Aharon Cwi Propes
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.
Aharon Cwi Propes, w polskiej prasie rewizjonistycznej jako Aaron Propes[1] lub Aron Cwi Propes[2] (hebr. אַהֲרֹן צְבִי פְּרוֹפֶּס, ur. 25 maja 1904 w Mitawie, zm. 4 stycznia 1978 w Tel Awiwie) – działacz syjonistyczny, społeczny i kulturalny, założyciel młodzieżówki syjonizmu rewizjonistycznego – Bejtaru i jego pierwszy przewodniczący, w latach 1929–1939 roku Naczelny Komendant Bejtaru w Polsce, redaktor i autor artykułów do czasopism rewizjonistycznych w Polsce i na świecie.
.jpg) Propes w Warszawie (1939) | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Naczelny Komendant Bejtaru w Polsce | |
| Okres |
od 1929 |
W 1961 roku zainicjował coroczny Festiwal Izraela, który początkowo był festiwalem muzycznym, a obecnie festiwalem sztuki, tańca, śpiewu.
Życiorys edytuj
Młodość edytuj
Urodził się 25 maja 1904 roku w Mitawie (obecnie Jełgawa) w rodzinie Moszego Jichanana i Fajgi (z domu Kropman). Ojciec pochodził z rodziny drukarzy z Amsterdamu, która wyjechała na tereny Litwy i Łotwy, był także członkiem Chowewej Syjon. Matka pochodziła z religijnej rodziny, jej ojciec był rabinem[3].
W 1914 roku w związku z wydaleniem Żydów z miasta wraz z rodziną opuścił Rygę. Aktywnie udzielał się w młodzieżowej organizacji Ceirej Syjon w Ostrogożsku i jako jej przewodniczący powołał do życia oddział żydowskiej samoobrony w podczas pogromów żydowskiej ludności podczas wojny sowiecko-ukraińskiej[3][4].
W 1920 roku powrócił wraz z rodziną do Rygi. W latach 1922–1923 uczył się w konserwatorium hebrajskim, a w 1923 roku ukończył gimnazjum hebrajskie. W latach 1922–1924 sprawował funkcję przewodniczącego organizacji uczniowskiej gimnazjum[4]. Zaangażował się także w stworzenie organizacji aktywistów na rzecz ruchu syjonistycznego[3]. Wówczas dużą popularnością w Europie Wschodniej cieszyły się syjonistyczne organizacje i ruchy socjalistów. Jednak przyjaciel Porpesa został zabity przez komunistów, co przełożyło się na jego niechęć do socjalistów[3][5].
Interesował się żydowskim folklorem. W latach 1920–1938 zajmował się między innymi zbieraniem żydowskich pieśni ludowych, które w 1938 roku przesłał żydowskiemu poecie i twórcy literatury dziecięcej Lewinowi Kipnisowi i żydowskiemu pisarzowi Zalmanowi Szneurowi[4].
Działalność w ruchu rewizjonistycznym edytuj
W 1923 roku do Rygi przyjechał Ze’ew Żabotyński. Na spotkanie został zaproszony również Porpes, jako przewodniczący organizacji uczniów, który wówczas już sympatyzował już z poglądami Żabotyńskiego. Pod wpływem wykładu wygłoszonego przez Żabotyńskiego Propes zaproponował stworzenie nowej organizacji młodzieży żydowskiej, której patronem zostałby Josef Trumpeldor. W swój plan wtajemniczył również zastępcę przewodniczącego Organizacji Syjonistycznej na Łotwie oraz członków korporacji Chasmonea[6].
Miesiąc po wizycie Żabotyńskiego w Rydze powstała nowa struktura o nazwie Organizacja Syjonistycznej Aktywistycznej Młodzieży im. Josefa Trumpeldora (hebr. ההסתדרות הנוער הציוני האקטיביסטי על שם יוסף טרומפלדור, Ha-Histadrut ha-No’ar ha-Cijoni ha-Aktiwisti al szem Josef Trumpeldor). Jej członkowie określali się mianem uczniów Żabotyńskiego[7]. Bejtar został oficjalnie powołany do życia 27 grudnia 1923 roku w Rydze przez 13 członków Hasmonei[8]. W styczniu 1924 roku Propes został mianowany przywódcą Bejtaru[8].
