Ymer Prizreni
Ymer (Ömer) Prizreni (według różnych źródeł także jako: Ymer Drini, Haxhi Ymer Prizreni, Haxhi Ymer Efendiu[1], Hadži Imer-efendi Prizreni, Hadji Omer Effendi, Sheh Umer Prizreni, Myderriz Ymer Prizreni, Myderiz Omer Effendi, Sheh Omer Prizreni, Sheh Ymer, Ymer Efendi Prizreni, Omer Efendiu Prizreni, Myderiz Omer Efendi, Myderiz Omer Efendiu, Prizrin'li Hacı Ömer, Ömer Şevki bądź Ömer Şevki Efendi; ur. 1820 lub 1821[2] w Zgatarze, Nashcu lub Prizrenie, zm. 12 czerwca 1887[3] w Ulcinju[4][5][6][7])[8] – albański nauczyciel i imam, przywódca Ligi Prizreńskiej, uważany w Kosowie za współtwórcę idei albańskiego nacjonalizmu[9].
 Wizerunek Ymera Prizreniego na znaczku pocztowym z 2008 roku | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przewodniczący Ligi Prizreńskiej | |
| Okres |
od 3 października 1879 |
| Przewodniczący Autonomicznego Rządu Tymczasowego | |
| Okres |
od stycznia 1881 |
Pochodzenie
edytuj
Ymer Prizreni miał dwóch braci: Alego i Osmana[2]; pochodzili z zamożnej rodziny muzułmańskiej[9] posiadającej ziemię w regionie Prizrenu i Opojë i zajmującej się duchowieństwem oraz prowadzeniem garbarnii[2]. Ojcem Ymera był Süleyman Efendi Zgatari, pracował on jako nauczyciel religii w medresie należącej do meczetu Bajrakli w Prizrenie[9]. Wcześniej przeniósł się ze Zgataru do Prizrenu; z tego powodu nie jest jasne, która z danych miejscowości była miejscem urodzenia Ymera[9].
Dziadek Ymera, Ali Nuhi, był założycielem i pierwszym imamem meczetu w Zgatarze[10].
Życiorys
edytujYmer Prizreni dorastał w Nashcu[1]. Przeniósł się do Prizrenu[1], gdzie ukończył naukę w medresie, był imamem w meczecie Bajrakli oraz od lat 60. XIX wieku pracował jako nauczyciel[2]. Miał studiować prawo, filozofię i teologię w Konstantynopolu, jednak ta informacja nie jest potwierdzona[2].
W 1877 roku został deputowanym do osmańskiego parlamentu[2][5][1]. Podczas wojny rosyjsko-tureckiej z lat 1877–1878 stanął w obronie integralności terytorialnej Albanii oraz współzałożył Centralny Komitet na rzecz Obrony Praw Albańczyków[2][5][11][1]. Zorganizował również komitet samoobrony w Sandżaku Prizren, który przygotowywał się do zbrojnego oporu przeciwko aneksji tego regionu przez Serbię oraz organizował pomoc osobom wypędzonym przez serbskich żołnierzy[2][1].
3 października 1879 roku został wybrany na przewodniczącego Ligi Prizreńskiej[12][13][14][15][1]; władze osmańskie zadenuncjowały go brytyjskiemu konsulowi jako bardzo wpływowego w wilajecie Kosowo i jako zdrajcę interesów Wysokiej Porty[13][14], z kolei austro-węgierski konsul w Prizrenie w raporcie skierowanym do Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Wiedniu opisał Prizreniego jako prowadzącego działalność terrorystyczną przeciwko tureckiej administracji[1]. W styczniu 1881 roku Ymer Prizreni został przewodniczącym Autonomicznego Rządu Tymczasowego[5][6], działającego w ramach ligi, która zakończyła działalność w kwietniu tegoż roku z powodu zajęcia Prizrenu przez wojska osmańskie[12][16][1]. W odróżnieniu od swojej rodziny, Prizreniemu udało się uniknąć kary za działalność w tej lidze[5][6][7]; opuścił Prizren prawdopodobnie dnia 30 kwietnia 1881 roku, udając się przez Szkodrę i Durrës do leżącego w granicach Czarnogóry Ulcinja[4][1], do którego przybył 18 maja[12]. Według tureckich historyków Bulenta Ozedemira i Abidina Temizira, Prizreni przybył do Ulcinja, ponieważ czarnogórski książę Mikołaj I Petrowić-Niegosz chciał go mianować na muftiego Czarnogóry po odwołaniu efendiego Saliha Hylina z tej funkcji; zrezygnował z tego, ponieważ kompetencje odwoływania i mianowania muftich należały wówczas do sułtana Abdülhamida II[4].
W 1884 roku władze osmańskie zaproponowały mu powrót do kraju oraz zapewniły ułaskawienie, jednak odmówił[17][1]; władze czarnogórskie natomiast nadały mu status uchodźcy[18].
