Bezpancerzowce
Bezpancerzowce (Anostraca) – skorupiaki występujące na wszystkich kontynentach, we wszystkich strefach zoogeograficznych. Dotychczas opisano ponad 300 gatunków, jednak około 1/4 z nich znana jest tylko z locus typicus lub mniej niż 3 miejsc. Najliczniejszą w gatunki jest Palearktyka z centrum bioróżnorodności na Bałkanach. Zwyczajowo zaliczane do sztucznej grupy dużych skrzelonogów (ang. large Branchiopods), wraz z Notostraca, Laevicaudata, Spinicaudata oraz Cyclestherida.
Anostraca | |
Sars, 1867 | |
![]() Artemia salina | |
Systematyka | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Typ | |
Podtyp | |
Gromada | |
Podgromada |
Sarsostraca |
Rząd |
bezpancerzowce |
Bezpancerzowce żyją z reguły w astatycznych zbiornikach wodnych – okresowo wysychających lub przemarzających do dna. Nieliczne gatunki zasiedlają zbiorniki stałe (np.Artemia salina związana jest ze słonymi jeziorami). Charakterystycznym przystosowaniem do życia w trudnych warunkach jest wytwarzanie stadiów przetrwalnikowych – cyst (jaj przetrwalnych, jaj spoczynkowych). Są to embriony zamknięte w twardej powłoce – odporne na wysychanie, przemarzanie, pożary oraz różne rodzaje promieniowania. Po ustąpieniu niekorzystnych warunków (kiedy zbiornik napełnia się wodą lub rozmarza) z cyst synchronicznie wylęga się nowe pokolenie.
Budowa zewnętrzna
edytujCiało Anostraca jest wydłużone, pozbawione karapaksu, na głowie znajdują się 2 pary czułków. Pierwsza para jest cienka i krótka, druga natomiast u samców przekształcona w szczypce służące do przytrzymywania samicy podczas kopulacji. Oczy osadzone są lateralnie, na słupkach. Tułów składa się z 11 segmentów, z parą odnóży na każdym z nich. W odnóżach wyróżnić można 5 części i funkcji, które pełnią:
- preepodit – filtracja,
- epipodit – wymiana gazowa,
- egzopodit – lokomotoryka,
- endopodit – filtracja,
- endyt – rozdrabnianie pokarmu.
Odwłok zakończony widełkami (cercopodit) składa się z 9 segmentów i pozbawiony jest odnóży. U samców na pierwszym segmencie odwłoka znajduje się parzysty penis, u samicy na 1 i 2 segmencie worek jajowy. Anostraca charakteryzują się najbardziej pierwotną budową z całej gromady Branchiopoda.
Znaczenie
edytujBezpancerzowce są głównymi przedstawicielami dużych bezkręgowców (ang. macroinvertebrates) żyjących w astatycznych zbiornikach wodnych. Mimo że dotychczasowo uznawano je za zwierzęta o znikomym znaczeniu, badania z ostatnich lat dowodzą ich znaczenia jako pożywienia dla ptaków (np. flamingi oraz ptaki migrujące). Ponadto dyskutowane jest zastosowanie ich jako bioindykatorów. Używane są w badaniach nad akumulacją metali ciężkich w organizmach. Ze względu na charakterystyczne wytwarzanie cyst są doskonałym modelem do badań nad diapauzą. Larwy (naupli) Artemia salina są komercyjnie wykorzystywane jako pokarm dla ryb akwariowych.
Systematyka
edytujW obrębie skrzelonogów bezpancerzowce umieszczane są w monotypowej podgromadzie Sarsostraca w randze rzędu[1]. Dzieli się je na 2 podrzędy i 8[1] lub 9[2] rodzin:
- podrząd: Artemiina Weekers, Murugan, Vanfleteren, Belk and Dumont, 2002
- rodzina: Artemiidae Grochowski, 1896
- rodzina: Parartemiidae Simon, 1886
- podrząd: Anostracina Weekers, Murugan, Vanfleteren, Belk and Dumont, 2002
- rodzina: Branchinectidae Daday, 1910
- rodzina: Branchipodidae Simon, 1886
- rodzina: Chirocephalidae Daday, 1910
- rodzina: Linderiellidae[2]
- rodzina: Streptocephalidae Daday, 1910
- rodzina: Tanymastigitidae Weekers, Murugan, Vanfleteren, Belk and Dumont, 2002
- rodzina: Thamnocephalidae Packard, 1883
Przedstawiciele w Polsce
edytuj- Artemia salina – solowiec (słonaczek), w Polsce jedynie według Wykazu Zwierząt Polski
- Branchipus schaefferi – zadychra pospolita, gatunek stepowy, występuje w małych zbiornikach wypełnionych mętną wodą i pozbawionych roślinności
- Streptocephalus torvicornis – locus typicus Odolany w Warszawie, gatunek o podobnych wymaganiach siedliskowych co B. schaefferi
- Branchinecta paludosa – skrzelopływka bagienna, zadychra północna, w Polsce relikt polodowcowy znany jedynie z Dwoistego Stawu Gąsienicowego, prawdopodobnie wyginał po introdukcji pstrąga w latach 60. XX w.
- Chirocephalus diaphanus – gatunek górski, niekiedy występuje na nizinach, w Polsce znany jedynie z okolic Gdańska
- Chirocephalus josephinae – gatunek Syberyjski, wiosenny
- Chirocephalus shadini – w Polsce początkowo opisany jako Chirocephalus hungaricus subsp. varsoviensis, gatunek często współwystępujący z dziwogłówką wiosenną
- Eubranchipus grubei – dziwogłówka wiosenna dawniej Chirocephalus grubei lub Siphonophanes grubei, gatunek zimnolubny, występuje zimą oraz wiosną w zbiornikach w znacznej mierze porośniętych
Ponadto w sąsiednich krajach (Niemcy, Czechy, Słowacja oraz Ukraina) występuje gatunek Tanymastix stagnalis, który prawdopodobnie występuje również w Polsce.
Przypisy
edytuj- ↑ a b Shane T. Ahyong i inni, Subphylum Crustacea Brünnich, 1772, [w:] Z.-Q. Zhang (red.), Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness, „Zootaxa”, 3148, grudzień 2011, s. 165–191 .
- ↑ a b Anostraca Sars, 1867. [w:] BioLib.cz [on-line]. [dostęp 2015-09-21].
Bibliografia
edytuj- Alekseev V.R., Starobogatov Y.I. 1996. Types of diapause in Crustacea: definitions, distribution, evolution. Hydrobiologia 320:15–26.
- Belk D., Brtek J. 1995. Checklist of the Anostraca. Hydrobiologia 298:315–353.
- Boros E., Banfi S., Forro L. 2006. Anostracans and microcrustaceans as potential food sources of waterbirds on sodic pans of the Hungarian plain. Hydrobiologia 567:341–349.
- Brendock L. 1996. Diapause, quiescence, hatching requirements: what we can learn from large freshwater branchiopods (Crustacea: Branchiopoda: Anostraca, Notostraca, Conchostraca). Hydrobiologia 320:85–97.
- Brendonck L., De Meester L. 2003. Egg banks in freshwater zooplankton: evolutionary and ecological archives in the sediment. Hydrobiologia 491:65–84.
- Brendock L., Rogers D.C., Olesen J., Weeks S., Hoeh W.R. 2008. Global diversity of large branchiopods (Crustacea: Branchiopoda) in freshwater. Hydrobiologia 595:167–176.
- Brtek, J., 1962. Anostraca. W: R. Šrámek-Hušek, M. Straškraba, J. Brtek, Lupenonožci- Branchiopoda. Fauna CSSR 16:103–144.
- Dogiel W., A., 1986. „Zoologia bezkręgowców pod red. J.I. Polanowskiego, podręcznik zastępczy dla studentów wyższych szkół rolniczych. Wyd. IV poprawione i uzupełnione. Państwowe Wydawnictwo Rolne i Leśne, Warszawa.
- Dumont H.J. & Munuswamy N. 1997. The potential of freshwater Anostraca for technical applications. Hydrobiologia 358:193–197.
- Jencz Z., Wolski T. 1957. Pristicephalus hungaricus Kertesz, supbs. varsoviensis n. subsp. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego Nauki Matematyczno-Przyrodnicze Seria II( 3):39–50.
- McCulloch, G., 2003. The ecology of Sua Pan and its flamingo populations. Ph.D. Thesis.
- Mizutani A., Ifune E., Zanella A., Eriksen C. 1991. Uptake of lead, cadmium and zinc by the fairy shrimp, Branchinecta zongiantenna (Crustacea: Anostraca). Hydrobiologia 212:145–149.
- Nunes B.S., Carvalho F.D., Guilhermino L.M., Van Stappen G. 2006. Use of the genus Artemia in ecotoxicity testing. Environmental Pollution 144:453–462.
- Soszka J.G. – Nie tylko w oceanach, „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1978
- Stańczykowska A. – Zwierzęta bezkręgowe naszych wód, WSiP, Warszawa 1979
- Ślusarczyk M. 1998. Diapauza jako strategia przetrwania. Wiadomości Ekologiczne 44:279–303.
- Tomasz Wilanowski: Bezpancerzowce i tarczowce w akwarium (przedruk elektroniczny z „Akwarium” 3/88). [dostęp 2007-11-13]. (pol.).