Wikipedia

5W + H

angielskojęzyczny akronim oznaczający najważniejsze pytania w opisie faktu

5W+H – angielskojęzyczny akronim oznaczający najważniejsze pytania: what?, who?, when?, where?, why? i how?, czyli odpowiednio: co, kto, kiedy, gdzie, dlaczego i jak. Udzielenie odpowiedzi na te pytania uważa się za kluczowe dla zbierania informacji i rozwiązywania problemów w wielu dziedzinach, m.in. w dziennikarstwie, badaniach naukowych i śledztwach policyjnych[1]. Zgodnie z zasadą pięciu W uzyskanie odpowiedzi na te podstawowe pytania jest niezbędne dla pełnego opisania danego tematu[2][3]. Opis taki powinien zawierać odpowiedź na następujące pytania:

  • Kto to zrobił?
  • Co się wydarzyło?
  • Kiedy to się stało?
  • Gdzie wydarzenie miało miejsce?
  • Dlaczego to się stało?

Niektórzy autorzy dodają szóste pytanie, jak (w jaki sposób to się wydarzyło), choć odpowiedź na to pytanie mogą zawierać również co, kiedy lub gdzie[3].

By opis został uznany za kompletny, na każde z pytań musi paść konkretna, rzeczywista, oparta na faktach odpowiedź[4]. Co ważne, na żadne z nich odpowiedź nie może brzmieć tak lub nie.

Historia edytuj

Retoryka edytuj

Zestaw standardowych pytań był używany jako sposób na formułowanie lub analizowanie pytań retorycznych przynajmniej od czasów antyku[5].

Jak podaje pseudo-Augustyn(inne języki) w dziele De Rhetorica, retor Hermagoras z Temnos określił siedem okoliczności (μόρια περιστάσεως; dosł. elementów okoliczności), które traktował jako loci, czy też topoi niezbędne dla analizy danej kwestii[a][6]. Były to pytania: kto, co, kiedy, gdzie, dlaczego, w jaki sposób, jakimi środkami (po łacinie odpowiednio: quis, quid, quando, ubi, cur, quem ad modum, quibus adminiculis)[7][b].

Podobną metodę analityczną stosował Cyceron, jednak same pytania nie pojawiają się w jego pismach, choć ich wynalezienie przypisywał mu Tomasz Akwinata. Podobnie, Кwintylian omawia w swoich dziełach stosowanie loci argumentorum, jednak nie formułuje ich w postaci pytań[7].

Gajusz Mariusz Wiktoryn zestawił stosowany przez Cycerona zestaw najważniejszych okoliczności z pytaniami o nie, stosowanymi przez Hermagorasa[7]:

 

Juliusz Wiktoryn(inne języki) także dokonał podobnego zestawienia[7].

Z kolei Boecjusz uznał siedem okoliczności za kluczowe dla skutecznego prowadzenia obrony i oskarżenia przed sądem. Były to pytania: kto, co, dlaczego, w jaki sposób, gdzie, kiedy, jakie (po łacinie odpowiednio quis, quid, cur, quomodo, ubi, quando, quibus auxiliis)[7]. Zestaw pytań jako narzędzie naukowe powrócił w XII wieku wraz z pismami Teodoryka z Chartres i Jana z Salisbury[7]. W XIII wieku sobór laterański IV (1215) zalecał spowiednikom, by przy zadawaniu grzesznikom pokuty rozważali zarówno sam grzech, jak i jego okoliczności. Jako wskazówkę używano kilku zbliżonych zestawów pytań[c]:

Quis, quid, ubi, per quos, quoties, cur, quomodo, quando[8].
Quis, quid, ubi, quibus auxiliis, cur, quomodo, quando[9].
Quis, quid, ubi, cum quo, quotiens, cur, quomodo, quando[10].
Quid, quis, ubi, quibus auxiliis, cur, quomodo, quando[11].
Quid, ubi, quare, quantum, conditio, quomodo, quando: adiuncto quoties[12].

Metoda pytań była również wykorzystywana do egzegezy i interpretacji tekstu świętych pism[13].

Podobną metodę pytań proponował również XVI-wieczny angielski teoretyk retoryki i logik Thomas Wilson, którego rymowany wiersz zapewniał, że:

Who, what, and where, by what helpe, and by whose:
Why, how, and when, doe many things disclose[14].

Po 1880 roku amerykański teolog William Cleaver Wilkinson spopularyzował stosowanie „trzech W” (What? Why? What of it?, czyli odpowiednio: Co? Dlaczego? Co z tego?) jako metodę studiowania Biblii. Choć prawdopodobnie to on ukuł termin „trzy W”, który z czasem rozszerzono do „pięciu W”, on sam nie rościł sobie praw do autorstwa samej metody:

„Co? Dlaczego? I co z tego?” – to (...) w istocie „metoda analizy stosowana przez mówców od niepamiętnych czasów. Najpierw fakty, potem dowody faktów, wreszcie ich konsekwencje. Tę metodę analizy często rozbudowuje się do tzw. Pięciu W: kiedy? gdzie? kto? co? dlaczego? W ten sposób zwraca się uwagę pobierającego nauki na: datę wydarzeń, miejsce ich zajścia, wypowiadające się lub uczestniczące w opowieści osoby, na wydarzenia lub stwierdzenia pojawiające się w samym tekście, wreszcie na zastosowanie i wykorzystanie nauki płynącej z danej lekcji.

Henry Clay Trumbull(inne języki), Teaching and Teachers[15]

Metodę „pięciu W i jednego H” rozpropagował Rudyard Kipling, który w tomie Takie sobie bajeczki (1902), w opowieści pt. Słoniątko, zamieścił następujący czterowiersz:

I keep six honest serving-men
(They taught me all I knew);
Their names are What and Why and When
And How and Where and Who.