Został zamordowany dnia 12 czerwca 1887 roku w swoim domu w Ulcinju; grób Prizreniego do dziś znajduje się w tym mieście[18][5][1]. Na kilka dni przed jego śmiercią, odwiedził go jeden z osmańskich parlamentarzystów z prośbą wpłynięcia na korzyść Imperium Osmańskiego w związku z powstaniami odbywającymi się na terenie Albanii, w zamian za kilka worków złota oraz za pozostawienie go przy życiu; Prizreni nie przystał na tę propozycję[1].
Według albańskich biografów, Prizreni miał znać języki albański, gorański, bułgarski, turecki, arabski, perski, francuski i niemiecki; podawana jest jednak wątpliwość w kwestii jego znajomości dwóch ostatnich języków[2].
Życie prywatne
edytujWedług jednej z tureckich encyklopedii, Ymer Prizreni był ojcem ginekologa i parlamentarzysty Besima Ömera Akalına (1862-1940); przypuszcza się, że ta informacja nie jest prawdziwa, ponieważ opis Akalına w tej encyklopedii nie wspomina o powiązaniach z Ymerem Prizrenim[18].
Część kosowskich historyków podała, że Prizreni był żonaty z kobietą o imieniu Fatime, z którą miał córkę o imieniu Ajshe lub Ayshe[18]. Z powodu klęski Ligi Prizreńskiej, w odróżnieniu od Prizreniego, zostały internowane na nieznany okres w Salonikach, następnie w Izmirze (inne źródła podają Konstantynopol[16]); powróciły one na tereny Albanii około 1890 roku[18]. Córka Fatime była żoną Albańczyka Vehbiego Fluku, który miał być jednym z uczniów Prizreniego[18]. Kosowscy historycy, którzy przeprowadzili wywiad z potomkami Prizreniego, podają, że ten miał mieć również syna, który zmarł w bardzo młodym wieku[18].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m Ymer Haxhi Prizreni (1826 – 1886), kryetari i parë i Shqipërisë së Katër Vilajeteve. radiokosovaelire.com, 2022-06-10. (alb.).
- ↑ a b c d e f g h i Bilmez i Clayer 2016 ↓, s. 172.
- ↑ Prizreni, Ymer, 1820-1887. id.worldcat.org. (ang.).
- ↑ a b c YMER PRIZRENI U PLANIFIKUA PËR MYFTIN E MALIT TË ZI!?. ul-info.com. (alb.).
- ↑ a b c d e f Elsie 2012 ↓, s. 272.
- ↑ a b c Iseni 2008 ↓, s. 218.
- ↑ a b Gashi i Steiner 1997 ↓, s. 109.
- ↑ Bilmez i Clayer 2016 ↓, s. 170-171.
- ↑ a b c d Bilmez i Clayer 2016 ↓, s. 171.
- ↑ Bilmez i Clayer 2016 ↓, s. 171-172.
- ↑ Meta, Duka i Verli 2008 ↓, s. 285.
- ↑ a b c Bilmez i Clayer 2016 ↓, s. 173.
- ↑ a b Dauti 2012 ↓, s. 133.
- ↑ a b Dauti 2012 ↓, s. 144.
- ↑ Schmidt-Neke 1987 ↓, s. 21.
- ↑ a b Belegu 1939 ↓, s. 190-191.
- ↑ Bilmez i Clayer 2016 ↓, s. 173-174.
- ↑ a b c d e f g Bilmez i Clayer 2016 ↓, s. 174.
Bibliografia
edytuj- Xhafer Belegu, Lidhja e Prizrenit e veprimet e sajë, Tirana 1939.
- Michael Schmidt-Neke, Entstehung und Ausbau der Königsdiktatur in Albanien (1912-1939): Regierungsbildungen, Herrschaftsweise und Machteliten in einem jungen Balkanstaat, Monachium: Oldenbourg Wissenschaftsverlag, 1987, ISBN 978-3486543216.
- Dardan Gashi, Ingrid Steiner, Albanien: archaisch, orientalisch, europäisch, Wiedeń 1997, ISBN 3-85371-120-0.
- Bashkim Iseni, La question nationale en Europe du Sud-est: Genèse, émergence et développement de l'identité nationale albanaise au Kosovo et en Macédoine, Peter Lang, 2008, ISBN 978-3039113200.
- Beqir Meta, Ferit Duka, Marenglen Verli, Dokumente austro-hungareze për Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, 2008, ISBN 978-9951-8735-3-6.
- Daut Dauti, Çështja shqiptare në diplomacinë britanike 1877-1880, Skopje, Prisztina, Tirana: Logos-A, 2012, ISBN 978-9989-58-465-7.
- Robert Elsie, A Biographical Dictionary of Albanian History, Londyn: I.B. Tauris, 2012, ISBN 978-1-78076-431-3.
- Bülent Bilmez, Nathalie Clayer, The First Ottoman Experiment in Democracy, Würzburg 2016, ISBN 978-3-95650-191-3.