Zamek Sieniawskich w Międzybożu

Zamek Sieniawskich w Międzybożu – obronny zamek wznieśli Koriatowicze, którzy okoliczne dobra w 1366 r. dostali od króla Polski Kazimierza Wielkiego[1].

Zamek Sieniawskich w Międzybożu
Ilustracja
Zamek w 2020 roku
Państwo

 Ukraina

Obwód

 chmielnicki

Miejscowość

Międzybóż

Ukończenie budowy

1366 r.

Ważniejsze przebudowy

XVI w.

Zniszczono

1914-18, 1939-45

Pierwszy właściciel

Koriatowiczowie

Kolejni właściciele

Mikołaj Sieniawski, Rafał Sieniawski, Czartoryscy, ks. Adam Czartoryski

Położenie na mapie obwodu chmielnickiego
Mapa konturowa obwodu chmielnickiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Zamek Sieniawskich w Międzybożu”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Zamek Sieniawskich w Międzybożu”
Ziemia49°26′19″N 27°24′10″E/49,438611 27,402778
Strona internetowa

Historia

edytuj

W 2 połowie XIII wieku tereny te opanował litewski książę Olgierd[2]. W 1366 król Kazimierz Wielki po opanowaniu Podola nadał Międzybóż księciu Lubartowi, jednak przypuszczalnie warownia istniała tu już wcześniej[2]. Następnie Międzybóż znalazł się w rękach możnego rodu Koriatowiczów. Na początku XVI wieku Międzyboż był własnością Marcina Zborowskiego[3]. W 1540 roku kupił od niego Międzybóż hetman wielki i wojewoda ruski Mikołaj Sieniawski i w posiadaniu jego rodu zamek pozostawał przez około 200 lat[3]. W tym okresie Mikołaj Sieniawski przeszedł na wyznanie kalwińskie[3]. Obiekt przypuszczalnie został wzmocniony o nowe fortyfikacje około XVI wieku oraz zbudowano na terenie zamku nowy pałac z wczesnorenesansową attyką. Zamek musiał być już ówcześnie mocną fortyfikacją, ponieważ w 1566 roku Mikołaj Sieniawski zdołał się w nim obronić przed Tatarami, mimo niewielkiej załogi broniącej warowni[2]. Na znak powrotu rodziny do katolicyzmu w 1591 roku na dziedzińcu zamkowym Rafał Sieniawski polecił zbudować renesansową kaplicę pod wezwaniem św. Stanisława[3]. W 1666 zamek obronił się podczas oblężenia wojsk turecko-kozacko-tatarskich[2]. W 1672 zamek, na mocy Traktatu buczackiego, wydano w ręce Turków, którzy zbudowali w nim meczet. Wkrótce po bitwie pod Wiedniem w 1683 r. zamek opanował Sieniawski, który rok później od króla Jana III Sobieskiego otrzymał go w dziedziczne władanie[4][2] W czasie, gdy był rezydencją baszów tureckich, był przez nich odrestaurowany w stylu wschodnim[4][5].

W 1730 roku na skutek małżeństwa Augusta Aleksandra Czartoryskiego z Zofią z Sieniawskich, wdową po Stanisławie Denhoffie, Międzybóż, wraz z ogromną fortuną Sieniawskich, przeszedł we władanie Czartoryskich[2]. Miasto stało się przez to administracyjną „stolicą" dóbr podolskich rodu Czartoryskich[2].

Od września 1790 r. do lipca 1791 r. stacjonował tu Tadeusz Kościuszko, który dowodził stąd czterema pułkami na Podolu i Wołyniu[3][5]. W czasach Czartoryskich w zamku istniała szkoła powiatowa. Ks. Adam Czartoryski był gorliwym zwolennik szerzenia oświaty wśród swych poddanych, darował zamek na szkołę, która została otwarta 10 października 1814 r. w obecności licznie zgromadzonej szlachty[5]. Po powstaniu listopadowym władze carskie zamknęły szkołę i w 1831 roku skonfiskowały Czartoryskim zamek, który przeznaczono dla rosyjskiego wojska[1][2]. Podczas manewrów wojsk stacjonujących na Podolu, na zamku przebywali carowie Rosji: Mikołaj I Romanow i Aleksander II Romanow[5].

Później jego mury mieściły szkołę powiatową, w której nauki pobierał Leonard Sowiński. Napisał on:

…Stare zamczysko, nieskończone lochy, sterczące pośród niedostępnych moczarów zwalisko zamku Rakowieckiego, wywarły na umysł mój niezatarte wrażenie, tak, że już w dwunastym roku życia, uczuwszy przypływ poetycznego usposobienia, pierwszy wiersz poświęciłem murom Sieniawskich i Czartoryskich[6].

19 sierpnia 2023, w czasie inwazji Rosji na Ukrainę, w efekcie rosyjskiego ataku dronów doszło do zniszczeń na terenie obiektu. Fala uderzeniowa spowodowała uszkodzenia m.in. dachu Wieży Rycerskiej oraz okien i drzwi mieszczącego się na zamku muzeum[7].

Architektura

edytuj
 
Cerkiew Świętego Mikołaja i ruiny pałacu. Widok z Wieży Rycerskiej
 
Zamek Sieniawskich w Międzybożu, w którym Sieniawski bronił się przed Tatarami w 1566

Z inicjatywy Mikołaj Sieniawskiego nastąpiła rozbudowa wcześniejszego zamku, której celem było polepszenie walorów obronnych. Zbudowano mury z cegły i kamienia o wysokości kilkunastu metrów[2]. Wzniesiono również pałac z attyką w stylu renesansowym oraz 3 wieże wspomagające obronę murów[1]. Obronę zamku od wschodu wzmacniała przystosowana do użycia broni palnej wielka basteja w kształcie czwórliścia[2].

W latach 1581–1586 Rafał Sieniawski, kasztelan kamieniecki, wybudował w zamku kaplicę, w której posługa parafialna odbywała się do 1632 r. W XVIII w. kaplicę przerobiono na cerkiew i ozdobiono w stylu bizantyjskim[5]. Zamek poważnie uszkodzono podczas I i II wojny światowej.

Do czasów współczesnych zachowały się baszty, obwodowe mury obronne, kaplica Rafała Sieniawskiego i zrujnowany pałac renesansowy[1].

Przypisy

edytuj
  1. a b c d Międzybóż. [dostęp 2013-08-23].
  2. a b c d e f g h i j Twierdza Międzybóż [online], www.wilanow-palac.pl [dostęp 2022-07-11].
  3. a b c d e Igor Zapadenko, Odzwierciedlenie religijnych konwersji Sieniawskich w architekturze zamku w Międzybożu, „Dziedzictwo I Rzeczypospolitej. Toruńskie Studia Polsko-Ukraińskie z zakresu historii i muzeologii”, 2023, s. 57-77, ISBN 978-83-89124-88-3 [dostęp 2024-01-02] (pol.).
  4. a b Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 9: Województwo podolskie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1996, s. 250–255, ISBN 83-04-04268-1, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
  5. a b c d e Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. VI. Warszawa: 1880–1902, s. 365–370.
  6. Michał Rolle, Z minionych stuleci, Lwów 1908.
  7. Rosjanie zniszczyli XVI-wieczną twierdzę. Należała do polskich arystokratów. polsatnews.pl, 2023-08-021. [dostęp 2023-08-23].

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj