest : TMK Egyesület, 2001. 20 o. Bibl. 20. Angol nyelvű összefoglalóval. ISBN 963-554-480-4
- Apró Ferenc – Péter László: Szeged : a városról lakóinak és vendégeinek. Szeged, Grimm Kiadó, 2002. 240 o. ill. ISBN 963-9087-58-0 Új zsinagóga ld. 173-178. o.
- Somorjai Ferenc: Szeged. (Ser. Panoráma : magyar városok) Szeged, Panoráma, 2002. 325 o. ill. ISBN 963-243-860-4 Új zsinagóga ld. 163-171. o.
- Bálint Sándor: Szeged városa. 2. kiad. Szeged, Lazi, 2003. 171 o. ill. Új szinagóga ld. 133. o. ISBN 963-9416-49-5
Linki zewnętrzne edytuj
- Synagoga w Segedynie
- Nowa Synagoga Segedyńska - zabytek
- Nowa Synagoga Segedyńska - Segedyn, o pracach restauracyjnych i jego dotychczasowych trudnościach finansowych.