Al-Chansa
Al-Chansa, arab. الخنساء, Al-Khansāʾ, w pełnym brzmieniu Tumadir bint Amr ibn al-Hars ibn asz-Szarid as-Sulamijja, تماضر بنت عمرو بن الحرث بن الشريد السلمية (ur. ok. 575[1], zm. VII w.) – arabska poetka okresu przedislamskiego, uważana za najwybitniejszą poetkę w historii literatury arabskiej[2][3].
Życiorys i twórczość edytuj
Tumadir, znana szerzej pod przydomkiem Al-Chansa, żyła na przełomie VI i VII w. Pochodziła z plemienia Banu Sulajm[3]. Fakty z jej życia nie są pewne i opierają się na tradycji i legendarnych przekazach[4].
Tradycja arabska przypisuje jej wyjątkową urodę, co być może odzwierciedla jej przydomek, możliwy do przetłumaczenia jako „krótkonosa”, ale także „gazela”[1]. Z tego powodu pragnął się z nią ożenić Durajd ibn as-Simma, znacznie od niej starszy słynny wojownik z plemienia Hawazim (również poeta)[3]. Dziewczyna, od młodości zajmująca się poezją i odnosząca sukcesy na konkursach poetyckich w Ukazie[3], odrzuciła jednak propozycję małżeństwa, a jej ojciec uszanował ten wybór. Następnie zaaranżował małżeństwo córki z Amrem ibn Abd al-Uzzą, również członkiem plemienia Banu Sulajm. Związek ten nie okazał się udany; mąż dwukrotnie doprowadzał rodzinę do ruiny, przez co Tumadir musiała prosić o środki do życia swojego brata Sachra[1]. Małżeństwo to trwało krótko, nie wiadomo jednak, czy zakończyło się śmiercią Amra ibn Abd al-Uzzy, czy też rozwodem. Tumadir wyszła wówczas po raz drugi za mąż za Mirdasa, z którym miała czterech synów i córkę. Drugie małżeństwo poetki zakończyło się śmiercią męża. Gdy zginął, Al-Chansa stworzyła na jego cześć elegię[1].
W historii literatury arabskiej zapisała się jako autorka elegii (risa lub marsijja), jakie stworzyła po śmierci braci, Mu’awii i Sachra (zabitego trzy lata później), w walkach międzyplemiennych[3]. Al-Chansa ułożyła 84 elegie na cześć Sachra i dwanaście poświęconych Mu’awii. Wiersze te stworzyła na przestrzeni około piętnastu lat. Najprawdopodobniej żyła wówczas w całkowitej nędzy, gdyż po śmierci Sachra nie miała żadnego dorosłego męskiego krewnego, który mógłby zapewniać jej utrzymanie[1].
Utwory Al-Chansy poświęcone braciom uważane są za najdoskonalszą realizację gatunku arabskiej elegii (risa lub marsijja). Poetka ukazała w nich obraz idealnego wojownika beduińskiego: łagodnego i dobrego w kontaktach z braćmi, wspaniałomyślnego i dobrze wychowanego, gościnnego i hojnie obdarowującego podróżnych oraz potrzebujących, znakomicie przemawiającego, walecznego i gwałtownego podczas konfliktów. Wiersze podkreślają, że zasłużeni zmarli zapisują się w pamięci ludzkiej, opiewani w poezji. Elegie Al-Chansy zawierają również obszerne opisy tła, na którym przedstawiane są postacie jej braci[5]. Chociaż utwory zostały skonstruowane w oparciu o obowiązujące konwencje i wzorce gatunkowe[3], wyraźnie widoczne jest w nich szczere uczucie rozpaczy, jaką poetka przeżywała po śmierci Sachra i Mu’awii[6][3].
Al-Chansa dożyła okresu rozprzestrzeniania się islamu[3]. Według tradycji około r. 629 spotkała się z Mahometem i przyjęła islam[1]. Wyraźne odniesienia do wiary są jednak obecne tylko w trzech wierszach, jakie następnie ułożyła; słownictwo i świat przedstawiony w jej utworach pozostały analogiczne, jak w dziełach z okresu, gdy nie była muzułmanką[1], stąd zalicza się ją do ostatniego pokolenia wybitnych twórców arabskiej poezji okresu przedislamskiego (dżahilijji[1][3]).
Do Al-Chansy porównywana była XX-wieczna poetka palestyńska Fadwa Tukan, która podobnie jak słynna twórczyni poświęciła szereg utworów ukochanemu zmarłemu bratu, Ibrahimowi[7].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h R. Farrin, Abundance from the Desert: Classical Arabic Poetry, Syracuse University Press, 2011, s.72-75
- ↑ Esat Ayyildiz, El-Hansâ’ Bint ‘Amr: Eski Arap Şiirinde Öncü Bir Mersiye Şairi Hanım, „Mütefekkir”, 7 (13), 2020, s. 201–224, DOI: 10.30523/mutefekkir.757993, ISSN 2148-8134 [dostęp 2020-07-23] (tur.).
- ↑ a b c d e f g h i Józef Bielawski, Klasyczna literatura arabska. Zarys, Jolanta Kozłowska (red.), Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2012, s. 46-47, ISBN 978-83-63778-01-9.
- ↑ R. Farrin, Abundance from the Desert: Classical Arabic Poetry, Syracuse University Press, 2011, s. 91
- ↑ Józef Bielawski, Klasyczna literatura arabska. Zarys, Jolanta Kozłowska (red.), Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2012, s. 26, ISBN 978-83-63778-01-9.
- ↑ Józef Bielawski, Klasyczna literatura arabska. Zarys, Jolanta Kozłowska (red.), Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2012, s. 33, ISBN 978-83-63778-01-9.
- ↑ J. Bielawski, K. Skarżyńska-Bocheńska, J. Jasińska, Nowa i współczesna literatura arabska XIX i XX w. Literatura arabskiego Wschodu, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978, s.395-396.