Zapora wodna Bystřička
Zapora wodna Bystřička (czes. Přehrada Bystřička) – zapora wodna we wschodniej części Republiki Czeskiej (na Morawach), wzniesiona na potoku Bystřička (prawobrzeżny dopływ Górnej Beczwy). Po jej wybudowaniu powstał zbiornik zaporowy Bystřička.
Położenie edytuj
Zapora leży w północno-zachodniej części Gór Wsetyńskich. Wzniesiono ją ok. 4,3 km powyżej ujścia Bystřički do Górnej Beczwy w miejscowości Bystřička w powiecie Vsetín. Znajduje się w dorzeczu Morawy.
Historia edytuj
Już w XVIII w. pojawiały się pierwsze konkretne projekty budowy drogi wodnej, łączącej Dunaj z Odrą i/lub Łabą. Budowa takiego kanału została zatwierdzona w 1873 r. przez obie izby parlamentu wiedeńskiego. Na skutek działań akcjonariuszy rozbudowywanych wówczas linii kolejowych prace nie zostały wówczas uruchomione. Dopiero 11 czerwca 1901 r. podpisano Ustawę o drogach wodnych, która przewidywała również budowę kanału Dunaj-Odra-Łaba. Ustawa przewidywała, że realizacja powinna rozpocząć się w 1904 roku i zakończyć w ciągu 20 lat. Elementami tego planowanego (i nigdy nie zrealizowanego) dzieła były podjęte wówczas m.in. regulacje niektórych odcinków rzek na Morawach. W celu zapewnienia wody niezbędnej do zasilania śluz nitki kanału prowadzącej do Odry, a znajdujących się w rejonie Bramy Morawskiej, podjęto w 1907 r. budowę zapory na Bystřičce i związanego z nią zbiornika wodnego. Prace zakończono w 1912 r. Drugą, w obliczu szeregu powodzi nawiedzających ten region na przełomie XIX i XX w. równie ważną rolą zapory miało być regulowanie przepływu wody Bystřički (i przyjmującej ją Górnej Beczwy)[1].
Zapora na Bystřičce była jedną z pierwszych zapór wodnych budowanych na terenie Czech, pierwszą w dorzeczu Morawy powyżej ujścia do niej Dyji. Była również pierwszą zaporą wodną, wznoszoną w tej części Karpat, która zbudowana jest z fliszu karpackiego. Jej koszt wyniósł ok. 7 milionów ówczesnych koron austro-węgierskich[2].
W ciągu ponad stu lat funkcjonowania zapory była ona kilkakrotnie remontowana. Główne działania objęły modernizację urządzeń zrzutowych w latach 1960 - 1961 oraz remont samej zapory w latach 1964 - 1967, w trakcie którego mur zapory wzmocniono i uszczelniono systemem iniekcji cementowych. W latach 2001-2002 przeprowadzono remont korony zapory, a w latach 2003-2004, po spuszczeniu wody, wykonano po raz pierwszy od uruchomienia zapory oczyszczenie dna zbiornika z nanosów[1].
Charakterystyka zapory edytuj
Zapora grawitacyjna, łukowa, murowana z bloków piaskowca spajanych zaprawą cementową. Korpus zapory został posadowiony około 9 metrów poniżej poziomu dna doliny, na wysokości 350 m n.p.m. Podstawę zapory tworzą warstwy litych piaskowców i zlepieńców z niewielką wkładką łupków ilastych. Piaskowce mają lepiszcze wapniste. upad warstw budujących podłoże wynosi 38°, warstwy zapadają w kierunku północno-zachodnim, a więc w kierunku odwodnej strony muru zapory[2].
Objętość muru zapory wynosi 70 000 m3. Promień łuku zapory wynosi 135 m, długość jej korony 170 m, szerokość 4,6 m, wysokość 27,4 m. Korona zapory znajduje się na wysokości 386,60 m n.p.m. Dolna część muru zapory do wysokości 369 m n.p.m. jest wzmocniona przesłoną z materiału ilastego o miąższości 1,5-2,5 m[2].
Oba lica muru zapory zostały wyłożone okładzinami z wysokiej jakości kamienia, który został sprowadzony w tym celu z kamieniołomów w Hrabůvce koło Hranic na Morawach i w Bystřici pod Hostýnem, czyli z odległości około 50 km.
Wzniesiono ją według projektu wiedeńskiego konstruktora i radcy budowlanego Emila Grohmana, który w swych obliczeniach zastosował już współczesne spojrzenie na rozkłady obciążeń działających na mur zapory. Budowę realizowała wiedeńska firma "Rabas, Kosina und Weiner", a kierował nimi inżynier Julius Radna. Wszystkie prace były wykonywane ręcznie. Kamień konstrukcyjny pochodził z niedalekiego kamieniołomu, usytuowanego poniżej zapory, z którego dostarczano go specjalnie wybudowaną kolejką wąskotorową[2].
Zapora posiada upust denny, usytuowany w centrum łuku muru zaporowego (wydajność max. 2,5 m3/s) oraz dwa upusty w wieży wodnej (łączna wydajność max. 12,2 m3/s). Duży upust przelewowy, szerokości 51,5 m, którego krawędź znajduje się na wysokości 384,15 m n.m.[1], z systemem kaskadowo ułożonych stopni, znajduje się poza zaporą, po jej lewej stronie, w odległości ok. 120 m od krańca muru zaporowego. Pomiędzy nimi stoi murowany budynek dyrekcji zapory, pochodzący z czasów jej budowy.
W celu ochrony przed przeciekami zaporę pomalowano warstwą specjalnej farby o grubości 0,5 ÷ 2,0 cm, nałożonej na tynk cementowy[2].
Na końcu dolnej galerii wylotowej zbudowano w 1982 r. niewielką elektrownię wodną, która wykorzystuje energię wody odprowadzanej ze zbiornika. Do obu rur tłocznych przyspawane zostały odgałęzienia, na których zainstalowano turbiny Bankiego-Michella o mocach odpowiednio 68,7 kW i 13,65 kW. Elektrownia jest w stanie wykorzystać przepływy od 0,027 m3/s do 0,588 m3/s[2].
Ochrona edytuj
W chwili budowy zapora na Bystřičce była najśmielszą tego typu konstrukcją w całych Austro-Węgrzech. Jest do dziś klasycznym, świetnie zachowanym dziełem myśli technicznej przełomu XIX i XX w. i przykładem ówczesnych zasad budowy zapór wodnych w tej części Europy. W uznaniu historycznych wartości całego kompleksu hydrotechnicznego w 2003 r. Ministerstwo Kultury Republiki Czeskiej uznało go zabytkiem kultury[1].
Przypisy edytuj
Bibliografia edytuj
- Ota Anders, Miloslav Baláš i in.: Beskydy. Turistický průvodce ČSSR, svazek 8, wyd. Olympia, Praha 1982, s. 219-220;
- Přemysl Najbrt: Beskydy a Valašsko, wyd. Olympia, Praha 1974, s. 162-163.