Język perski

język z gałęzi irańskiej rodziny indoeuropejskiej
To jest najnowsza wersja przejrzana, która została oznaczona 22 sty 2024. Od tego czasu wykonano 3 zmiany, które oczekują na przejrzenie.

Język perski, nowoperski (pers. ‏فارسی‎ fārsī) – język z grupy irańskiej języków indoeuropejskich, którym posługuje się ponad 50 mln mówiących, zamieszkujących głównie Iran (40 mln), Afganistan (7 mln), Tadżykistan (6 mln) i Irak (200 tys.). Służy jednocześnie jako lingua franca dla blisko 80 mln mieszkańców Bliskiego Wschodu[1][2][3][4] (po języku arabskim[5]).

‏زبان فارسی‎
Obszar

Iran, Afganistan, Bahrajn, Tadżykistan i inne

Liczba mówiących

62 miliony

Pismo/alfabet

perskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowy  Iran
 Afganistan (jako język dari)
 Tadżykistan (jako język tadżycki)
Organ regulujący Akademia Języka i Literatury Perskiej
UNESCO 1 bezpieczny
Kody języka
ISO 639-1 fa
ISO 639-2 per/fas
ISO 639-3 fas
IETF fa
Glottolog fars1254
Ethnologue fas
GOST 7.75–97 пер 535
SIL PRS
Występowanie
Ilustracja
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku perskim
Słownik języka perskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Do najważniejszych odmian języka perskiego, klasyfikowanych także jako odrębne języki, zalicza się: gilani, mazandarani, luri, bahtiari (Iran), hazaragi i aimak (Afganistan) oraz gurani (Irak). Natomiast tadżycki, klasyfikowany jako odmiana perskiego lub odrębny język, jest językiem urzędowym Tadżykistanu.

Język perski jako język urzędowy Iranu funkcjonuje pod nazwą farsi („język perski”), a jako język urzędowy Afganistanu (obok języka paszto) – dari („język dworski”) lub kabuli („język kabulski”). Kwestią dyskusyjną dla wielu językoznawców pozostaje status dari – czy jest to dialekt perskiego, czy też osobny, bardzo bliski perskiemu, język.

Rozwój języka perskiego można podzielić na trzy epoki:

Nie można jednak przedstawić tego rozwoju w postaci prostej. Jest to raczej linia łamana, ponieważ ani średnioperski nie jest bezpośrednim kontynuantem staroperskiego, ani nowoperski nie kontynuuje w pełni średnioperskiego. Sytuacja ta jest wynikiem skomplikowanych zjawisk społeczno-kulturowo-politycznych.

Alfabet

edytuj
Osobny artykuł: alfabet perski.
ب پ چ
ژ
ک گ

Fonetyka

edytuj

Irański perski ma sześć samogłosek i dwadzieścia trzy spółgłoski.

Samogłoski

edytuj
 
Diagram perskich samogłosek

Samogłoski wykazują duże zróżnicowanie między dialektami. Język staroperski miał fonemiczny iloczas, ale w języku współczesnym różnice długości przeszły w różnice jakości. Nie ma tonów, a akcent dynamiczny pada z reguły na ostatnią sylabę.

Spółgłoski

edytuj
  Wargowe Zębowe Zadziąsłowe Miękkopodniebienne Krtaniowe
Zwarte bezdźwięczne p t ʧ k ʔ
Zwarte dźwięczne b d ʤ g  
Szczelinowe bezdźwięczne f s ʃ x h
Szczelinowe dźwięczne v z ʒ ɣ  
Nosowe m n      
Półotwarte   l, r j    

Morfologia

edytuj

Czasowniki perskie odmieniają się względem czasu, osoby i liczby. Czasy przeszłe i imiesłów czasu przeszłego tworzy się od tematu czasu przeszłego, natomiast od tematu czasu teraźniejszego czas teraźniejszy trybu oznajmującego oraz łączny, tryb rozkazujący oraz życzący, a także imiesłów czasu teraźniejszego. Temat czasu przeszłego uzyskuje się poprzez odjęcie zrostka bezokolicznika -an, np.: goftan > goft. Określenie tematu czasu teraźniejszego jest bardziej złożone. W przypadku czasowników regularnych – tj. zakończonych na -id(an) – będzie to temat czasu przeszłego po odjęciu -id, np.: porsidan ‘pytać’ > pors-. Czasowniki regularne stanowią jednak nieliczną grupę.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Persian Studies [online], University of Cambridge, Faculty of Asian and Middle Eastern Studies [dostęp 2015-09-22] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-06] (ang.).
  2. M. Ismail Marcinkowski: Preface. W: Bertold Spuler: Persian Historiography & Geography. Pustaka Nasional Pte Ltd., 2003, s. xi, seria: Contemporary Islamic scholars series. ISBN 9971-77-488-7. (ang.).
  3. Nadia von Maltzahn: The Syria-Iran Axis: Cultural Diplomacy and International Relations in the Middle East. I.B.Tauris, 2015, s. 156. ISBN 978-1-78453-169-0. (ang.).
  4. Prehistory to 1200. W: Andrea L. Stanton, Edward Ramsamy, Seybolt Peter J., Carolyn M. Elliott: Cultural Sociology of the Middle East, Asia, and Africa: An Encyclopedia. SAGE Publications, 2012, s. 39. (ang.).
  5. Lars Johanson: Written language intertwining. W: Peter Bakker, Yaron Matras: Contact Languages: A Comprehensive Guide. Berlin: Walter de Gruyter, 2013, s. 283, seria: Language Contact and Bilingualism [LCB] (tom 6). ISBN 978-1-61451-371-1. (ang.).

Bibliografia

edytuj
  • A.K.S. Lambton, Persian Grammar, Cambridge University Press 2000. (ang.)
  • B. Składanek, Wprowadzenie do gramatyki języka perskiego, Dialog 1997.