Wybory parlamentarne w Wolnym Mieście Gdańsku w 1933 roku
Wybory parlamentarne w Wolnym Mieście Gdańsku w 1933 roku – zostały przeprowadzone 28 maja po tym, jak w marcu tego roku prezydent Senatu Ernst Ziehm przedwcześnie rozwiązał Senat Wolnego Miasta Gdańska. Były to piąte (przedostatnie) wybory parlamentarne do Volkstagu. Wybory wygrało NSDAP, zdobywając 38 z 72 mandatów (prawie 53%).
Wolne Miasto Gdańsk
 Ustrój i polityka Wolnego Miasta Gdańska Ustrój polityczny
Konstytucja
Władza ustawodawcza
Władza wykonawcza
Władza sądownicza
Finanse
Samorząd terytorialny
Wybory
Polityka zagraniczna
|
Tło wyborów edytuj
Wybory w Wolnym Mieście Gdańsku odbyły się niecałe trzy miesiące po marcowych wyborach parlamentarnych w Niemczech, w których wygrało NSDAP, a kanclerzem Niemiec został Adolf Hitler. Wybory, mimo zapewnień władz Wolnego Miasta Gdańsk o „zachowaniu warunków całkowitej wolności”, odbyły się w atmosferze nagonki na mniejszości narodowe − głównie Żydów[1].
Już po wyborach parlamentarnych 1930 roku nazistowscy działacze, którzy stanowili drugą siłę w parlamencie, zaczęli przejmować coraz więcej stanowisk, przy czym coraz mocniej szykanowano komunistów, socjaldemokratów, Polaków i Żydów[2]. Jednakże 2 października 1932 NSDAP przeszło do opozycji, co nie przeszkadzało w organizowaniu prywatnych wizyt niemieckich działaczy narodowosocjalistycznych. Ze względu na zagrożenie komunizmem działania te były tolerowane przez przedstawicieli władz Wolnego Miasta Gdańska[1]. Jednocześnie dochodziło do akcji antyniemieckich, w tym zarówno propolskich jak i głoszących separacje od obu państw. Część mieszkańców Wolnego Miasta Gdańska nie interesowała się polityką i nie opowiadała się po żadnej stronie, co powodowało wrogą reakcję wszystkich zaangażowanych stron, a szczególnie zwolenników integracji z Niemcami[3].
Minister Spraw Zagranicznych Polski Józef Beck oświadczył, iż wybory to wewnętrzna sprawa Wolnego Miasta, więc rząd Polski nie będzie się w nie ingerował[1]. Również nowy rząd w Berlinie uznał za ważniejsze wewnętrzne sprawy Niemiec, niż angażowanie się w wewnętrzne sprawy Gdańska[3].
Termin wyborów edytuj
Wybory w 1933 roku odbyły się 28 maja, po przedwczesnym rozwiązaniu parlamentu[4], choć zgodnie z konstytucją (Art 9.) miały być przeprowadzane co 4 lata, w którąś z listopadowych niedziel:
Volkstag wybierany jest na czteroletnią kadencję. Wybory odbywają się w jedną z niedziel listopada. Kadencja biegnie od 1-go stycznia roku następnego po wyborach. Szczegóły reguluje prawo wyborcze.
Należy zaznaczyć, że także do tej pory wybory odbywały się mniej więcej co 3 lata ze względu na małą stabilność władz.
Wyniki wyborów edytuj
Wybory wygrała NSDAP, która jako jedyne ugrupowanie[a] zdobyło lepszy wynik wyborczy niż w 1930. Do Volkstagu weszli przedstawiciele 7 list, w tym dwóch z list polskich[4]. NSDAP wygrało głównie w powiatach wiejskich, natomiast w samym Gdańsku preferencje wyborcze dla wszystkich gdańskich partii były podobne[5].
Zestawienie wyników[6]:
| Komitet wyborczy | Głosy | Mandaty (zmiana) | % mandatów | ||
|---|---|---|---|---|---|
| NSDAP | 107331 | 38 | +26 | 52,78% | |
| SDP | 37882 | 13 | -6 | 18,06% | |
| Partia Centrum | 31336 | 10 | -1 | 13,89% | |
| KPD | 14566 | 5 | -2 | 6,94% | |
| DNVP | 13596 | 4 | -6 | 5,56% | |
| Polacy | 4358 | 1 | -1 | 1,39% | |
| Polska Lista Doktora Moczyńskiego | 2385 | 1 | +1 | 1,39% | |
Sytuacja po wyborach edytuj
Prezydentem senatu został Hermann Rauschning (NSDAP). Rząd Wolnego Miasta Gdańsk okazał się znacznie mniej antypolski, niż zapowiadano. Dodatkowo stabilny rząd większościowy spowodował stabilizację wewnętrzną. Z drugiej strony nadal odbywały się akcje przeciwko mniejszościom narodowym, które jednak nie były organizowane przez działaczy NSDAP[7]. W 1934 rozpoczął się jednak kryzys polityczny, który spowodował, iż Hermann Rausching 23 listopada 1934 roku podał się do dymisji i latem 1935 roku uciekł do Polski. Nowym prezydentem został mający poglądy nazistowskie i proniemieckie Arthur Greiser, co spowodowało antypolską politykę władz Wolnego Miasta Gdańska[8].
Uwagi edytuj
- ↑ W 1930 startowały również dwa polskie ugrupowanie - Polska Partia Katolicka nie zdobyła żadnego mandatu, natomiast Polacy ze specjalnej listy zdobyli dwa mandaty.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Edmund Cieślak (red.): Historia Gdańska. Sopot: Lex, s. 66. ISBN 83-7159-298.
- ↑ Edmund Cieślak (red.): Historia Gdańska. Sopot: Lex, s. 65. ISBN 83-7159-298.
- ↑ a b Edmund Cieślak (red.): Historia Gdańska. Sopot: Lex, s. 69. ISBN 83-7159-298.
- ↑ a b Edmund Cieślak (red.): Historia Gdańska. Sopot: Lex, s. 71. ISBN 83-7159-298.
- ↑ Edmund Cieślak (red.): Historia Gdańska. Sopot: Lex, s. 72. ISBN 83-7159-298.
- ↑ Danzig: Wahl zum 5. Volkstag 1933. gonschior.de. [dostęp 2011-11-18]. (niem.).
- ↑ Edmund Cieślak (red.): Historia Gdańska. Sopot: Lex, s. 74. ISBN 83-7159-298.
- ↑ Edmund Cieślak (red.): Historia Gdańska. Sopot: Lex, s. 75. ISBN 83-7159-298.