W 1926 roku wyjechał studiować prawo na uniwersytecie w Pradze[3][4]. W trakcie studiów obserwował działalność czechosłowackiego Sokola[4].
W 1929 roku został wybrany Naczelnym Komendantem Bejtaru w Polsce[9]. W tym samym roku poślubił Marię Aronsztam[3].
Wykorzystał wybuch arabskiej przemocy w Palestynie w 1929 roku do zmobilizowania żydowskiej młodzieży i przybliżenie jej do Bejtaru. W tym celu nakazał, aby aktywność kulturalna organizacji skupiła się na połączeniu postaci Trumpeldora z syjonizmem, żydowską kulturą i poglądami prawicowymi[10]. Na tej podstawie w Bejtarze stworzono obraz Trumpeldora jako osoby zabiegającej o militaryzację społeczeństwa żydowskiego i przeciwnej socjalizmowi[11]. Uważał także, że uniformizacja ruchu pozwoli znieść podziały ekonomiczne i społeczne wśród Żydów[12].
13 grudnia 1931 roku we wsi Zielonka pod Warszawą powołał do życia szkołę instruktorów Bejtaru, którą zarządzał Jirmejahu Halperin[13][14].
_WITH_VLADIMIR_ZABOTINSKY_(C)_IN_PINSK._%D7%9E%D7%A0%D7%97%D7%9D_%D7%91%D7%92%D7%99%D7%9F_%D7%A2%D7%9D_%D7%96%D7%90%D7%91_%D7%96%27%D7%91%D7%95%D7%98%D7%99%D7%A0%D7%A1%D7%A7%D7%99_%D7%91%D7%A4%D7%99%D7%A0%D7%A1%D7%A7,_%D7%A4%D7%95%D7%9C%D7%99%D7%9F.D705-065.jpg)
Sprzeciwiał się wpływom radykalnym wpływom militarystów Menachema Begina i maksymalistów Abby Achimeira w Bejtarze, a także był przeciwny przekształceniu Bejtaru w zaplecze rekrutacyjne dla Irgunu[15]. Jednak w 1939 roku postanowił zrzec się stanowiska Naczelnego Komendanta Bejtaru w Polsce[16]. W swoje miejsce zaproponował Szimszona Juniczmana. Ten jednak odmówił i w marcu 1939 roku Żabotyński wyznaczył Begina na Naczelnego Komendanta Bejtaru w Polsce[17]. Podczas pełnienia funkcji komendanta pisał artykuły do żydowskich gazet, np. „Hajnt” i „Der Moment”, a także był redaktorem „Ha-Mediny”[3].
W 1939 roku był kilkukrotnie zatrzymywany przez władze mandatowe w Palestynie i został zmuszony do jej opuszczenia. Pod koniec tego roku otrzymał zadanie utworzenia ruchu bejtarowego w Stanach Zjednoczonych. Był świadkiem śmiertelnego zawału serca Żabotyńskiego podczas jego wizyty w Stanach Zjednoczonych (4 sierpnia 1940 roku)[18].
W 1941 roku zorganizował pierwszą szkołę lotniczą dla młodzieży żydowskiej w Stanach Zjednoczonych[4]. Prowadził także negocjacje z rządem Kanady dotyczące sformowania samodzielnej jednostki żydowskiej w ramach Royal Canadian Air Force. Jednak po przystąpieniu Stanów Zjednoczonych do wojny zawieszono rozmowy[3]. W 1943 roku zorganizował w Waszyngtonie demonstrację młodzieży na rzecz ratowania dzieci żydowskich w Europie. W 1946 roku wyjechał do Europy jako korespondent wojenny i wizytował obozy koncentracyjne[3].
