Aleje Sułkowskiego w Bielsku-Białej
Aleje Sułkowskiego – południowo-wschodnia część Dolnego Przedmieścia, historycznej dzielnicy Bielska-Białej, położona w zakolu Białej. W jej obrębie znajduje się ulice: Bohaterów Warszawy, Grota-Roweckiego, Kołłątaja, Kunickiego i Wilsona. W 1489 r. został tu założony ogród zamkowy. W latach 1934–1937 ogród zlikwidowano, budując w ich miejscu modernistyczne osiedle mieszkaniowe. Obecnie, pomimo położenia w samym centrum miasta, jest to spokojna dzielnica mieszkaniowa. W jej obrębie znajduje się Centro Italiano di Cultura, III Liceum Ogólnokształcące oraz siedziba straży miejskiej.
| Bielsko-Biała | |
 Widok na Aleje Sułkowskiego od wschodu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
Położenie na mapie Bielska-Białej  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 49°49′14,0″N 19°02′57,0″E/49,820556 19,049167
| |
Historia edytuj
W 1489 r. mieszczanie bielscy od księcia Kazimierza II uzyskali potwierdzenie wszystkich dotychczasowych przywilejów oraz prawo wznoszenia zabudowań poza murami miasta. W zamian mieszczanie odstąpili mu „po wsze czasy” teren między zamkiem a rzeką Białą z przeznaczeniem na ogród zamkowy, który nigdy nie miał zostać zabudowany[1].
Pierwszy pomysł parcelacji ogrodu pojawił się na bielskim zamku w czasach księcia Józefa Marii Sułkowskiego, około roku 1893. Był to plan związany z ogólną reorganizacją otoczenia zamkowego, który został pozytywnie przyjęty przez miasto. W tym momencie zakończyło się jednak na wzniesieniu bazarów zamkowych[2]. Pomysł zabudowy ogrodu wysunął ponownie Max Fabiani w wykonanym przez siebie planie regulacji urbanistycznej Bielska z 1899 r.
Plany ziściły się w 1934 roku gdy rodzina książęca została obciążona wysokimi podatkami. Wówczas, w ramach zobowiązań finansowych, Sułkowscy przekazali ten obszar państwu polskiemu, pozostawiając do własnej dyspozycji działkę. Wznieśli na niej modernistyczny budynek mieszkalny oraz nowoczesną stację obsługi samochodów autoryzowaną przez firmę Opel. W ciągu trzech lat powstała zwarta zabudowa dzisiejszych ulic: Bohaterów Warszawy, Grota-Roweckiego, Kunickiego, Wilsona i częściowo Kołłątaja, reprezentująca styl wczesnomodernistyczny. Ze względu na to, że każdy budynek był budowany oddzielnie, pozostało wiele pustych parceli. Część z nich wypełniono po II wojnie światowej plombami, spośród których nie wszystkie komponowały się z przedwojenną zabudową[3].
Ponadto w 1950 r. w centralnej części zespołu, przy skrzyżowaniu dzisiejszej ul. Bohaterów Warszawy i Wilsona oddano do użytku gmach szkolny, stanowiący siedzibę III Liceum Ogólnokształcącego, a dziś także szkoły podstawowej nr 22 i Gimnazjum dwujęzycznego nr 2. Dziesięć lat później w jego sąsiedztwie powstały cztery boiska: lekkoatletyczne, dwa do koszykówki i siatkarskie.
Do lat 70. XX wieku ulice wchodzące w skład osiedla należały do ważnych miejskich arterii, łączących okolice zamku i pl. Bolesława Chrobrego z prawobrzeżną częścią śródmieścia (ich znaczenie spadło po budowie ul. Stojałowskiego). W latach 50. istniał nawet plan budowy linii tramwajowej biegnącej przez Aleje Sułkowskiego.
