Łąki ramienicowe, podwodne łąki ramienicowe (Charetea) – syntakson w randze klasy, do której należą zbiorowiska makrofitów budowanych głównie przez ramienicowce. W przyjętym w Polsce systemie jest to takson monotypowy, do którego należy tylko jeden rząd związków roślinnych – Charetalia. Wyjątkowo łąki ramienicowe tworzone są przez gatunki słonowodne (np. Charetum balticae, czyli zbiorowisko ramienicy bałtyckiej) i wówczas są zaliczane do klasy łąk podmorskich Ruppietea maritimae.

Łąki ramienicowe
Ilustracja
Łąka ramienicowa w Jeziorze Woszczelskim
Syntaksonomia
Klasa

Charetea (Fukarek 1961 n.n.) Krausch 1964

Rząd

Charetalia Sauer 1937

Charakterystyka

edytuj

Łąki podwodne tworzone przez duże glony (makroglony) zakotwiczone w dnie za pomocą chwytników. Zbiorowiska charakterystyczne dla tzw. jezior ramienicowych, czyli jezior o małej lub umiarkowanej zawartości biogenów – oligotroficznych i mezotroficznych, ale nierzadko dużej twardości wody. Ze względu na dość dużą przezroczystość preferowanych wód mogą występować na stosunkowo dużych głębokościach (w rekordowo czystych jeziorach amerykańskich ramienice znajdowano na głębokości kilkudziesięciu metrów[1]). Mogą być zbiorowiskami roślinności pionierskiej w nowo powstających zbiornikach, wraz z eutrofizacją wypierane przez zbiorowiska innych makrofitów (głównie łąk podwodnych z klasy Potametea) lub zanikające ze względu na zacienianie przez fitoplankton[2]. Łąki ramienicowe mogą pojawiać się w wodach o różnym stopniu zanieczyszczenia, więc samo ich występowanie nie jest dowodem na dobry stan ekologiczny wód, podobnie jak brak nie jest dowodem na zły stan, ale z reguły nie występują w jeziorach o złym stanie ekologicznym wód, a ich dominacja wiąże się z bardzo dobrym stanem ekologicznym[3]. Często porastają podłoże, na którym nie mogą zakorzenić się rośliny naczyniowe – kamieniste, piaszczyste, silnie rozwodnione organiczne[2]. Wiele łąk ramienicowych występuje w zbiornikach o dużej zawartości wapnia, ale nie jest to regułą. W wodach o dużej ilości wapnia, silnie zmineralizowanych i zasadowym odczynie częściej dominują zbiorowiska budowane przez gatunki ramienic (Chara), podczas gdy w wodach umiarkowanie zmineralizowanych i o odczynie zbliżonym do obojętnego – gatunki kryniczników (Nitella)[4].

Głęboko zanurzone łąki ramienicowe ze względu na dużą zawartość rozpuszczonego tlenu wydzielanego podczas fotosyntezy, a jednocześnie niską temperaturę wody i strukturę tworzących je roślin są miejscem tarła ryb siejowatych[4].

Występowanie

edytuj

W Polsce występują głównie na terenie pojezierzy (różne typy z różnym rozmieszczeniem), ale izolowane stanowiska także na pozostałym obszarze[4]. W pierwszych dekadach XXI w. łąki ramienicowe stwierdzano w nieco ponad połowie twardowodnych, stosunkowo dużych (o powierzchni powyżej 50 ha) jezior. Wśród nich najczęściej występującym zbiorowiskiem było Nitellopsidetum obtusae[3].

Syntaksonomia

edytuj
ChCl., ChO. : ramienica delikatna (Chara delicatula), ramienica krucha (Chara fragilis), krynicznica tępa (Nitellopsis obtusa)[5].

Dla rzędu i klasy charakterystyczne są gatunki z rodzajów Chara, Nitella, Nitellopsis i Lychnothamnus, poza tym w łąkach ramienicowych mogą pojawiać się gatunki hydrofitów charakterystycznych dla innych klas[2].