W 1948 roku wyjechał do Izraela[3].
Działalność w Izraelu edytuj
W Izraelu zaangażował się w pracę społeczną i kulturalną[4]. W 1952 roku zapoczątkował międzynarodowy festiwal chórów Ha-Zimrija, który odbywa się co trzy lata[19][20]. Uważany jest za twórcę Festiwalu Izraela. Jego pierwsza edycja miała miejsce w 1961 roku i związana była z muzyką. Festiwal odbywa się w Izraelu corocznie, a jego program skupia obecnie różne formy sztuki[20][21].
Zmarł na zawał serca 4 stycznia 1978 roku w szpitalu Ichilow w Tel Awiwie[22].
Przypisy edytuj
- ↑ Propes 1939 ↓, s. 2.
- ↑ Wiernik 1935 ↓, s. 3.
- ↑ a b c d e f g h i j Tidhar ↓, s. 1862.
- ↑ a b c d e f g פרופס אהרון צבי, קורות חיים [online], Sygn. פ 183 - 1/ 1, Archiwum Instytutu Żabotyńskiego [dostęp 2024-04-10].
- ↑ Ben-Jerucham 1969 ↓, s. 31.
- ↑ Ben-Jerucham 1969 ↓, s. 32.
- ↑ Heller 2017 ↓, s. 34–35.
- ↑ a b Ben-Jerucham 1969 ↓, s. 33.
- ↑ Shindler 2006 ↓, s. 120.
- ↑ Heller 2017 ↓, s. 85–86.
- ↑ Heller 2017 ↓, s. 91.
- ↑ Heller 2017 ↓, s. 179.
- ↑ Heller 2017 ↓, s. 181.
- ↑ Ben-Jerucham 1969 ↓, s. 356.
- ↑ Shindler 2006 ↓, s. 184, 205, 215.
- ↑ Zmiana na stanowisku Komendanta Naczelnego Betaru w Polsce, „Trybuna Betaru”, 24 lutego 1939, s. 7 [dostęp 2024-04-10].
- ↑ Heller 2017 ↓, s. 234.
- ↑ אהרן פרופס לאמריקה, „Ha-Maszkif”, 1 listopada 1939, s. 4 [dostęp 2024-04-10].
- ↑ פסטיבל כל־יהודי לזמרה – בשנה הבאה, „Cherut”, 24 września 1951, s. 4 [dostęp 2024-04-10].
- ↑ a b Raw-Nof 1970 ↓, s. 9.
- ↑ About [online], Israel Festival [dostęp 2024-04-10].
- ↑ אהרון פרופס יובא אחה''צ למנוחות, „Ma’ariw”, 5 stycznia 1978, s. 16 [dostęp 2024-04-10].
Bibliografia edytuj
- Ch. Ben-Jerucham, ספר בית''ר. קורות ומקורות. כרך א, Jeruszalajim: Hamerkaz, 1969 [dostęp 2024-04-10].
- Daniel K. Heller, Jabotinsky’s Children. Polish Jews and the Rise of Right-Wing Zionism, Princeton-Oxford: Princeton University Press, 2017, ISBN 978-0-691-17475-4.
- Aaron Propes, Pożegnanie, „Trybuna Narodowa”, 31 marca 1939, s. 2 [dostęp 2024-04-09].
- Zeew Raw-Nof, שיחה עם אהרן צבי פרופס, „Dawar”, 28 czerwca 1970, s. 9 [dostęp 2024-04-10].
- Cloin Shindler, The Triumph of Military Zionism, New York: I.B. Tauris & Co. Ltd., 2006, ISBN 1-84511-030-7.
- Dawid Tidhar, אהרן פרופס [online], Encyclopedia of the Founders and Builders of Israel, s. 1862 [dostęp 2024-04-10].
- Rachmil Wiernik, Pierwszy Betarczyk. Z okazji dwunastolecia pracy betarowej A. Propesa 1923–1935, „Trybuna Narodowa”, 29 listopada 1935, s. 3 [dostęp 2024-04-09].