W 1998 r. w nowym budynku przy skrzyżowaniu naprzeciw liceum powstało Centro Italiano di Cultura – instytut kultury włoskiej z Nauczycielskim Kolegium Języków Obcych oraz przedstawicielstwem konsularnym Włoch.
Architektura edytuj
Zabudowa Alei Sułkowskiego tworzy jednorodny stylistycznie, wczesnomodernistyczny zespół budynków mieszkalnych. Wzdłuż linii kolejowej, pomiędzy ul. Bohaterów Warszawy a Białą oraz przy skrzyżowaniu ul. Bohaterów Warszawy i Grota-Roweckiego znajdują się skwery.
Autorami projektów architektonicznych byli: Alfred Wiedermann oraz firma Romana Jüttnera i Franciszka Bolka. W obiektach stosowano najczęściej układy symetryczne. Często stosowanym rozwiązaniem są osiowo, symetrycznie stosowane wykusze przejęte z architektury secesyjnej. Na tym tle wyjątkiem jest budynek przy ul. Bohaterów Warszawy 1 ze ścianą parawanową i bryłą składającą się z odcinka ściany aerodynamicznie owalnej, kontrastującej z jej dalszymi prostymi odcinkami.
Aleje Sułkowskiego od strony wschodniej zamyka kompleks pięciu siedmiokondygnacyjnych budynków mieszkalnych z 1937 r. zaprojektowanych przez Wiedermanna (a wybudowanych przez firmę „Karol Korn”), usytuowanych przy ul. Kunickiego, nad Białą. Stworzono układ pięciu budynków-członów w porządku ścisłej odśrodkowej, osiowej symetrii. Budynek środkowy tworzy oś centralną, flankowaną z lewej i prawej strony dwoma dalszymi w układzie przeciwstawnym, nieco niższymi, zakończonymi osiami okrągłych, „okrętowymi” okien. Kompleks ten zwany jest „okrąglakiem”. Nazwa ta wywodzi się od zaokrąglonego kształtu budynków, idącego za linią brzegową rzeki.
Modernistyczna zabudowa, choć złożona z indywidualnie zaprojektowanych budynków dla indywidualnych właścicieli, pomyślana była jako jedna całość. Kompozycja ta została zakłócona przez niektóre powojenne obiekty, jak np. ośmiopiętrowy blok z wielkiej płyty przy ul. Kołłątaja.
W okresie międzywojennym dzielnicę żartobliwie nazywano "Tel-Awiwem", ze względu na podobieństwo architektoniczne budynków w stylu Bauhaus na Rothschild Boulevard w Tel Awiwie oraz fakt, że zdecydowaną większość inwestorów stanowili bielscy Żydzi[4].
Przypisy edytuj
- ↑ Bielski Portal Internetowy: Wehikuł czasu. [dostęp 2008-08-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (31 maja 2014)].
- ↑ Madej 2018 ↓, s. 294, 298, 339, 340.
- ↑ Grzegorz Madej: Kulisy sprzedaży ogrodów w centrum miasta. Prawda o bielskim Tel Avivie. bielsko.biala.pl. [dostęp 2019-12-17].
- ↑ Przechadzki po Bielsku. „Nowiny Śląska Cieszyńskiego”. 8, s. 4, 10 maja 1936.
Bibliografia edytuj
- Ewa Chojecka: Architektura i urbanistyka Bielska-Białej do 1939 roku. Miasto jako dzieło sztuki. Bielsko-Biała: Urząd Miejski w Bielsku-Białej, 1994, s. 140, seria: Biblioteka Bielska-Białej. ISBN 83-901390-0-6.
- Grzegorz Madej: Bielska linia książęcego rodu Sułkowskich (1786-1918). Bielsko-Biała: Muzeum Historyczne w Bielsku-Białej, 2018. ISBN 978-83-881055-4-8.
Linki zewnętrzne edytuj
- Aleje Sułkowskiego w serwisie fotopolska.eu