Do 1917 roku „pięć W” trafiło w Stanach Zjednoczonych do programów nauczania na zajęciach z dziennikarstwa w tamtejszych liceach[16]. Już w latach 40. XX wieku w krajach anglosaskich tendencję do odpowiedzi na pięć bądź sześć kardynalnych pytań już w pierwszych akapitach tekstu uznawano jednak za staromodną i błędną:

Staromodny lead zawierający pięć W i jedno H, rozpropagowany w dużej mierze przez pulitzerowskie „nowe dziennikarstwo” i uświęcony przez szkoły, ustępuje obecnie miejsca o wiele elastyczniejszemu i interesującemu wprowadzeniu w typie feature lead, nawet w przypadku prostych tekstów informacyjnych.

Frank Luther Mott(inne języki), Trends in Newspaper Content[17]

Wszyscy znacie, i, mam nadzieję, wszyscy uznajecie za błąd doktrynę pięciu W stosowaną w pierwszym zdaniu tekstu prasowego.

Philip F. Griffin, The Correlation of English and Journalism[18]

W ostatnich kilku dekadach metodę pięciu W czasem błędnie przypisuje się Kiplingowi, szczególnie w dziełach na temat teorii zarządzania[19][20], gdzie często zestawiana jest z metodą pięciu why[21].

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Choć dzieło początkowo przypisywano Augustynowi z Hippony, współcześnie uznaje się jego autorstwo za wątpliwe, zob. Edwin Carawan, „What the Laws have Prejudged: Παραγραφή and Early Issue Theory” w: Cecil W. Wooten, George Alexander Kennedy, red., The orator in action and theory in Greece and Rome, 2001.
  2. ↑ Za Robertsonem przytaczającym wydanie Halma De rhetorica; oryginał Hermagorasa nie zachował się[7].
  3. ↑ Przypisy poniżej podano za: Robertson, op.cit.[7]

Przypisy edytuj

  1. ↑ „Deconstructing Web Pages of Cyberspace” (PDF)..
  2. ↑ Writing a Press Release – Owen Spencer-Thomas, „Owen Spencer-Thomas” [dostęp 2017-11-10] (ang.).
  3. ↑ a b Geoff Hart, The five w’s of online help systems, „TechWhirl”, 2002 [dostęp 2017-11-17] (ang.).
  4. ↑ Five More W’s for Good Journalism, [w:] Copy Editing, Inland Press, 12 września 2008 [zarchiwizowane z adresu 2017-11-17] (ang.).
  5. ↑ Rita Copeland, Rhetoric, Hermeneutics, and Translation in the Middle Ages: Academic Traditions and Vernacular Texts, Cambridge University Press, 16 marca 1995, s. 66, ISBN 978-0-521-48365-0 [dostęp 2017-11-10] (ang.).
  6. ↑ Vollgraff, W. (1948)..
  7. ↑ a b c d e f g h D.W. Robertson, A Note on the Classical Origin of „Circumstances” in the Medieval Confessional, „Studies in Philology”, 43 (1), 1946, s. 6–14, DOI: 10.2307/4172741, JSTOR: 4172741 [dostęp 2017-11-10].
  8. ↑ Mansi, Concilium Trevirense Provinciale (1227), Mansi, Concilia, XXIII, c. 29.
  9. ↑ Constitutions of Alexander de Stavenby (1237) Wilkins, I:645; także wzmiankowane w Summa Theologica Tomasza z Akwinu (I-II, 7, 3).
  10. ↑ Robert de Sorbon, De Confessione, MBP XXV:354.
  11. ↑ Peter Quinel, Summula, Wilkins, II:165.
  12. ↑ S. Petrus Coelestinus, Opuscula, MBP XXV:828.
  13. ↑ R. Kendall Soulen, Richard N. Soulen, Handbook of biblical criticism, wyd. 3, uzup. i popr., Louisville, Ky.: Westminster John Knox Press, 2001, s.v., ISBN 0-664-22314-1, OCLC 47696085.
  14. ↑ Thomas Wilson, The Arte of Rhetorique Book I.
  15. ↑ Henry Clay Trumbull, Teaching and Teachers: Or, The Sunday-school Teacher’s Teaching Work and the Other Work of the Sunday-school Teacher, Philadelphia: J.D. Wattles, 1884, s. 120 [dostęp 2017-11-17] (ang.).
  16. ↑ Leon Nelson Flint, Newspaper Writing in High Schools: Containing an Outline for the Use of Teachers, Pub. from the Department of journalism Press in the University of Kansas, 1917, s. 47 [dostęp 2017-11-10] (ang.).
  17. ↑ Frank Luther Mott, Trends in Newspaper Content, „Annals of the American Academy of Political and Social Science”, 219, 1942, s. 60–65, DOI: 10.1177/000271624221900110, JSTOR: 1023893 [dostęp 2014-03-19].
  18. ↑ Philip F. Griffin, The Correlation of English and Journalism, „The English Journal”, 38 (4), 1949, s. 189–194, DOI: 10.2307/806690, JSTOR: 806690 [dostęp 2017-11-17].
  19. ↑ Simon Burtonshaw-Gunn, The Essential Management Toolbox, 2009, ISBN 0-470-68743-6, s. 55, 68, 198.
  20. ↑ Gerard Parr, Philip Morrow, Sensor Systems and Software: Second International ICST Conference, S-Cube 2010, Miami, FL, December 13-15, 2010, Revised Selected Papers, Springer, 19 października 2011, s. 233, ISBN 978-3-642-23583-2 [dostęp 2017-11-10] (ang.).
  21. ↑ Richard Smith, et al., The Effective Change Manager’s Handbook, 2014, p. 419.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=5W_%2B_H&oldid=70315089”