Podkategorie syntaksonomiczne

edytuj

W obrębie klasy w Polsce wyróżniane są następujące syntaksony (ujęcie Władysława Matuszkiewicza)[4]:

Kontrowersje syntaksonomiczne

edytuj

Początkowo łąki ramienicowe były zaliczane do klasy słodkowodnych makrofitów Potametea. Od lat 30. XX w. zaczęto wyróżniać dla nich rząd Charetalia, a od lat 60. zaproponowano wyróżnienie klasy Charetea. Stanowisko to przyjęto w polskiej hydrobotanice szczególnie pod wpływem Henryka Tomaszewicza, który pod koniec lat 70. przedstawił system, w którym prawie wszystkie zespoły budowane przez ramienice (razem z Charetum foetidae nieuwzględnianym w systemie Matuszkiewicza) oraz Nitellopsidetum obtusae włączył do związku Charion fragilis, a wszystkie zespoły budowane przez kryniczniki do związku Nitellion (przy czym w przypadku kilku dotąd niescharakteryzowanych zbiorowisk zaproponował nadanie im rangi zespołu). Trzecim związkiem klasy Charetea w jego systemie był Charion canescentis z zespołami Charetum balticae i Tollypelletum nidificae. W niektórych innych systemach, w tym Matuszkiewicza, te dwa zespoły włączane są do klasy łąk podmorskich Ruppietea maritimae i związku luźnych łąk podmorskich Ruppion maritimae, jako że występują w słonawych wodach morskich (w Polsce w Zatoce Puckiej). Niektóre zespoły związku Nitellion są typowe dla jezior lobeliowych, w związku z czym zaliczane bywają do klasy Littorelletea uniflorae[2].

W systemie przyjętym w Holandii klasa Charetea nie jest monotypowa, gdyż oprócz rzędu Charetalia wydzielane są inne rzędy[6]:

 
Łąka ramienicowa (Chara vulgaris)

Zagrożenia i ochrona

edytuj

Łąki ramienicowe w miarę postępującej eutrofizacji i związanym z tym wzrostem stężenia fosforu, mętności i przewagi konkurencyjnej roślin naczyniowych zanikają.

Występowanie typowych łąk ramienicowych jest podstawą do objęcia zbiorników, w których występują, ochroną jako siedlisko przyrodnicze 3140 (twardowodne oligo– i mezotroficzne zbiorniki z podwodnymi łąkami ramienic Charetea) w systemie Natura 2000[4]. Łąki ramienicowe mogą jednak występować domieszkowo także w jeziorach eutroficznych (siedlisko przyrodnicze 3150), a pewne postacie (Nitelletum flexilis, Nitelletum capillaris) są typowe dla miękkowodnych jezior lobeliowych (siedlisko przyrodnicze 3110)[7]. Z kolei ramienicowe łąki podmorskie mogą występować w siedlisku przyrodniczym 1160 (duże płytkie zatoki)[8].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Światło. W: Winfried Lampert, Ulrich Sommer: Ekologia wód śródlądowych. tłum. Joanna Pijanowska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 107–115. ISBN 83-01-13387-2.
  2. a b c d Henryk Tomaszewicz: Roślinność wodna i szuwarowa Polski : (klasy Lemnetea, Charetea, Potamogetonetea, Phragmitetea) wg stanu zbadania na rok 1975. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1979, s. 25–26, seria: Rozprawy Uniwersytetu Warszawskiego = Dissertationes Universitatis Varsoviensis, 0509-7177. ISBN 83-00-01088-2.
  3. a b Agnieszka Kolada, Charophyte variation in sensitivity to eutrophication affects their potential for the trophic and ecological status indication, „Knowledge and Management of Aquatic Ecosystems”, 422, 2021, s. 30, DOI10.1051/kmae/2021030 (ang.).
  4. a b c d e Ryszard Piotrowicz: 3140 – Twardowodne oligo– i mezotroficzne zbiorniki z podwodnymi łąkami ramienic Charetea. W: Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 2: Wody słodkie i torfowiska. Ministerstwo Środowiska, s. 48–58. ISBN 83-86564-43-1.
  5. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-14439-5.
  6. K.V. Sýkora: Field Guide : Dutch Plant Communities : Species composition and ecology. s. 10–11. [dostęp 2011-01-07]. (ang.).
  7. Marek Kraska: 3110 – Jeziora lobeliowe. W: Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 2: Wody słodkie i torfowiska. Ministerstwo Środowiska, s. 29–36. ISBN 83-86564-43-1.
  8. Jan Warzocha: 1160 – Duże i płytkie zatoki. W: Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 1: Siedliska morskie i przybrzeżne, nadmorskie i śródlądowe solniska i wydmy. Ministerstwo Środowiska, s. 54–60. ISBN 83-86564-43-1.